Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2013-2018, thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, với vị trí là trung tâm công nghiệp trọng điểm và đầu mối giao thông vùng kinh tế trọng điểm phía Nam, đã chứng kiến sự gia tăng đáng kể các vụ án hình sự, đặc biệt là tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác. Theo số liệu thống kê, số vụ án và bị can liên quan đến loại tội phạm này có xu hướng tăng, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh trật tự và sức khỏe cộng đồng. Vấn đề nghiên cứu tập trung vào thực hành quyền công tố (THQCT) trong giai đoạn điều tra các vụ án này tại Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) thành phố Biên Hòa nhằm đánh giá thực trạng, nhận diện tồn tại, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả công tác.

Mục tiêu nghiên cứu là làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về THQCT trong giai đoạn điều tra vụ án cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác của VKSND thành phố Biên Hòa. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các vụ án xảy ra trên địa bàn thành phố Biên Hòa trong khoảng thời gian 2013-2018, với đối tượng nghiên cứu là các quy định pháp luật hình sự, tố tụng hình sự và thực tiễn THQCT của VKSND.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện ở việc góp phần hoàn thiện lý luận về THQCT trong tố tụng hình sự, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để nâng cao chất lượng công tác kiểm sát điều tra, đảm bảo xử lý đúng người, đúng tội, không bỏ lọt tội phạm và không làm oan người vô tội, góp phần ổn định an ninh chính trị và trật tự xã hội tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình pháp lý về quyền công tố và tố tụng hình sự, trong đó:

  • Lý thuyết quyền công tố: Được hiểu là quyền của Nhà nước giao cho VKSND thực hiện việc truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, bao gồm các quyền năng tố tụng như khởi tố, truy tố, buộc tội và bảo vệ quyền lợi Nhà nước, xã hội trong quá trình tố tụng hình sự.

  • Mô hình thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra: Tập trung vào các hoạt động của VKSND trong việc kiểm sát và thực hiện quyền công tố từ khi tiếp nhận tin báo, tố giác tội phạm đến khi kết thúc điều tra, bao gồm phê chuẩn các biện pháp ngăn chặn, yêu cầu điều tra, trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra và ra quyết định truy tố hoặc đình chỉ vụ án.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: quyền công tố, thực hành quyền công tố, giai đoạn điều tra vụ án hình sự, tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác, kiểm sát điều tra, biện pháp ngăn chặn tố tụng.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn áp dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu, phân tích và tổng hợp: Thu thập, phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu khoa học, số liệu thống kê về các vụ án cố ý gây thương tích trên địa bàn Biên Hòa giai đoạn 2013-2018 để làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn.

  • Phương pháp so sánh: So sánh các quy định pháp luật trước và sau khi Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) và Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 có hiệu lực, nhằm nhận diện những điểm mới, hạn chế và vướng mắc trong thực hành quyền công tố.

  • Phương pháp tiếp cận hệ thống và thống kê: Hệ thống hóa các số liệu về số vụ án, số bị can, các biện pháp tố tụng được áp dụng, từ đó đánh giá thực trạng công tác THQCT tại VKSND thành phố Biên Hòa.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ các vụ án cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe được khởi tố trên địa bàn thành phố Biên Hòa trong giai đoạn 2013-2018, với dữ liệu thu thập từ hồ sơ vụ án, báo cáo của VKSND và các cơ quan liên quan. Phương pháp phân tích chủ yếu là phân tích định tính kết hợp với thống kê mô tả, nhằm đánh giá hiệu quả và tồn tại trong công tác THQCT.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình tội phạm và khởi tố vụ án: Trong giai đoạn 2013-2018, tổng số vụ án hình sự khởi tố tại Biên Hòa có xu hướng tăng, trong đó tội cố ý gây thương tích chiếm khoảng 25-30% tổng số vụ án. Số bị can bị khởi tố liên quan đến tội này cũng tăng trung bình 15% mỗi năm, phản ánh tính chất phức tạp và mức độ nghiêm trọng của loại tội phạm này.

  2. Thực trạng thực hành quyền công tố: VKSND thành phố Biên Hòa đã thực hiện đầy đủ các quyền năng theo quy định pháp luật, bao gồm phê chuẩn các biện pháp ngăn chặn, yêu cầu điều tra, trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra và ra quyết định truy tố hoặc đình chỉ vụ án. Tuy nhiên, tỷ lệ phê chuẩn các biện pháp ngăn chặn đạt khoảng 85%, còn tồn tại khoảng 15% trường hợp phê chuẩn chậm hoặc không kịp thời, dẫn đến kéo dài thời gian điều tra.

  3. Tồn tại và hạn chế: Khoảng 20% vụ án có dấu hiệu xử lý chưa nghiêm, với việc áp dụng hình phạt nhẹ hoặc xử lý hành chính thay vì truy cứu trách nhiệm hình sự. Việc phối hợp giữa VKSND và cơ quan điều tra chưa chặt chẽ, dẫn đến một số vụ án bị từ chối phê chuẩn hoặc phê chuẩn chậm, làm kéo dài thời hạn điều tra vượt quá quy định pháp luật.

  4. Hiệu quả kiểm sát điều tra: Hoạt động kiểm sát của VKSND đã góp phần phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm pháp luật trong quá trình điều tra, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng. Tuy nhiên, việc kiểm sát còn chưa đồng bộ và thiếu chủ động trong một số trường hợp, ảnh hưởng đến chất lượng kết luận điều tra.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những tồn tại trên chủ yếu do sự chưa đồng bộ trong quy định pháp luật và thực tiễn áp dụng, cũng như hạn chế về năng lực, trình độ chuyên môn của cán bộ kiểm sát và điều tra viên. So với một số nghiên cứu trong ngành kiểm sát tại các địa phương khác, Biên Hòa có mức độ phê chuẩn biện pháp ngăn chặn và xử lý vụ án tương đối cao nhưng vẫn cần cải thiện về mặt phối hợp và xử lý kịp thời.

Việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn chậm trễ làm tăng nguy cơ bỏ lọt tội phạm hoặc kéo dài thời gian tạm giữ người không hợp pháp, ảnh hưởng đến quyền con người. Các biểu đồ thống kê số vụ án, tỷ lệ phê chuẩn biện pháp ngăn chặn và thời gian điều tra có thể minh họa rõ nét hơn về hiệu quả và tồn tại trong công tác THQCT.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của THQCT trong việc bảo vệ pháp luật, quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả công tác phòng, chống tội phạm trên địa bàn thành phố Biên Hòa.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho cán bộ VKSND và cơ quan điều tra: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ về pháp luật hình sự, tố tụng hình sự và kỹ năng thực hành quyền công tố, nhằm nâng cao chất lượng công tác điều tra và kiểm sát. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do VKSND phối hợp với các cơ sở đào tạo pháp luật tổ chức.

  2. Tăng cường phối hợp giữa VKSND và cơ quan điều tra: Thiết lập cơ chế trao đổi thông tin, họp định kỳ để thống nhất quan điểm, giải quyết kịp thời các vướng mắc trong quá trình điều tra và thực hành quyền công tố. Mục tiêu giảm tỷ lệ phê chuẩn chậm dưới 5% trong vòng 6 tháng.

  3. Hoàn thiện quy định pháp luật liên quan đến THQCT: Đề xuất sửa đổi, bổ sung các văn bản pháp luật nhằm cụ thể hóa quyền hạn, trách nhiệm và quy trình thực hiện THQCT trong giai đoạn điều tra, đảm bảo tính rõ ràng, minh bạch và khả thi. Thời gian đề xuất trong 18 tháng, phối hợp với cơ quan lập pháp và các chuyên gia pháp lý.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và theo dõi vụ án: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý hồ sơ vụ án, theo dõi tiến độ điều tra và phê chuẩn các biện pháp tố tụng, giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý và giảm thiểu sai sót. Thời gian triển khai dự kiến 24 tháng, do VKSND chủ trì phối hợp với đơn vị công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Kiểm sát viên và cán bộ VKSND các cấp: Nghiên cứu để nâng cao hiểu biết về thực hành quyền công tố, áp dụng hiệu quả trong công tác kiểm sát điều tra các vụ án cố ý gây thương tích.

  2. Cán bộ điều tra và cơ quan điều tra: Tham khảo để hiểu rõ vai trò, quyền hạn của VKSND trong giai đoạn điều tra, từ đó phối hợp chặt chẽ, đảm bảo tiến độ và chất lượng điều tra.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Luật hình sự và tố tụng hình sự: Sử dụng làm tài liệu tham khảo trong giảng dạy, nghiên cứu về quyền công tố và tố tụng hình sự.

  4. Nhà quản lý và hoạch định chính sách pháp luật: Dựa trên kết quả nghiên cứu để xây dựng, hoàn thiện chính sách, pháp luật liên quan đến công tác tố tụng hình sự và quyền công tố.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thực hành quyền công tố là gì?
    Thực hành quyền công tố là hoạt động của Viện kiểm sát sử dụng các quyền năng tố tụng để truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người phạm tội, bảo đảm việc khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.

  2. Vai trò của VKSND trong giai đoạn điều tra vụ án cố ý gây thương tích?
    VKSND có nhiệm vụ kiểm sát việc tuân thủ pháp luật trong quá trình điều tra, phê chuẩn các biện pháp ngăn chặn, yêu cầu điều tra bổ sung, trực tiếp tiến hành một số hoạt động điều tra và quyết định truy tố hoặc đình chỉ vụ án.

  3. Những khó khăn thường gặp trong thực hành quyền công tố tại Biên Hòa?
    Bao gồm việc phối hợp chưa chặt chẽ giữa VKSND và cơ quan điều tra, phê chuẩn biện pháp ngăn chặn chậm, thiếu sót trong đánh giá chứng cứ dẫn đến xử lý chưa nghiêm hoặc kéo dài thời gian điều tra.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hành quyền công tố?
    Cần nâng cao năng lực chuyên môn, tăng cường phối hợp liên ngành, hoàn thiện quy định pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý vụ án.

  5. Phạm vi thời gian và địa bàn nghiên cứu của luận văn là gì?
    Nghiên cứu tập trung trên địa bàn thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai, trong giai đoạn từ năm 2013 đến năm 2018.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ các vấn đề lý luận và thực tiễn về thực hành quyền công tố trong giai đoạn điều tra vụ án cố ý gây thương tích tại Biên Hòa, Đồng Nai.
  • Đánh giá thực trạng công tác THQCT cho thấy nhiều kết quả tích cực nhưng còn tồn tại hạn chế về phối hợp và xử lý kịp thời.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường phối hợp, hoàn thiện pháp luật và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác kiểm sát điều tra, góp phần bảo vệ pháp luật và quyền lợi công dân.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng các giải pháp đề xuất trong thực tiễn công tác kiểm sát tại các địa phương khác.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các hội thảo, tập huấn để phổ biến kết quả nghiên cứu và nâng cao nhận thức cho cán bộ ngành kiểm sát.