Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn từ năm 2014 đến 2018, Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) tỉnh Bình Định đã thụ lý 4.346 bị can, trong đó có 906 vụ án liên quan đến các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người, chiếm khoảng 22% tổng số vụ án. Tình hình tội phạm về xâm phạm tính mạng, sức khỏe ngày càng diễn biến phức tạp với quy mô và tính chất nghiêm trọng hơn, đòi hỏi công tác thực hành quyền công tố (THQCT) phải được nâng cao để đảm bảo xử lý kịp thời, nghiêm minh, đúng người đúng tội. Luận văn tập trung nghiên cứu thực trạng THQCT đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người tại tỉnh Bình Định trong khoảng thời gian 2014-2018, nhằm đánh giá hiệu quả công tác, chỉ ra những tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng công tác này.

Mục tiêu nghiên cứu bao gồm làm rõ lý luận về THQCT đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe; phân tích thực trạng quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng tại Bình Định; đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác THQCT. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các giai đoạn tố tụng hình sự từ tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm đến xét xử các vụ án liên quan đến tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe theo quy định của Bộ luật Hình sự (BLHS) và Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) hiện hành.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn THQCT trong lĩnh vực hình sự, đặc biệt là các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho các cán bộ VKS và các nhà nghiên cứu pháp luật.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết pháp luật hình sự và tố tụng hình sự, trong đó có:

  • Lý thuyết về quyền công tố và thực hành quyền công tố: Quyền công tố là quyền của cơ quan nhà nước đại diện cho xã hội thực hiện truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội. Thực hành quyền công tố là việc sử dụng các quyền năng pháp lý để phát hiện, khởi tố, điều tra, truy tố và xét xử tội phạm nhằm đảm bảo công lý.

  • Lý thuyết về các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người: Các tội này là hành vi có lỗi (cố ý hoặc vô ý) gây nguy hiểm cho xã hội, xâm phạm quyền được bảo vệ tính mạng, sức khỏe của cá nhân, được quy định cụ thể trong BLHS.

  • Mô hình phối hợp giữa Viện kiểm sát và Cơ quan điều tra: Nhấn mạnh sự gắn kết chặt chẽ giữa công tố và điều tra nhằm nâng cao hiệu quả xử lý vụ án, chống oan sai và bỏ lọt tội phạm.

Các khái niệm chính bao gồm: quyền công tố, thực hành quyền công tố, tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, trách nhiệm hình sự, giai đoạn tố tụng hình sự.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp với tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể gồm:

  • Phương pháp phân tích, tổng hợp: Phân tích các quy định pháp luật, tài liệu khoa học, tổng hợp các quan điểm lý luận và thực tiễn.

  • Phương pháp so sánh, đối chiếu: So sánh các quy định của BLTTHS năm 2003 và 2015, đối chiếu thực tiễn áp dụng tại Bình Định.

  • Phương pháp thống kê, điều tra xã hội học: Thu thập và phân tích số liệu về các vụ án, bị can, yêu cầu điều tra, từ chối giám định thương tích tại Bình Định giai đoạn 2014-2018.

  • Phương pháp diễn dịch, quy nạp: Rút ra kết luận từ các dữ liệu thực tiễn và lý luận.

Nguồn dữ liệu chính bao gồm báo cáo công tác của VKSND tỉnh Bình Định, hồ sơ vụ án, số liệu thống kê về tội phạm, các văn bản pháp luật như BLHS, BLTTHS, Luật tổ chức VKSND, nghị quyết của Đảng và các tài liệu nghiên cứu khoa học.

Cỡ mẫu nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe do VKSND tỉnh Bình Định thụ lý trong 5 năm (2014-2018), với hơn 900 vụ án và hơn 2.000 bị can. Phương pháp chọn mẫu là toàn bộ vụ án liên quan để đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ các vụ án xâm phạm tính mạng, sức khỏe chiếm khoảng 22% tổng số vụ án hình sự thụ lý tại Bình Định trong giai đoạn 2014-2018, với số lượng vụ án và bị can có xu hướng tăng qua các năm 2016-2018.

  2. Viện kiểm sát đã thực hiện kiểm sát 8.346 quyết định khởi tố bị can, trong đó có nhiều trường hợp hủy bỏ quyết định khởi tố không có căn cứ và yêu cầu phục hồi điều tra 19 vụ án nhằm đảm bảo xử lý nghiêm minh tội phạm.

  3. Viện kiểm sát đã đề ra 906 yêu cầu điều tra đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, thể hiện sự chủ động, tích cực trong việc gắn công tố với hoạt động điều tra, góp phần nâng cao chất lượng giải quyết vụ án.

  4. Số vụ người bị hại từ chối giám định thương tích là 451 vụ, gây khó khăn cho việc xác định tỷ lệ thương tích và khởi tố vụ án, nguyên nhân chủ yếu do mâu thuẫn gia đình, bị tác động bởi đối tượng gây án hoặc lo ngại ảnh hưởng đến cuộc sống.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác THQCT tại Bình Định đã có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt là việc VKS chủ động tham gia ngay từ giai đoạn tiếp nhận tố giác, tin báo, tăng cường kiểm sát và đề ra yêu cầu điều tra nhằm đảm bảo xử lý kịp thời, đúng người đúng tội. Việc hủy bỏ các quyết định khởi tố không có căn cứ và phục hồi điều tra các vụ án cho thấy sự nghiêm túc trong việc bảo vệ quyền con người và chống oan sai.

Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại những khó khăn như số lượng KSV còn thiếu, trình độ và kinh nghiệm chưa đồng đều, đặc biệt là các KSV trẻ còn hạn chế trong việc bám sát tiến độ điều tra và đánh giá chứng cứ. Việc người bị hại từ chối giám định thương tích cũng là một thách thức lớn, ảnh hưởng đến hiệu quả truy cứu trách nhiệm hình sự.

So với các nghiên cứu trước đây, luận văn đã làm rõ hơn về phạm vi và nội dung THQCT đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, đồng thời cung cấp số liệu thực tiễn cụ thể từ Bình Định, góp phần làm sáng tỏ những vấn đề còn vướng mắc trong công tác công tố.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện số vụ án và bị can qua các năm, bảng tổng hợp số vụ từ chối giám định thương tích theo địa bàn, giúp minh họa rõ nét thực trạng và xu hướng công tác THQCT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho Kiểm sát viên nhằm nâng cao năng lực phân tích, đánh giá chứng cứ và kỹ năng thực hành quyền công tố, đặc biệt chú trọng đào tạo cho KSV trẻ. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm; Chủ thể: Viện KSND tỉnh phối hợp với các cơ sở đào tạo luật.

  2. Nâng cao trách nhiệm công tố trong hoạt động điều tra bằng cách tăng cường phối hợp chặt chẽ giữa VKS và Cơ quan điều tra, đảm bảo KSV tham gia đầy đủ các hoạt động tố tụng như đối chất, nhận dạng, khám xét. Thời gian: ngay lập tức và duy trì thường xuyên; Chủ thể: Viện KSND và CQĐT tỉnh Bình Định.

  3. Xây dựng cơ chế hỗ trợ, bảo vệ người bị hại và nhân chứng để khuyến khích hợp tác giám định thương tích, giảm thiểu tình trạng từ chối giám định do lo ngại bị đe dọa hoặc ảnh hưởng đến cuộc sống. Thời gian: trong 2 năm tới; Chủ thể: Viện KSND phối hợp với các cơ quan chức năng và tổ chức xã hội.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát tiến độ và chất lượng thực hành quyền công tố tại các đơn vị VKS cấp huyện, đảm bảo phân công KSV phù hợp với trình độ và kinh nghiệm, đồng thời nâng cao vai trò lãnh đạo trong chỉ đạo công tác. Thời gian: triển khai ngay và đánh giá định kỳ; Chủ thể: Lãnh đạo Viện KSND tỉnh và cấp huyện.

  5. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật và hướng dẫn áp dụng nhằm đảm bảo thống nhất trong nhận định tội danh, đánh giá chứng cứ, tránh tình trạng tùy nghi áp dụng pháp luật gây khó khăn cho công tác công tố. Thời gian: trong vòng 3 năm; Chủ thể: Bộ Tư pháp, Viện KSND Tối cao.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân các cấp: Nâng cao hiểu biết về thực hành quyền công tố đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, áp dụng hiệu quả trong công tác điều tra, truy tố, xét xử.

