Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên, công tác giảng dạy môn học này đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành phẩm chất chính trị, ý thức quốc phòng và kỹ năng quân sự cho sinh viên. Tuy nhiên, thực tế cho thấy phương pháp giảng dạy truyền thống chủ yếu dựa trên lý thuyết, thiếu sự gắn kết với thực tiễn, dẫn đến hiệu quả tiếp thu kiến thức và kỹ năng của sinh viên chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp trong dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm, qua đó nâng cao hiệu quả giảng dạy, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của người học. Nghiên cứu tập trung trong phạm vi Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên, giai đoạn từ năm 2018 đến 2020, với trọng tâm là đánh giá thực trạng, đề xuất quy trình vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp phù hợp.

Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực quốc phòng, an ninh, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho việc áp dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp trong các môn học tương tự. Các chỉ số đánh giá hiệu quả như mức độ tiếp thu kiến thức, kỹ năng thực hành và thái độ của sinh viên được kỳ vọng cải thiện rõ rệt sau khi áp dụng phương pháp này.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết về phương pháp dạy học tích cực và lý thuyết nghiên cứu trường hợp. Lý thuyết phương pháp dạy học tích cực nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong quá trình tiếp nhận kiến thức, khuyến khích sự sáng tạo và phát triển năng lực tự học. Lý thuyết nghiên cứu trường hợp tập trung vào việc phân tích các tình huống thực tế, giúp người học phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề thông qua việc nghiên cứu các trường hợp cụ thể.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu trường hợp (NCTH): Là phương pháp sử dụng các tình huống thực tế hoặc điển hình để phân tích, thảo luận và rút ra bài học nhằm phát triển năng lực tư duy và kỹ năng thực hành.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Phương pháp tập trung vào sự tham gia tích cực của người học, phát huy tính chủ động, sáng tạo và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
  • Công tác quốc phòng, an ninh: Là môn học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và phẩm chất chính trị cho sinh viên, góp phần xây dựng nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân vững mạnh.
  • Quy trình dạy học: Là chuỗi các bước có hệ thống từ chuẩn bị, tổ chức đến đánh giá nhằm đảm bảo hiệu quả giảng dạy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Quốc phòng, các văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục quốc phòng, an ninh; kết quả khảo sát, điều tra xã hội học tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên; các báo cáo, bài viết chuyên ngành về phương pháp nghiên cứu trường hợp và dạy học tích cực.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định tính các tài liệu lý thuyết, kết hợp phân tích định lượng số liệu khảo sát về mức độ sử dụng các phương pháp dạy học hiện tại và hiệu quả của phương pháp nghiên cứu trường hợp.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát 6 giảng viên và 50 sinh viên tham gia giảng dạy và học tập môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm nghiên cứu.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 1/2019 đến tháng 9/2020, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất quy trình vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ sử dụng các phương pháp dạy học hiện tại:
    Kết quả khảo sát cho thấy 100% giảng viên thường xuyên sử dụng phương pháp truyền thụ lý thuyết, trong khi chỉ có 50% thỉnh thoảng áp dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp. 50% sinh viên phản ánh việc phương pháp nghiên cứu trường hợp chưa được áp dụng thường xuyên trong giảng dạy môn Công tác quốc phòng, an ninh.

  2. Sự cần thiết của phương pháp nghiên cứu trường hợp:
    100% giảng viên đồng thuận về sự cần thiết của việc vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp nhằm nâng cao hiệu quả dạy học, giúp sinh viên phát triển tư duy phản biện và kỹ năng thực hành. Sinh viên cũng đánh giá cao tính thực tiễn và hấp dẫn của phương pháp này.

  3. Nguyên nhân hạn chế vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp:
    Các trở ngại chính gồm: thiếu kinh nghiệm và kỹ năng của giảng viên (6/6 giảng viên), hạn chế về thời gian và tài liệu hỗ trợ (4/6 giảng viên), cũng như sự chưa quen thuộc của sinh viên với phương pháp này (5/6 giảng viên). Điều này dẫn đến việc áp dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp chưa hiệu quả và chưa phổ biến.

  4. Hiệu quả bước đầu khi áp dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp:
    Qua thực nghiệm tại Trung tâm, việc vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp đã giúp tăng cường sự tương tác giữa giảng viên và sinh viên, nâng cao khả năng phân tích, giải quyết vấn đề thực tế. Tỷ lệ sinh viên đạt yêu cầu về kỹ năng thực hành tăng khoảng 20% so với trước khi áp dụng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc hạn chế áp dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp là do thói quen giảng dạy truyền thống và thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng về mặt tài liệu, kỹ năng giảng viên. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế cho thấy, phương pháp nghiên cứu trường hợp được đánh giá cao trong việc phát triển năng lực thực tiễn và tư duy phản biện của người học. Việc áp dụng phương pháp này tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục hiện đại, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học hiện tại và biểu đồ tròn về mức độ đồng thuận của giảng viên với sự cần thiết của phương pháp nghiên cứu trường hợp. Bảng tổng hợp nguyên nhân hạn chế cũng giúp minh họa rõ ràng các yếu tố ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực giảng viên:
    Đào tạo kỹ năng vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp cho giảng viên trong vòng 6 tháng tới, nhằm nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động học tập tích cực. Chủ thể thực hiện là Trung tâm và Khoa Giáo viên.

  2. Xây dựng và bổ sung tài liệu học tập thực tiễn:
    Phát triển bộ tài liệu nghiên cứu trường hợp điển hình phù hợp với nội dung môn Công tác quốc phòng, an ninh trong vòng 1 năm, giúp sinh viên dễ dàng tiếp cận và thực hành. Chủ thể thực hiện là nhóm chuyên môn và giảng viên.

  3. Áp dụng quy trình dạy học theo phương pháp nghiên cứu trường hợp:
    Triển khai quy trình bài giảng gồm lựa chọn bài dạy, xác định mục tiêu, tổ chức hoạt động học tập theo từng bước cụ thể, đảm bảo tính hệ thống và thực tiễn. Thời gian áp dụng từ học kỳ tiếp theo, do giảng viên và Trung tâm phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường đánh giá và phản hồi liên tục:
    Thiết lập hệ thống đánh giá hiệu quả học tập dựa trên năng lực phân tích, giải quyết vấn đề của sinh viên, đồng thời thu thập phản hồi để điều chỉnh phương pháp giảng dạy. Chủ thể thực hiện là giảng viên và bộ phận khảo thí, trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục quốc phòng, an ninh:
    Có thể áp dụng các quy trình và giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả giảng dạy, đổi mới phương pháp phù hợp với đặc thù môn học.

  2. Sinh viên ngành Lý luận Chính trị và Giáo dục quốc phòng:
    Hiểu rõ hơn về phương pháp học tập tích cực, phát triển kỹ năng tư duy phản biện và thực hành thông qua nghiên cứu trường hợp.

  3. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục:
    Tham khảo cơ sở lý luận và thực tiễn vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp trong lĩnh vực giáo dục quốc phòng, an ninh, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

  4. Các trung tâm giáo dục đại học có đào tạo môn học tương tự:
    Áp dụng mô hình và quy trình đề xuất để cải tiến phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp nghiên cứu trường hợp là gì?
    Là phương pháp dạy học sử dụng các tình huống thực tế hoặc điển hình để phân tích, thảo luận, giúp người học phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy phản biện. Ví dụ, giảng viên có thể đưa ra một vụ việc quốc phòng cụ thể để sinh viên phân tích.

  2. Tại sao cần vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp trong dạy học Công tác quốc phòng?
    Phương pháp này giúp sinh viên không chỉ tiếp thu kiến thức lý thuyết mà còn phát triển kỹ năng thực hành, nâng cao khả năng ứng dụng kiến thức vào thực tế, từ đó tăng hiệu quả đào tạo.

  3. Những khó khăn khi áp dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp là gì?
    Bao gồm thiếu kinh nghiệm giảng viên, hạn chế tài liệu hỗ trợ, thời gian giảng dạy hạn hẹp và sự chưa quen thuộc của sinh viên với phương pháp này. Ví dụ, giảng viên cần được đào tạo bài bản để tổ chức các hoạt động nghiên cứu trường hợp hiệu quả.

  4. Quy trình thiết kế bài dạy theo phương pháp nghiên cứu trường hợp gồm những bước nào?
    Bao gồm lựa chọn bài dạy phù hợp, xác định mục tiêu rõ ràng, lựa chọn phương pháp và tài liệu hỗ trợ, tổ chức các hoạt động dạy học như thảo luận nhóm, thuyết trình và rút ra bài học thực tiễn.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp nghiên cứu trường hợp?
    Có thể đánh giá qua sự tiến bộ về kiến thức, kỹ năng và thái độ của sinh viên, thông qua các bài kiểm tra, thảo luận nhóm, phản hồi của sinh viên và giảng viên. Ví dụ, tỷ lệ sinh viên đạt yêu cầu kỹ năng thực hành tăng lên sau khi áp dụng phương pháp này.

Kết luận

  • Phương pháp nghiên cứu trường hợp là công cụ hiệu quả để đổi mới dạy học môn Công tác quốc phòng, an ninh tại Trung tâm Giáo dục quốc phòng và an ninh - Đại học Thái Nguyên.
  • Thực trạng hiện nay cho thấy phương pháp này chưa được áp dụng rộng rãi do nhiều hạn chế về kỹ năng giảng viên và tài liệu hỗ trợ.
  • Nghiên cứu đã đề xuất quy trình vận dụng phương pháp nghiên cứu trường hợp phù hợp, đảm bảo tính hệ thống, thực tiễn và hiệu quả.
  • Các giải pháp tập huấn giảng viên, xây dựng tài liệu, tổ chức bài giảng và đánh giá liên tục được khuyến nghị triển khai trong thời gian tới.
  • Kêu gọi các đơn vị đào tạo và giảng viên quan tâm áp dụng phương pháp này để nâng cao chất lượng giáo dục quốc phòng, an ninh, góp phần xây dựng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước.