Tổng quan nghiên cứu

Thành phố Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa, với đường bờ biển dài 15,3 km và vị trí địa lý thuận lợi, là một trong những điểm du lịch biển nổi bật của khu vực Bắc Trung Bộ Việt Nam. Theo số liệu từ Trung tâm Khí tượng Thủy văn tỉnh Thanh Hóa, nhiệt độ trung bình năm tại Sầm Sơn là khoảng 23,6°C, lượng mưa trung bình năm đạt 1.531 mm, phân bố không đều giữa mùa mưa và mùa khô. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu (BĐKH) đã và đang tác động mạnh mẽ đến cơ sở vật chất kỹ thuật (CSVCKT) du lịch tại đây, gây ra các hiện tượng như sạt lở bờ biển, xâm nhập mặn, ngập lụt và thiệt hại về hạ tầng. Từ năm 2005 đến nay, bờ biển Sầm Sơn đã bị xói lở sâu từ 30-100 m, hàng trăm ha đất bị nhiễm mặn, ảnh hưởng trực tiếp đến các công trình du lịch ven biển.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá tác động của BĐKH đến CSVCKT du lịch thành phố Sầm Sơn trong giai đoạn 1980-2020 về khí hậu và 2010-2020 về thực trạng cơ sở vật chất, từ đó đề xuất các giải pháp thích ứng nhằm giảm thiểu thiệt hại. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các yếu tố khí hậu như nhiệt độ, lượng mưa, nước biển dâng, bão, áp thấp nhiệt đới, ngập lụt, hạn hán và xâm nhập mặn; đồng thời đánh giá tác động đến các loại hình CSVCKT gồm cơ sở lưu trú, cơ sở ăn uống, giao thông vận tải và khu vui chơi giải trí.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong bối cảnh ngành du lịch biển chiếm tới 70% doanh thu toàn ngành du lịch Việt Nam, đồng thời góp phần nâng cao hiệu quả quản lý, phát triển bền vững du lịch Sầm Sơn, phù hợp với Chiến lược phát triển du lịch tỉnh Thanh Hóa đến năm 2025, tầm nhìn 2030.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng bốn quan điểm nghiên cứu chính trong địa lý học để phân tích tác động của BĐKH đến CSVCKT du lịch:

  • Quan điểm tổng hợp: Đánh giá toàn diện các yếu tố tự nhiên, kinh tế - xã hội và chính sách phát triển ảnh hưởng đến CSVCKT du lịch.
  • Quan điểm lãnh thổ: Phân tích tác động theo không gian địa lý, tập trung vào đặc điểm lãnh thổ TP Sầm Sơn và khu vực ven biển.
  • Quan điểm hệ thống: Xem TP Sầm Sơn như một tiểu hệ thống trong hệ thống phát triển du lịch tỉnh Thanh Hóa và quốc gia, phân tích mối quan hệ tương tác giữa các thành phần.
  • Quan điểm phát triển bền vững: Đề xuất giải pháp phát triển CSVCKT du lịch đảm bảo hiệu quả kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường trong bối cảnh BĐKH.

Ba mô hình nghiên cứu được tham khảo gồm: mô hình đánh giá tính dễ bị tổn thương của du lịch ven biển, mô hình đánh giá tổn thương theo IPCC và mô hình ứng phó thích ứng với BĐKH trong phát triển du lịch.

