Tổng quan nghiên cứu

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đang trở thành thách thức nghiêm trọng toàn cầu, ảnh hưởng sâu rộng đến kinh tế, xã hội và môi trường. Tại Việt Nam, đặc biệt là vùng ven biển, BĐKH tác động mạnh mẽ đến các hoạt động phát triển kinh tế, trong đó có ngành du lịch biển. Thị xã Sầm Sơn, tỉnh Thanh Hóa, với bờ biển dài khoảng 9 km và tiềm năng du lịch phong phú, là một trong những điểm đến trọng điểm quốc gia chịu ảnh hưởng rõ nét của BĐKH. Từ năm 2005 đến 2015, tình trạng sạt lở bờ biển tại Sầm Sơn đã lấn sâu từ 30 đến 100 mét vào đất liền, gây thiệt hại hàng trăm ha rừng phòng hộ và đất nông nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến cơ sở hạ tầng, tài nguyên du lịch và hoạt động kinh tế địa phương. Ước tính thiệt hại hàng năm do xâm thực biển lên tới nhiều tỷ đồng, đặc biệt tại khu du lịch Vạn Chài resort.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá tiềm năng và thực trạng phát triển du lịch biển Sầm Sơn dưới tác động của BĐKH, đồng thời đề xuất các giải pháp ứng phó hiệu quả, góp phần phát triển bền vững ngành du lịch biển địa phương. Nghiên cứu tập trung phân tích các yếu tố tự nhiên, xã hội, kinh tế và môi trường trong giai đoạn 2005-2015, khảo sát thực địa và phỏng vấn các bên liên quan tại Sầm Sơn. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức, xây dựng chính sách và định hướng phát triển du lịch biển thích ứng với biến đổi khí hậu, góp phần bảo vệ tài nguyên và phát triển kinh tế xã hội bền vững tại khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về du lịch biển và biến đổi khí hậu, bao gồm:

  • Khái niệm du lịch biển: Du lịch biển là hoạt động du lịch dựa trên khai thác tài nguyên biển, bao gồm tắm biển, thể thao nước, nghỉ dưỡng và khám phá thiên nhiên ven biển. Đặc điểm nổi bật là tính thời vụ, phụ thuộc vào điều kiện khí hậu và môi trường tự nhiên.

  • Biến đổi khí hậu (BĐKH): Theo Ủy ban Liên chính phủ về Biến đổi khí hậu (IPCC), BĐKH là sự biến đổi trạng thái hệ thống khí hậu kéo dài hàng thập kỷ hoặc lâu hơn, do các hoạt động con người làm tăng hiệu ứng nhà kính, dẫn đến tăng nhiệt độ, mực nước biển dâng và các hiện tượng thời tiết cực đoan.

  • Tác động của BĐKH đến du lịch biển: BĐKH ảnh hưởng trực tiếp đến tài nguyên du lịch, cơ sở hạ tầng, sản phẩm du lịch và an toàn du khách thông qua các hiện tượng như bão, xói mòn bờ biển, hạn hán, ngập lụt và thay đổi mùa vụ.

  • Ứng phó với BĐKH: Bao gồm hai hợp phần chính là thích ứng (điều chỉnh hệ thống tự nhiên và xã hội để giảm thiểu tổn thương) và giảm nhẹ (giảm phát thải khí nhà kính). Các biện pháp thích ứng cụ thể trong du lịch biển gồm nâng cấp cơ sở hạ tầng, quản lý tài nguyên, nâng cao nhận thức và xây dựng chính sách phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Tổng hợp số liệu từ các báo cáo ngành, tài liệu khoa học, số liệu thống kê địa phương từ năm 2005 đến 2015; khảo sát thực địa tại Sầm Sơn vào tháng 6 và 9 năm 2015; phỏng vấn sâu 31 đối tượng đại diện gồm cán bộ quản lý, doanh nghiệp du lịch, cộng đồng dân cư và các tổ chức xã hội.

  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có phân bố giới tính cân bằng (50% nam, 50% nữ), đảm bảo đại diện cho các nhóm liên quan trực tiếp đến du lịch và BĐKH tại các phường, xã chịu ảnh hưởng.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích SWOT để đánh giá thuận lợi, khó khăn, cơ hội và thách thức; xử lý số liệu thống kê mô tả; phân tích nội dung phỏng vấn và thảo luận nhóm nhỏ để làm rõ các vấn đề thực tiễn và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2014-2015, với thu thập dữ liệu, khảo sát thực địa và phỏng vấn diễn ra trong năm 2015, phân tích và tổng hợp kết quả hoàn thành cuối năm 2015.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tiềm năng du lịch biển Sầm Sơn phong phú và đa dạng
    Sầm Sơn có bờ biển dài 9 km với các bãi biển rộng, cát trắng mịn, sóng vừa phải, nước biển trong xanh, nhiệt độ trung bình năm khoảng 23°C, phù hợp cho các hoạt động tắm biển, thể thao nước và nghỉ dưỡng. Ngoài ra, núi Trường Lệ cao 76 m với các di tích lịch sử, cảnh quan tự nhiên tạo điều kiện phát triển du lịch sinh thái, du lịch văn hóa và mạo hiểm. Tổng diện tích đất tự nhiên gần 17,9 km², khí hậu nhiệt đới gió mùa với mùa hè nóng ẩm và mùa đông lạnh, lượng mưa trung bình năm từ 1600-1900 mm.

