Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường hiện đại, ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò quan trọng trong việc cung cấp tài chính cho hoạt động của bộ máy nhà nước và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, với vị trí địa lý thuận lợi và tốc độ phát triển kinh tế bình quân đạt 12,2%/năm giai đoạn 2016-2020, đã có những bước tiến đáng kể trong công tác quản lý thu NSNN. Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn năm 2020 ước đạt mức tăng trưởng 30,4%/năm so với năm 2016, trong đó thu nội địa chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, công tác quản lý thu NSNN tại địa phương vẫn còn tồn tại một số hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, tỷ lệ thu không bền vững và công tác kiểm tra, quyết toán chưa đạt hiệu quả tối ưu.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN trên địa bàn thành phố Bắc Ninh giai đoạn 2019-2021, xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp tăng cường hiệu quả quản lý thu ngân sách trong giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý thu NSNN cấp thành phố, dựa trên số liệu sơ cấp thu thập tháng 02/2022 và số liệu thứ cấp giai đoạn 2019-2021. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công, góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho các chính sách quản lý ngân sách nhà nước cấp thành phố.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp thành phố, tập trung vào ba khái niệm chính: ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách nhà nước và quản lý ngân sách nhà nước cấp thành phố. Ngân sách nhà nước được hiểu là các hoạt động thu, chi bằng tiền của nhà nước theo kế hoạch trong một năm nhằm thực hiện các chức năng và nhiệm vụ của nhà nước. Quản lý thu ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các công cụ, biện pháp dựa trên quyền lực chính trị để tập trung nguồn lực tài chính cho nhà nước theo quy định pháp luật. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp thành phố bao gồm các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra thu ngân sách trên địa bàn thành phố.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình chu trình ngân sách gồm bốn giai đoạn: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm soát, thanh tra, kiểm tra. Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu NSNN được phân thành hai nhóm: nhân tố khách quan (cơ chế chính sách, môi trường tự nhiên, trình độ phát triển kinh tế, ý thức chấp hành pháp luật) và nhân tố chủ quan (trình độ cán bộ, phương pháp quản lý, tổ chức bộ máy, công nghệ quản lý, sự phối hợp giữa các tổ chức).

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu nghiên cứu bao gồm số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát 100% cán bộ trực tiếp quản lý thu NSNN tại Phòng Tài chính – Kế hoạch, Chi cục Thuế và Kho bạc Nhà nước thành phố Bắc Ninh, với tổng số 39 phiếu điều tra hợp lệ. Phương pháp điều tra sử dụng bảng hỏi với thang đo Likert 5 mức độ để đánh giá các nhận định về thực trạng quản lý thu NSNN.

Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo quyết toán thu NSNN, tài liệu của Sở Tài chính, UBND tỉnh Bắc Ninh, các công trình nghiên cứu và các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.

Phương pháp phân tích số liệu bao gồm thống kê mô tả (tính điểm trung bình, tỷ lệ phần trăm), so sánh số tuyệt đối và tương đối để đánh giá các chỉ tiêu thu ngân sách theo thời gian. Kết quả được trình bày dưới dạng bảng thống kê và đồ thị nhằm minh họa xu hướng biến động và cơ cấu thu ngân sách. Phương pháp xử lý số liệu sử dụng phần mềm Microsoft Excel để tổng hợp và phân tích dữ liệu.

Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu gồm các nhóm: chỉ tiêu đánh giá kết quả thu NSNN (tổng thu, thu bình quân trên cán bộ), chỉ tiêu phản ánh quản lý thu NSNN (lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán, thanh tra kiểm tra), và các nhân tố ảnh hưởng (cơ chế chính sách, môi trường tự nhiên, trình độ cán bộ, công nghệ quản lý).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán thu NSNN: Qua phân tích số liệu giai đoạn 2019-2021, công tác lập dự toán thu NSNN tại thành phố Bắc Ninh còn tồn tại hạn chế khi một số khoản mục chưa sát với thực tế, chưa dự báo được các biến động chính sách. Tỷ lệ dự toán thu so với thực tế đạt khoảng 85-90%, cho thấy dự toán còn thiếu chính xác. Việc lập dự toán chưa phản ánh đầy đủ xu hướng phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  2. Chấp hành thu ngân sách: Tỷ lệ thực hiện thu NSNN so với dự toán hàng năm đạt trung bình 95%, trong đó các khoản thu từ thuế nội địa chiếm tỷ trọng lớn và có tốc độ tăng trưởng bình quân 30,4%/năm giai đoạn 2016-2020. Tuy nhiên, nguồn thu chủ yếu tập trung vào các khoản không bền vững như tiền sử dụng đất chiếm 34% tổng thu nội địa, gây rủi ro cho sự ổn định nguồn thu.

  3. Quyết toán thu ngân sách: Công tác quyết toán thu NSNN chưa được thực hiện triệt để, với tỷ lệ quyết toán đạt khoảng 90% so với dự toán. Vẫn còn tình trạng trốn thuế, nợ thuế và các khoản thu chưa được quyết toán đầy đủ, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính công.

  4. Kiểm tra, thanh tra thu NSNN: Số lượng cơ sở kinh doanh được kiểm tra chiếm khoảng 60% tổng số đối tượng, với số tiền truy thu và xử lý vi phạm đạt mức khoảng 10% tổng thu NSNN. Công tác thanh tra, kiểm tra còn hạn chế về quy mô và hiệu quả, chưa phát hiện và xử lý triệt để các hành vi gian lận thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát thực tế do thiếu thông tin dự báo chính xác và chưa cập nhật kịp thời các chính sách thuế mới. Tỷ lệ thu chủ yếu dựa vào các khoản thu không bền vững như tiền sử dụng đất làm cho nguồn thu ngân sách dễ bị biến động theo chu kỳ bất động sản. Công tác quyết toán và kiểm tra thuế chưa đạt hiệu quả cao do hạn chế về nguồn lực cán bộ và công nghệ quản lý còn lạc hậu.

So sánh với kinh nghiệm quản lý thu NSNN tại thành phố Thái Nguyên và quận Ba Đình, Hà Nội, các địa phương này đã thực hiện tốt công tác lập dự toán sát thực tế, phối hợp chặt chẽ giữa các ngành và tăng cường thanh tra, kiểm tra thuế, từ đó nâng cao hiệu quả thu ngân sách. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu NSNN cũng góp phần cải thiện tính chính xác và minh bạch.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu NSNN giai đoạn 2019-2021, biểu đồ cơ cấu nguồn thu ngân sách và bảng thống kê số lượng kiểm tra, truy thu thuế hàng năm để minh họa rõ nét các vấn đề nêu trên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện công tác lập dự toán thu NSNN: Cần xây dựng hệ thống dự báo kinh tế - xã hội chính xác, cập nhật kịp thời các chính sách thuế mới, đảm bảo dự toán sát với thực tế phát triển kinh tế địa phương. Thời gian thực hiện: 2022-2023. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố phối hợp với các sở ngành liên quan.

  2. Tăng cường chấp hành thu ngân sách: Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của tổ chức, cá nhân; đa dạng hóa nguồn thu, giảm tỷ trọng thu từ các khoản không bền vững như tiền sử dụng đất. Thời gian thực hiện: 2022-2025. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế thành phố, UBND các phường xã.

  3. Nâng cao hiệu quả quyết toán thu NSNN: Tăng cường kiểm soát, rà soát các khoản thu, xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế, nợ thuế; hoàn thiện quy trình quyết toán thu ngân sách đảm bảo chính xác, kịp thời. Thời gian thực hiện: 2022-2024. Chủ thể thực hiện: Kho bạc Nhà nước, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

  4. Cải thiện công tác thanh tra, kiểm tra: Mở rộng quy mô và nâng cao chất lượng thanh tra, kiểm tra thuế, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để phát hiện sớm các hành vi gian lận; phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan. Thời gian thực hiện: 2022-2025. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Thanh tra thành phố.

  5. Đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý thu NSNN: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, nghiệp vụ và ứng dụng công nghệ mới cho đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách. Thời gian thực hiện: 2022-2023. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố, Phòng Tài chính – Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách nhà nước cấp thành phố: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách, từ lập dự toán đến quyết toán và kiểm tra.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tài liệu giúp hiểu rõ các nhân tố ảnh hưởng và giải pháp quản lý thu NSNN, hỗ trợ xây dựng chính sách phù hợp với điều kiện địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Luận văn là nguồn tham khảo khoa học về quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tiễn.

  4. Các cơ quan tài chính, thuế và kho bạc: Giúp cải tiến quy trình quản lý thu ngân sách, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa các đơn vị trong công tác thu ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp thành phố có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý thu NSNN cấp thành phố là công cụ tài chính quan trọng giúp huy động nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế, xã hội, an ninh quốc phòng, đồng thời điều tiết hoạt động sản xuất kinh doanh trên địa bàn.

  2. Những nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý thu NSNN tại Bắc Ninh?
    Các nhân tố chủ yếu gồm cơ chế chính sách pháp luật, trình độ phát triển kinh tế, ý thức chấp hành pháp luật của người dân, trình độ cán bộ quản lý và công nghệ quản lý thu ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán thu NSNN?
    Cần xây dựng hệ thống dự báo kinh tế chính xác, cập nhật kịp thời các chính sách thuế, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và sử dụng công nghệ thông tin hỗ trợ lập dự toán.

  4. Tại sao công tác kiểm tra, thanh tra thu NSNN lại quan trọng?
    Kiểm tra, thanh tra giúp phát hiện, ngăn ngừa các hành vi gian lận, trốn thuế, đảm bảo thu đúng, thu đủ, góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý ngân sách.

  5. Làm thế nào để giảm sự phụ thuộc vào nguồn thu không bền vững như tiền sử dụng đất?
    Đa dạng hóa nguồn thu, phát triển các ngành kinh tế bền vững, tăng cường thu thuế nội địa từ sản xuất kinh doanh và dịch vụ, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý thuế.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách nhà nước cấp thành phố, tập trung nghiên cứu thực trạng tại thành phố Bắc Ninh giai đoạn 2019-2021.
  • Phân tích chỉ ra các hạn chế trong lập dự toán, chấp hành thu, quyết toán và công tác kiểm tra, thanh tra thu NSNN tại địa phương.
  • Xác định các nhân tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu NSNN.
  • Giải pháp tập trung vào hoàn thiện dự toán, tăng cường chấp hành thu, nâng cao hiệu quả quyết toán, cải thiện công tác thanh tra kiểm tra và đào tạo cán bộ.
  • Nghiên cứu có thể được áp dụng làm cơ sở khoa học cho các chính sách quản lý ngân sách nhà nước cấp thành phố, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương tự.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2022-2025, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả thực hiện và điều chỉnh chính sách phù hợp.

Call to action: Các cơ quan quản lý và nhà hoạch định chính sách cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại thành phố Bắc Ninh.