Các khái niệm chính bao gồm: biến đổi khí hậu, cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch (bao gồm cơ sở lưu trú, ăn uống, giao thông và vui chơi giải trí), tác động của BĐKH đến CSVCKT, và các tiêu chí đánh giá mức độ tác động.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu khí hậu từ Trung tâm Khí tượng Thủy văn tỉnh Thanh Hóa (1980-2020), số liệu CSVCKT du lịch từ các cơ quan quản lý địa phương (2010-2020), tài liệu nghiên cứu trong và ngoài nước, kết quả khảo sát thực địa và phiếu điều tra với 55 phiếu hợp lệ từ nhà quản lý du lịch, chuyên gia khí hậu và quản lý CSVCKT.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu khí hậu và CSVCKT; phương pháp GIS và viễn thám để xây dựng bản đồ hiện trạng và phân tích không gian; phương pháp khảo sát thực địa và phỏng vấn chuyên gia để thu thập thông tin thực tiễn; phương pháp tổng hợp, so sánh để đánh giá tác động và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu khí hậu trong 40 năm (1980-2020), số liệu CSVCKT và thiệt hại trong 10 năm (2010-2020), khảo sát thực địa và phỏng vấn chuyên gia trong năm 2021-2022.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 60 phiếu điều tra được phát ra, thu về 55 phiếu hợp lệ, bao gồm 15 phiếu nhà quản lý du lịch, 15 phiếu chuyên gia khí hậu và 30 phiếu quản lý CSVCKT, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cho phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biến đổi khí hậu tại Sầm Sơn có xu hướng gia tăng nhiệt độ và lượng mưa không đều: Nhiệt độ trung bình năm tăng lên khoảng 0,12°C mỗi thập kỷ trong giai đoạn 1950-2020, với nhiệt độ tối cao tuyệt đối đạt 38-41°C vào các tháng hè. Lượng mưa trung bình năm là 1.531 mm, tập trung chủ yếu vào mùa mưa (85%), gây ra hiện tượng ngập lụt cục bộ.

  2. Tác động nghiêm trọng của BĐKH đến cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch: Từ năm 2005 đến nay, bờ biển Sầm Sơn bị xói lở sâu từ 30-100 m, hơn 1,5 ha rừng phi lao ven biển và 20 ha rừng phòng hộ bị nước biển xâm thực. Các công trình ven biển như khu du lịch Vạn Chài resort chịu thiệt hại nặng nề, ước tính thiệt hại hàng năm lên đến nhiều tỷ đồng.

  3. Mức độ tác động của BĐKH đến CSVCKT du lịch được phân loại theo ba cấp độ: 15% cơ sở vật chất bị ảnh hưởng nghiêm trọng (giảm năng lực phục vụ dưới 50%), 40% bị ảnh hưởng vừa phải (giảm năng lực phục vụ 70-85%), và 45% ít bị ảnh hưởng (giảm năng lực phục vụ dưới 95%). Các yếu tố như bão, ngập lụt và xâm nhập mặn là nguyên nhân chính gây hư hại.

  4. Hiện trạng phát triển CSVCKT du lịch chưa đồng bộ và chưa thích ứng kịp thời với BĐKH: Mặc dù số lượng cơ sở lưu trú tăng từ 2010 đến 2020, nhưng chất lượng và khả năng chống chịu với thiên tai còn hạn chế. Hệ thống giao thông ven biển và các khu vui chơi giải trí cũng chịu ảnh hưởng lớn từ sạt lở và ngập úng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tác động tiêu cực là do vị trí địa lý ven biển, địa hình thấp dễ bị xói mòn và ngập lụt, cùng với sự gia tăng tần suất và cường độ các hiện tượng thời tiết cực đoan như bão và áp thấp nhiệt đới. So với các nghiên cứu tại Đà Nẵng và Nghệ An, Sầm Sơn có mức độ tổn thương tương đương nhưng chưa có các chính sách ứng phó đồng bộ và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa trung bình hàng năm, bản đồ phân bố sạt lở bờ biển và mức độ thiệt hại các công trình du lịch. Bảng phân loại mức độ tác động giúp minh họa rõ ràng tình trạng xuống cấp của CSVCKT theo từng khu vực.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các giải pháp thích ứng phù hợp, đồng thời nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của các bên liên quan nhằm giảm thiểu thiệt hại do BĐKH gây ra.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đầu tư nâng cấp và xây dựng mới các công trình CSVCKT có khả năng chống chịu cao với BĐKH: Ưu tiên các khu vực ven biển dễ bị xói mòn và ngập lụt, sử dụng vật liệu và công nghệ xây dựng thích ứng. Thời gian thực hiện: 3-5 năm. Chủ thể: UBND TP Sầm Sơn phối hợp với các nhà đầu tư và chuyên gia xây dựng.

  2. Xây dựng hệ thống cảnh báo sớm và quản lý rủi ro thiên tai cho ngành du lịch: Áp dụng công nghệ GIS và viễn thám để theo dõi biến động bờ biển, dự báo bão, ngập lụt, từ đó có kế hoạch ứng phó kịp thời. Thời gian: 1-2 năm. Chủ thể: Trung tâm Khí tượng Thủy văn tỉnh Thanh Hóa, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch.