  2. Ảnh hưởng nghiêm trọng của biến đổi khí hậu đến tài nguyên và cơ sở hạ tầng du lịch
    Từ năm 2005 đến 2015, bờ biển Sầm Sơn bị sạt lở sâu từ 30 đến 100 m, gây thiệt hại hơn 1,5 ha rừng phi lao ven biển và 20 ha đất rừng phòng hộ bị xâm thực. Mực nước biển dâng trung bình từ 57 đến 73 cm theo kịch bản phát thải trung bình, làm thu hẹp diện tích bãi tắm và đe dọa các công trình du lịch ven biển. Trung bình mỗi năm có 3-4 cơn bão và áp thấp nhiệt đới ảnh hưởng trực tiếp, gây thiệt hại về cơ sở vật chất và làm gián đoạn hoạt động du lịch.

  3. Tác động tiêu cực đến hoạt động du lịch và kinh tế địa phương
    Thiệt hại do xâm thực biển ước tính lên tới nhiều tỷ đồng mỗi năm, đặc biệt tại khu du lịch Vạn Chài resort. Sự biến đổi khí hậu làm giảm chất lượng sản phẩm du lịch, tăng chi phí bảo trì, nâng cấp cơ sở hạ tầng và ảnh hưởng đến tính mùa vụ của du lịch biển. Khách du lịch giảm vào các mùa bão và mưa lớn, làm giảm doanh thu và việc làm trong ngành.

  4. Nhận thức và năng lực ứng phó còn hạn chế
    Qua khảo sát và phỏng vấn, nhiều doanh nghiệp và cộng đồng dân cư tại Sầm Sơn chưa có kế hoạch ứng phó cụ thể với BĐKH. Các chính sách và biện pháp thích ứng chưa được triển khai đồng bộ, thiếu sự liên kết giữa các bên liên quan. Tuy nhiên, một số mô hình phát triển du lịch sinh thái cộng đồng và nâng cao nhận thức đã bắt đầu được áp dụng tại một số địa phương lân cận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tác động tiêu cực là do sự gia tăng nhiệt độ trung bình và mực nước biển dâng, cùng với tần suất và cường độ bão, áp thấp nhiệt đới tăng lên trong những năm gần đây. So sánh với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, kết quả tại Sầm Sơn phù hợp với xu hướng chung của các vùng ven biển chịu ảnh hưởng BĐKH, như tại Đà Nẵng, Bến Tre và các đảo ở Đông Nam Á.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện mức độ sạt lở bờ biển theo năm, bảng thống kê thiệt hại kinh tế do bão và xâm thực, cũng như sơ đồ SWOT phân tích các yếu tố thuận lợi và thách thức. Kết quả nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng các giải pháp thích ứng toàn diện, bao gồm nâng cấp cơ sở hạ tầng, phát triển du lịch sinh thái, tăng cường quản lý tài nguyên và nâng cao nhận thức cộng đồng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển du lịch biển thích ứng với BĐKH

    • Thiết lập các quy định xây dựng công trình du lịch ven biển theo tiêu chuẩn chống chịu bão và xâm thực.
    • Ban hành chính sách hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư công nghệ xanh, tiết kiệm năng lượng và quản lý chất thải.
    • Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: UBND thị xã, Sở Du lịch, các cơ quan liên quan.

  2. Nâng cao nhận thức và năng lực ứng phó của cộng đồng và doanh nghiệp du lịch

    • Tổ chức các chương trình đào tạo, hội thảo về BĐKH và phát triển du lịch bền vững.
    • Phát triển các mô hình du lịch sinh thái cộng đồng, khuyến khích sự tham gia của người dân địa phương.
    • Thời gian thực hiện: liên tục; Chủ thể: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, các tổ chức xã hội.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở hạ tầng và bảo vệ tài nguyên thiên nhiên

    • Xây dựng hệ thống đê biển, kè chắn sóng và trồng rừng phòng hộ ven biển để giảm thiểu xói mòn.
    • Cải tạo, nâng cấp các cơ sở lưu trú, dịch vụ du lịch đảm bảo an toàn và thân thiện môi trường.
    • Thời gian thực hiện: 3-5 năm; Chủ thể: UBND thị xã, các nhà đầu tư, doanh nghiệp.