  2. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự: Tài liệu tham khảo bổ ích giúp hiểu sâu sắc lý luận và thực tiễn về quyền công tố trong tố tụng hình sự.

  3. Cán bộ Cơ quan điều tra và Tòa án nhân dân: Hiểu rõ vai trò phối hợp với Viện kiểm sát trong quá trình giải quyết vụ án, nâng cao hiệu quả công tác tố tụng.

  4. Nhà nghiên cứu, chuyên gia pháp luật và các tổ chức nghiên cứu khoa học xã hội: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu phục vụ cho các nghiên cứu về cải cách tư pháp và quyền con người.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hành quyền công tố là gì và tại sao quan trọng trong tố tụng hình sự?
    Thực hành quyền công tố là việc Viện kiểm sát sử dụng các quyền năng pháp lý để truy cứu trách nhiệm hình sự, đảm bảo phát hiện, xử lý kịp thời tội phạm, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội. Đây là chức năng hiến định của VKS, đóng vai trò trung tâm trong bảo vệ pháp luật và quyền con người.

  2. Phạm vi thực hành quyền công tố đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe bao gồm những giai đoạn nào?
    Phạm vi bắt đầu từ khi tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố, kéo dài qua các giai đoạn khởi tố, điều tra, truy tố và kết thúc khi bản án có hiệu lực pháp luật được tuyên.

  3. Nguyên nhân chính khiến người bị hại từ chối giám định thương tích là gì?
    Nguyên nhân chủ yếu gồm mâu thuẫn gia đình, bị tác động hoặc đe dọa bởi đối tượng gây án, lo ngại ảnh hưởng đến cuộc sống, hoặc tự thỏa thuận bồi thường, gây khó khăn cho việc xác định tỷ lệ thương tích và khởi tố vụ án.

  4. Viện kiểm sát tỉnh Bình Định đã có những biện pháp gì để nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố?
    VKS đã tăng cường đào tạo cán bộ, phối hợp chặt chẽ với cơ quan điều tra, đề ra yêu cầu điều tra kịp thời, kiểm sát chặt chẽ các quyết định tố tụng, đồng thời tổ chức các hội nghị, tập huấn nghiệp vụ nhằm nâng cao năng lực cho KSV.

  5. Luật tố tụng hình sự năm 2015 có điểm mới nào quan trọng liên quan đến thực hành quyền công tố?
    BLTTHS 2015 quy định rõ hơn về thẩm quyền và trách nhiệm của VKS trong từng giai đoạn tố tụng, chuyển từ kiểm sát thụ động sang thực hành quyền công tố chủ động, bổ sung quyền đề ra yêu cầu điều tra, phê chuẩn hoặc hủy bỏ các biện pháp ngăn chặn, tăng cường trách nhiệm chống oan sai và bỏ lọt tội phạm.

Kết luận

  • Luận văn đã làm rõ khái niệm, phạm vi và nội dung thực hành quyền công tố đối với các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe của con người, đồng thời phân tích thực trạng tại tỉnh Bình Định giai đoạn 2014-2018 với số liệu cụ thể.

  • Công tác THQCT tại Bình Định đã đạt được nhiều kết quả tích cực, góp phần nâng cao hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm, bảo vệ quyền con người và pháp luật.

  • Vẫn còn tồn tại những hạn chế về nguồn nhân lực, trình độ KSV, sự phối hợp giữa các cơ quan tố tụng và khó khăn trong việc xử lý các vụ án do người bị hại từ chối giám định.

  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng THQCT, bao gồm đào tạo, phối hợp, bảo vệ người bị hại và hoàn thiện pháp luật.

  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng nghiên cứu để hoàn thiện hơn công tác thực hành quyền công tố trong tố tụng hình sự.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan chức năng, cán bộ VKS và các nhà nghiên cứu cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp nâng cao chất lượng thực hành quyền công tố, góp phần xây dựng hệ thống tư pháp công bằng, hiệu quả và bảo vệ quyền con người một cách toàn diện.