  3. Điều chỉnh quy hoạch phát triển du lịch và CSVCKT theo hướng bền vững, thích ứng với BĐKH: Giãn cách mật độ xây dựng, ưu tiên phát triển du lịch sinh thái và các loại hình ít chịu tác động của khí hậu cực đoan. Thời gian: 2-4 năm. Chủ thể: Ban Quản lý Khu du lịch Sầm Sơn, Sở Quy hoạch Kiến trúc.

  4. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý của các bên liên quan về tác động của BĐKH và giải pháp thích ứng: Tổ chức đào tạo, hội thảo, truyền thông về BĐKH và phát triển du lịch bền vững. Thời gian: liên tục. Chủ thể: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, các tổ chức phi chính phủ.

  5. Phát triển các dịch vụ du lịch đa dạng, giảm phụ thuộc vào mùa vụ và điều kiện khí hậu: Khuyến khích phát triển du lịch văn hóa, lịch sử, ẩm thực nhằm tăng thời gian lưu trú và giảm thiểu rủi ro do thời tiết. Thời gian: 3-5 năm. Chủ thể: Doanh nghiệp du lịch, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách phát triển du lịch thích ứng với biến đổi khí hậu, nâng cao hiệu quả quản lý và đầu tư.

  2. Các doanh nghiệp kinh doanh du lịch và cơ sở lưu trú: Áp dụng các giải pháp kỹ thuật và quản lý nhằm nâng cao khả năng chống chịu của cơ sở vật chất, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai.

  3. Chuyên gia nghiên cứu và giảng viên trong lĩnh vực địa lý, môi trường và du lịch: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, dữ liệu và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về tác động của biến đổi khí hậu.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan quốc tế hoạt động trong lĩnh vực phát triển bền vững và ứng phó biến đổi khí hậu: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo để hỗ trợ các dự án phát triển du lịch bền vững tại các vùng ven biển.

Câu hỏi thường gặp

  1. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến du lịch Sầm Sơn?
    Biến đổi khí hậu gây ra hiện tượng sạt lở bờ biển, ngập lụt, xâm nhập mặn và thời tiết cực đoan như bão, làm hư hại cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, giảm năng lực phục vụ và thu hút khách.

  2. Các yếu tố khí hậu nào được nghiên cứu trong luận văn?
    Luận văn tập trung vào nhiệt độ, lượng mưa, nước biển dâng, bão, áp thấp nhiệt đới, ngập lụt, hạn hán và xâm nhập mặn trong giai đoạn 1980-2020.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá tác động của BĐKH?
    Kết hợp phương pháp thống kê toán học, GIS, khảo sát thực địa, phỏng vấn chuyên gia và phân tích tổng hợp để đánh giá mức độ tác động và đề xuất giải pháp.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để giảm thiểu thiệt hại do BĐKH?
    Bao gồm nâng cấp công trình chống chịu thiên tai, xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, điều chỉnh quy hoạch phát triển du lịch, nâng cao nhận thức và đa dạng hóa dịch vụ du lịch.

  5. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ nghiên cứu này?
    Nhà quản lý chính sách, doanh nghiệp du lịch, chuyên gia nghiên cứu và các tổ chức phát triển bền vững sẽ được hỗ trợ trong việc ứng phó và phát triển du lịch bền vững tại Sầm Sơn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tác động của biến đổi khí hậu đến cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, tập trung nghiên cứu tại TP Sầm Sơn.
  • Phân tích chi tiết các yếu tố khí hậu và hiện trạng CSVCKT du lịch trong giai đoạn 1980-2020 và 2010-2020, xác định mức độ tổn thương và thiệt hại do BĐKH gây ra.
  • Đề xuất các giải pháp thích ứng cụ thể, bao gồm nâng cấp hạ tầng, cảnh báo sớm, điều chỉnh quy hoạch và nâng cao nhận thức nhằm phát triển du lịch bền vững.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý, doanh nghiệp và chuyên gia trong việc ứng phó với biến đổi khí hậu tại các điểm du lịch ven biển.
  • Khuyến nghị triển khai các bước tiếp theo trong 3-5 năm tới để thực hiện các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá tác động của BĐKH nhằm điều chỉnh chính sách phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ và phát triển bền vững du lịch Sầm Sơn trước thách thức biến đổi khí hậu là cần thiết và cấp bách.