  4. Phát triển sản phẩm du lịch đa dạng, thích ứng với biến đổi khí hậu

    • Khai thác các loại hình du lịch sinh thái, du lịch văn hóa, du lịch mạo hiểm trên núi Trường Lệ và các khu vực lân cận.
    • Xây dựng các tour du lịch linh hoạt, phù hợp với điều kiện thời tiết và mùa vụ.
    • Thời gian thực hiện: 1-3 năm; Chủ thể: doanh nghiệp du lịch, Sở Du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về du lịch và môi trường

    • Lợi ích: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển du lịch biển thích ứng với BĐKH.
    • Use case: Xây dựng chiến lược phát triển du lịch bền vững tại các vùng ven biển.

  2. Doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực du lịch biển

    • Lợi ích: Hiểu rõ tác động của BĐKH đến hoạt động kinh doanh, từ đó điều chỉnh chiến lược đầu tư và quản lý.
    • Use case: Thiết kế sản phẩm du lịch phù hợp, nâng cao năng lực ứng phó với thiên tai.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành du lịch, môi trường

    • Lợi ích: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, dữ liệu thực tiễn và các giải pháp ứng phó BĐKH trong du lịch biển.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn liên quan đến biến đổi khí hậu và du lịch.

  4. Cộng đồng dân cư và tổ chức xã hội tại vùng ven biển

    • Lợi ích: Nâng cao nhận thức về BĐKH và vai trò của cộng đồng trong phát triển du lịch bền vững.
    • Use case: Tham gia các mô hình du lịch sinh thái cộng đồng, bảo vệ môi trường và tài nguyên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Biến đổi khí hậu ảnh hưởng như thế nào đến du lịch biển Sầm Sơn?
    BĐKH gây ra sạt lở bờ biển, mực nước biển dâng, bão và mưa lớn làm hư hại cơ sở hạ tầng, thu hẹp diện tích bãi tắm, ảnh hưởng đến an toàn và trải nghiệm của du khách, từ đó giảm lượng khách và doanh thu du lịch.

  2. Các biện pháp thích ứng nào được đề xuất cho du lịch biển Sầm Sơn?
    Bao gồm nâng cấp cơ sở hạ tầng chống chịu thiên tai, phát triển du lịch sinh thái, tăng cường quản lý tài nguyên, nâng cao nhận thức cộng đồng và hoàn thiện chính sách hỗ trợ doanh nghiệp.

  3. Tại sao phát triển du lịch sinh thái cộng đồng lại quan trọng trong ứng phó với BĐKH?
    Du lịch sinh thái cộng đồng giúp bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, tạo sinh kế bền vững cho người dân địa phương, đồng thời nâng cao nhận thức và khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu.

  4. Khí hậu Sầm Sơn có đặc điểm gì thuận lợi cho du lịch biển?
    Khí hậu nhiệt đới gió mùa, nhiệt độ trung bình năm khoảng 23°C, mùa hè nóng ẩm, mùa đông lạnh nhẹ, lượng mưa phân bố rõ rệt theo mùa, biên độ thủy triều phù hợp cho các hoạt động tắm biển và thể thao nước.

  5. Làm thế nào để doanh nghiệp du lịch tại Sầm Sơn giảm thiểu tác động của BĐKH?
    Doanh nghiệp cần áp dụng công nghệ xanh, tiết kiệm năng lượng, xây dựng kế hoạch ứng phó thiên tai, đào tạo nhân viên, và hợp tác với cộng đồng để phát triển sản phẩm du lịch bền vững.

Kết luận

  • Biến đổi khí hậu đã và đang tác động nghiêm trọng đến phát triển du lịch biển Sầm Sơn, đặc biệt qua hiện tượng sạt lở bờ biển, mực nước biển dâng và thiên tai.
  • Sầm Sơn sở hữu tiềm năng du lịch biển đa dạng với tài nguyên tự nhiên và văn hóa phong phú, phù hợp phát triển nhiều loại hình du lịch.
  • Năng lực ứng phó với BĐKH của cộng đồng và doanh nghiệp còn hạn chế, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan.
  • Các giải pháp thích ứng bao gồm hoàn thiện chính sách, nâng cấp cơ sở hạ tầng, phát triển du lịch sinh thái và nâng cao nhận thức là cần thiết để phát triển bền vững.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình và kế hoạch hành động cụ thể trong 1-5 năm tới nhằm bảo vệ tài nguyên, phát triển kinh tế và thích ứng hiệu quả với biến đổi khí hậu tại Sầm Sơn.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng cần phối hợp triển khai ngay các giải pháp thích ứng để bảo vệ và phát huy tiềm năng du lịch biển Sầm Sơn trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp.