Tổng quan nghiên cứu

Thị trấn Măng Đen và vùng phụ cận thuộc huyện Kon Plông, tỉnh Kon Tum, nằm ở độ cao trung bình khoảng 1.200m so với mực nước biển, sở hữu khí hậu ôn hòa mát mẻ cùng hệ sinh thái rừng nguyên sinh phong phú. Với lượng mưa trung bình năm gần 1.934 mm và nhiệt độ trung bình khoảng 20,6°C, khu vực này có tiềm năng phát triển du lịch xanh dựa trên tài nguyên tự nhiên đa dạng như rừng thông thuần loại, các hồ nước (Đăk Ke, Toong Đam, Toong Zơri, Toong Pô), thác nước (Pa Sỹ, Lô Ba) và cảnh quan địa lý độc đáo. Trong giai đoạn 2016-2022, lượng khách du lịch đến Măng Đen tăng trưởng nhanh, tuy nhiên, hoạt động du lịch vẫn còn mang tính tự phát, thiếu quy hoạch đồng bộ và sản phẩm du lịch còn đơn điệu.

Mục tiêu nghiên cứu là đánh giá tổng hợp tài nguyên tự nhiên phục vụ phát triển du lịch xanh tại thị trấn Măng Đen và xã Măng Cành, từ đó đề xuất định hướng sản phẩm và giải pháp phát triển bền vững đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào điều kiện tự nhiên và cảnh quan địa lý, khảo sát thực địa và thu thập số liệu đến năm 2022, nhằm cung cấp cơ sở khoa học cho việc quy hoạch và phát triển du lịch xanh tại địa phương. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc khai thác hiệu quả tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn môi trường và phát triển kinh tế xã hội bền vững, góp phần nâng cao sức cạnh tranh và thương hiệu du lịch Măng Đen trong khu vực Tây Nguyên và cả nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và quan điểm sau:

  • Lý thuyết phát triển bền vững: Nhấn mạnh sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và công bằng xã hội, đảm bảo nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng của các thế hệ tương lai. Đây là nền tảng cho phát triển du lịch xanh, hướng đến sử dụng hiệu quả tài nguyên và bảo tồn cảnh quan tự nhiên.

  • Quan điểm tăng trưởng xanh: Tập trung vào mô hình tăng trưởng kinh tế dựa trên khai thác hợp lý tài nguyên thiên nhiên, giảm phát thải khí nhà kính và thích ứng với biến đổi khí hậu, phù hợp với xu hướng phát triển du lịch bền vững.

  • Quan điểm hệ thống và tổng hợp: Xem xét tài nguyên tự nhiên và các yếu tố liên quan như một hệ thống có mối quan hệ chặt chẽ, giúp đánh giá toàn diện và chính xác hơn về tiềm năng phát triển du lịch.

  • Lý thuyết du lịch xanh (Green Tourism): Định nghĩa du lịch xanh là loại hình du lịch thân thiện với môi trường, dựa trên nguyên tắc tiết kiệm tài nguyên, bảo tồn đa dạng sinh học, tôn trọng văn hóa địa phương và thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng.

Các khái niệm chính bao gồm: tài nguyên du lịch tự nhiên (địa hình, khí hậu, thủy văn, sinh vật), tài nguyên du lịch văn hóa, sản phẩm du lịch xanh, và các tiêu chí đánh giá mức độ thuận lợi của tài nguyên cho phát triển du lịch xanh.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa, điều tra, phỏng vấn nhanh nông thôn (PRA) với cộng đồng địa phương, khách du lịch và các cơ quan quản lý. Dữ liệu thứ cấp gồm số liệu thống kê từ Sở Văn hóa - Thể thao - Du lịch, Sở Tài nguyên Môi trường, các báo cáo kinh tế - xã hội của huyện Kon Plông và tỉnh Kon Tum, cùng các bản đồ địa chất, khí hậu, thủy văn.

  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phương pháp đánh giá tổng hợp tài nguyên tự nhiên dựa trên xây dựng thang điểm đánh giá các tiêu chí như địa hình, khí hậu, thủy văn, sinh vật và cảnh quan địa lý. Sử dụng phương pháp SWOT để phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong phát triển du lịch xanh tại địa phương.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu và khảo sát thực địa được thực hiện trong năm 2023, số liệu thống kê cập nhật đến năm 2022. Quá trình phân tích và đánh giá diễn ra song song với khảo sát, đảm bảo tính khách quan và toàn diện.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát thực địa và phỏng vấn được thực hiện với khoảng vài trăm người gồm khách du lịch, người dân địa phương và cán bộ quản lý, chọn mẫu theo phương pháp ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tài nguyên tự nhiên phong phú và đa dạng: Địa hình Măng Đen chủ yếu là núi cao với độ dốc từ 25-35°, chiếm trên 80% diện tích, tạo cảnh quan hùng vĩ, thích hợp phát triển các loại hình du lịch nghỉ dưỡng, mạo hiểm và khám phá thiên nhiên. Khí hậu ôn hòa với nhiệt độ trung bình năm 20,6°C, lượng mưa gần 1.934 mm/năm, phân bố theo mùa rõ rệt, tạo điều kiện thuận lợi cho du lịch quanh năm.

  2. Hệ thống thủy văn dày đặc: Mạng lưới sông suối phong phú như sông Đăk Nghé dài 61 km, sông Đăk Pne dài 30 km và suối Đăk TMeo dài 20 km, cung cấp nguồn nước dồi dào cho các hoạt động du lịch sinh thái và nghỉ dưỡng. Tuy nhiên, mùa lũ kéo dài 9 tháng với mực nước dâng cao có thể gây ảnh hưởng đến cơ sở hạ tầng du lịch.

  3. Hiện trạng phát triển du lịch còn hạn chế: Mặc dù du lịch Măng Đen đã phát triển nhanh trong những năm gần đây, nhưng các điểm du lịch chủ yếu dựa vào tài nguyên tự nhiên sẵn có, thiếu sự đầu tư đồng bộ về cơ sở vật chất kỹ thuật và sản phẩm du lịch còn đơn điệu. Theo khảo sát, mức độ hài lòng của du khách đạt khoảng 70%, phản ánh nhu cầu nâng cao chất lượng dịch vụ và đa dạng hóa sản phẩm.

  4. Tiềm năng phát triển du lịch xanh lớn: Đánh giá tổng hợp tài nguyên tự nhiên cho thấy thị trấn Măng Đen và xã Măng Cành đạt trên 80% điểm thuận lợi cho phát triển du lịch xanh, đặc biệt về cảnh quan thiên nhiên, khí hậu và đa dạng sinh học. Cộng đồng địa phương có nhận thức tích cực về bảo vệ môi trường và sẵn sàng tham gia phát triển du lịch bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy tài nguyên tự nhiên tại Măng Đen có nhiều ưu thế để phát triển du lịch xanh, phù hợp với xu hướng du lịch bền vững toàn cầu. Địa hình đa dạng và khí hậu ôn hòa tạo điều kiện thuận lợi cho các hoạt động du lịch nghỉ dưỡng, khám phá và mạo hiểm. Hệ thống thủy văn phong phú không chỉ làm tăng giá trị cảnh quan mà còn hỗ trợ các sản phẩm du lịch sinh thái.

Tuy nhiên, hiện trạng phát triển du lịch còn mang tính tự phát, thiếu quy hoạch và đầu tư đồng bộ, dẫn đến việc khai thác tài nguyên chưa hiệu quả và tiềm ẩn nguy cơ suy thoái môi trường. So sánh với các nghiên cứu tại các điểm du lịch sinh thái khác trong nước, Măng Đen cần chú trọng hơn đến việc xây dựng sản phẩm du lịch xanh đặc thù, nâng cao chất lượng dịch vụ và tăng cường bảo vệ môi trường.

Việc áp dụng phương pháp đánh giá tổng hợp tài nguyên tự nhiên giúp xác định rõ các yếu tố thuận lợi và hạn chế, từ đó làm cơ sở khoa học cho việc quy hoạch phát triển du lịch xanh. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm thuận lợi theo từng tiêu chí tài nguyên và bảng so sánh mức độ hài lòng của du khách qua các năm, giúp minh họa rõ nét xu hướng phát triển và nhu cầu cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng quy hoạch phát triển du lịch xanh đồng bộ: Đề xuất UBND huyện Kon Plông phối hợp với các sở ngành liên quan hoàn thiện quy hoạch phát triển du lịch xanh đến năm 2030, tập trung vào bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, phát triển sản phẩm du lịch đặc thù và nâng cao chất lượng dịch vụ. Thời gian thực hiện trong 3-5 năm tới.

  2. Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng và dịch vụ du lịch: Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật như hệ thống giao thông, điểm dừng chân, nhà nghỉ sinh thái thân thiện môi trường, nhằm nâng cao trải nghiệm du khách và thu hút khách lưu trú dài ngày. Chủ thể thực hiện là các doanh nghiệp du lịch và chính quyền địa phương, ưu tiên nguồn vốn hỗ trợ phát triển bền vững.

  3. Phát triển sản phẩm du lịch xanh đa dạng và sáng tạo: Khuyến khích phát triển các sản phẩm du lịch dựa trên tài nguyên tự nhiên và văn hóa bản địa như du lịch cộng đồng, trải nghiệm nông nghiệp, du lịch mạo hiểm, các tour giáo dục môi trường. Thời gian triển khai trong 2-3 năm, phối hợp với các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng dân cư.

  4. Tăng cường công tác truyền thông và xây dựng thương hiệu du lịch xanh Măng Đen: Triển khai các chiến dịch quảng bá, xây dựng thương hiệu du lịch xanh đặc trưng của Măng Đen trên các phương tiện truyền thông, đồng thời tổ chức các sự kiện, lễ hội xanh nhằm thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Chủ thể thực hiện là Sở Văn hóa - Thể thao - Du lịch và các doanh nghiệp lữ hành.

  5. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý du lịch bền vững cho cộng đồng và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn về phát triển du lịch xanh, bảo vệ môi trường và kỹ năng phục vụ du khách cho người dân địa phương và cán bộ quản lý. Thời gian thực hiện liên tục, nhằm đảm bảo sự tham gia tích cực và hiệu quả của cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và dữ liệu thực tiễn để xây dựng các chính sách phát triển du lịch xanh, quy hoạch không gian và quản lý tài nguyên hiệu quả.

  2. Các doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch: Thông tin về tiềm năng tài nguyên và xu hướng phát triển sản phẩm du lịch xanh giúp doanh nghiệp định hướng đầu tư, phát triển sản phẩm phù hợp với nhu cầu thị trường và xu thế bền vững.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành địa lý, du lịch và môi trường: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp đánh giá tài nguyên tự nhiên phục vụ phát triển du lịch xanh, đồng thời cung cấp các phân tích chuyên sâu về đặc điểm tự nhiên và xã hội của vùng nghiên cứu.

  4. Cộng đồng địa phương và các tổ chức phi chính phủ: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò của tài nguyên thiên nhiên trong phát triển du lịch bền vững, thúc đẩy sự tham gia tích cực của cộng đồng trong bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch xanh khác gì so với du lịch sinh thái?
    Du lịch xanh bao quát hơn, tập trung vào phát triển bền vững toàn diện, bao gồm bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế địa phương và tôn trọng văn hóa. Du lịch sinh thái là một phần của du lịch xanh, chủ yếu tập trung vào bảo tồn thiên nhiên và trải nghiệm môi trường tự nhiên.

  2. Tại sao thị trấn Măng Đen phù hợp để phát triển du lịch xanh?
    Với khí hậu ôn hòa, địa hình đa dạng, hệ sinh thái phong phú và cảnh quan thiên nhiên đẹp, Măng Đen có tiềm năng lớn để phát triển các sản phẩm du lịch xanh như nghỉ dưỡng, khám phá thiên nhiên và du lịch cộng đồng, đồng thời có sự quan tâm của chính quyền và cộng đồng địa phương.

  3. Các tiêu chí chính để đánh giá tài nguyên tự nhiên phục vụ du lịch xanh là gì?
    Bao gồm địa hình, khí hậu, thủy văn, đa dạng sinh học, cảnh quan thiên nhiên và khả năng tiếp cận. Mỗi tiêu chí được đánh giá theo mức độ thuận lợi, ảnh hưởng đến khả năng phát triển các loại hình du lịch xanh khác nhau.

  4. Làm thế nào để cộng đồng địa phương tham gia phát triển du lịch xanh?
    Thông qua các hoạt động đào tạo nâng cao nhận thức, tham gia quản lý và cung cấp dịch vụ du lịch, phát triển sản phẩm du lịch cộng đồng, đồng thời hưởng lợi kinh tế từ hoạt động du lịch bền vững.

  5. Những thách thức lớn nhất trong phát triển du lịch xanh tại Măng Đen là gì?
    Bao gồm thiếu quy hoạch đồng bộ, đầu tư cơ sở hạ tầng chưa đủ, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, nguy cơ tác động tiêu cực đến môi trường do khai thác không hợp lý và cần nâng cao năng lực quản lý cũng như nhận thức cộng đồng.

Kết luận

  • Thị trấn Măng Đen và vùng phụ cận sở hữu tài nguyên tự nhiên đa dạng, khí hậu ôn hòa, rất phù hợp cho phát triển du lịch xanh.
  • Hiện trạng phát triển du lịch còn nhiều hạn chế, cần quy hoạch đồng bộ và đa dạng hóa sản phẩm để nâng cao sức hấp dẫn.
  • Phương pháp đánh giá tổng hợp tài nguyên tự nhiên giúp xác định rõ các yếu tố thuận lợi và hạn chế, làm cơ sở khoa học cho quy hoạch phát triển bền vững.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm quy hoạch phát triển, đầu tư cơ sở hạ tầng, phát triển sản phẩm đa dạng, truyền thông thương hiệu và nâng cao năng lực cộng đồng.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi chiến lược cho phát triển du lịch xanh tại Măng Đen đến năm 2030, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương và bảo vệ môi trường.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và doanh nghiệp du lịch cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật dữ liệu để điều chỉnh chiến lược phát triển phù hợp. Để biết thêm chi tiết và ứng dụng thực tiễn, quý độc giả và nhà quản lý có thể liên hệ với Bộ môn Địa lý – Quản lý Tài nguyên Môi trường, Trường Đại học Quy Nhơn.