Tổng quan nghiên cứu

Trong giai đoạn 2020-2022, công tác quản lý thu, chi ngân sách nhà nước (NSNN) trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định đã có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần quan trọng vào phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Thành phố Quy Nhơn với diện tích 285,49 km², dân số khoảng 481 nghìn người, là trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa của tỉnh Bình Định và vùng Nam Trung Bộ. Tổng thu ngân sách địa phương năm 2020 ước đạt 2.664 tỷ đồng, đạt 122,11% dự toán năm, tuy có giảm nhẹ so với năm 2019 do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp - xây dựng (54,7%) và dịch vụ (42,5%), giảm tỷ trọng nông nghiệp (2,8%). Thu ngân sách chủ yếu từ thuế, phí, lệ phí, tiền sử dụng đất và các nguồn thu khác. Chi ngân sách tập trung vào chi thường xuyên (51%) và chi đầu tư phát triển (42%).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu, chi NSNN trên địa bàn thành phố Quy Nhơn trong giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại thành phố Quy Nhơn, tỉnh Bình Định, trong khoảng thời gian 3 năm từ 2020 đến 2022. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan quản lý nhà nước địa phương trong việc điều hành ngân sách, nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và trách nhiệm trong quản lý tài chính công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ngân sách cấp huyện là phần ngân sách địa phương được phân cấp, bao gồm các khoản thu và chi theo quy định pháp luật.

  • Nguyên tắc quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện: Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai minh bạch và rõ ràng, trung thực, chính xác trong quản lý thu, chi ngân sách.

  • Mô hình quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra: Tập trung vào việc đánh giá hiệu quả sử dụng ngân sách dựa trên kết quả thực hiện các nhiệm vụ, dự án được giao, nhằm nâng cao tính minh bạch và trách nhiệm trong quản lý tài chính công.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, quản lý chi ngân sách, dự toán ngân sách, kiểm tra, thanh tra ngân sách, và phân cấp ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu được thu thập từ Phòng Tài chính – Kế hoạch thành phố Quy Nhơn, các báo cáo tài chính, văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP, Thông tư 342/2016/TT-BTC, các nghị quyết của Hội đồng nhân dân thành phố và quyết định của Ủy ban nhân dân thành phố.

  • Phương pháp chọn mẫu: Nghiên cứu sử dụng phương pháp chọn mẫu toàn bộ các đơn vị dự toán ngân sách trên địa bàn thành phố Quy Nhơn, bao gồm 16 phường và 5 xã, nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác trong phân tích.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thu, chi ngân sách; phương pháp phân tích so sánh để đánh giá sự biến động qua các năm; phương pháp tổng hợp và đối chiếu với các nghiên cứu kinh nghiệm tại các địa phương khác như Đà Lạt, Tuy Hòa nhằm rút ra bài học và đề xuất giải pháp phù hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung phân tích dữ liệu trong giai đoạn 2020-2022, với việc thu thập và xử lý số liệu trong năm 2023, hoàn thiện luận văn trong cùng năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thành phố Quy Nhơn năm 2020 đạt khoảng 2.664 tỷ đồng, giảm 8,2% so với năm 2019 do ảnh hưởng của dịch Covid-19. Tuy nhiên, tỷ lệ thu ngân sách địa phương so với tổng thu ngân sách nhà nước đạt 122,11% dự toán, cho thấy công tác thu ngân sách được quản lý chặt chẽ và hiệu quả. Các khoản thu chủ yếu gồm thuế, phí, lệ phí, tiền sử dụng đất và các khoản thu khác.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Tổng chi ngân sách năm 2020 ước đạt 2.995 tỷ đồng, giảm 12,2% so với năm 2019. Cơ cấu chi ngân sách gồm chi thường xuyên chiếm 51%, chi đầu tư phát triển chiếm 42%, chi trả nợ lãi 5% và các khoản chi khác 2%. Tỷ lệ chi đầu tư phát triển giảm nhẹ so với năm 2019 (44%), phản ánh sự thận trọng trong chi tiêu đầu tư do tác động của dịch bệnh.

  3. Quản lý dự toán ngân sách: Công tác lập dự toán ngân sách được thực hiện theo đúng quy trình, dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các văn bản pháp luật hiện hành. Việc lập dự toán chi tiết, đầy đủ theo mục lục ngân sách Nhà nước đã giúp nâng cao tính chính xác và khả năng kiểm soát ngân sách. Các đơn vị dự toán đều thực hiện tiết kiệm chi thường xuyên khoảng 10%, góp phần tăng nguồn kinh phí cho các nhiệm vụ ưu tiên.

  4. Công tác kiểm tra, giám sát và công khai ngân sách: Thành phố đã tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra thuế, phí, lệ phí nhằm chống thất thu và gian lận. Các nghị quyết của Hội đồng nhân dân thành phố ban hành nhiều quy định về mức thu, chế độ miễn giảm và quản lý sử dụng các khoản phí, góp phần nâng cao tính minh bạch. Việc công khai ngân sách được thực hiện thường xuyên, tạo điều kiện cho sự giám sát của cộng đồng và các tổ chức xã hội.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những kết quả tích cực trên là do thành phố Quy Nhơn đã thực hiện nghiêm túc các quy định của Luật Ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn, đồng thời có sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tài chính, thuế, kho bạc và các đơn vị dự toán. Việc lập dự toán ngân sách sát với thực tế, dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội đã giúp cân đối nguồn thu, chi hợp lý, giảm thiểu lãng phí.

So sánh với các địa phương như Đà Lạt và Tuy Hòa, Quy Nhơn có nhiều điểm tương đồng trong việc áp dụng mô hình quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra và tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra. Tuy nhiên, Quy Nhơn cần tiếp tục hoàn thiện công tác phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi và nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý tài chính để đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện biến động thu, chi ngân sách qua các năm 2019-2022, bảng phân tích cơ cấu chi ngân sách theo mục đích và biểu đồ so sánh tỷ lệ thu ngân sách địa phương so với tổng thu ngân sách nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường ủy nhiệm thu thuế cho các cấp xã, phường nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và kiểm soát nguồn thu ngân sách địa phương, giảm chi phí thu hồi và tăng tính minh bạch. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với Chi cục Thuế.

  2. Áp dụng mô hình quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, khuyến khích các đơn vị dự toán thực hiện tốt nhiệm vụ được giao. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính – Kế hoạch và các đơn vị dự toán.

  3. Khoán biên chế và khoán chi hành chính nhằm tạo điều kiện cho các đơn vị dự toán sử dụng kinh phí một cách chủ động, trách nhiệm, đồng thời sắp xếp bộ máy hợp lý, nâng cao năng suất lao động. Thời gian thực hiện: 2023-2024. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố và các đơn vị dự toán.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm về thuế, phí, lệ phí để bảo vệ nguồn thu ngân sách, ngăn chặn thất thoát, gian lận thuế, nâng cao tính công bằng trong đóng góp ngân sách. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2023. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế, Thanh tra thành phố.

  5. Công khai ngân sách các cấp và các quỹ nhân dân đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng nhằm tăng cường sự giám sát của người dân và các tổ chức xã hội, nâng cao hiệu quả và tiết kiệm trong sử dụng ngân sách. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: Hội đồng nhân dân, UBND thành phố.

  6. Phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi rõ ràng giữa các cấp ngân sách để nâng cao tính chủ động và trách nhiệm trong điều hành ngân sách, đồng thời tăng nguồn vốn đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng trọng điểm. Thời gian thực hiện: 2023-2025. Chủ thể thực hiện: UBND thành phố phối hợp với Sở Tài chính tỉnh Bình Định.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các cấp chính quyền địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện, giúp nâng cao năng lực lập dự toán, quản lý thu chi và kiểm soát ngân sách.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu phân tích chi tiết các khía cạnh quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đồng thời so sánh kinh nghiệm thực tiễn tại các địa phương, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu.

  3. Các cơ quan thuế, kho bạc và thanh tra tài chính: Luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách, kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm, giúp cải thiện công tác quản lý tài chính công.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư: Thông qua việc công khai ngân sách và tăng cường giám sát, luận văn giúp các tổ chức này hiểu rõ hơn về cơ chế quản lý ngân sách, từ đó tham gia tích cực vào giám sát và phản biện xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu, chi ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý thu, chi ngân sách cấp huyện là công cụ quan trọng để chính quyền địa phương thực hiện các chức năng, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân. Ví dụ, thu ngân sách từ thuế và phí tạo nguồn lực cho chi đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng và các dịch vụ công.

  2. Các nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện là gì?
    Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai minh bạch và rõ ràng, trung thực, chính xác. Những nguyên tắc này đảm bảo ngân sách được lập dự toán, thực hiện và quyết toán một cách minh bạch, hiệu quả, tránh thất thoát và lãng phí.

  3. Phương pháp lập dự toán ngân sách tại thành phố Quy Nhơn được thực hiện như thế nào?
    Dự toán ngân sách được lập dựa trên kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, các văn bản pháp luật hiện hành và kết quả thực hiện ngân sách các năm trước. Các đơn vị dự toán lập dự toán chi tiết theo mục lục ngân sách, đảm bảo tiết kiệm chi thường xuyên khoảng 10% để tăng nguồn kinh phí cho các nhiệm vụ ưu tiên.

  4. Những khó khăn chính trong quản lý thu, chi ngân sách tại Quy Nhơn là gì?
    Bao gồm công tác lập dự toán còn lúng túng, việc chấp hành dự toán chưa hoàn toàn chính xác, quản lý thu ngân sách còn kẽ hở, hiệu quả chi ngân sách chưa cao và tình trạng thất thoát, lãng phí vẫn còn tồn tại. Điều này đòi hỏi cần nâng cao năng lực quản lý và kiểm tra, thanh tra.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện quản lý thu, chi ngân sách tại Quy Nhơn?
    Các giải pháp gồm tăng cường ủy nhiệm thu thuế cho cấp xã, áp dụng mô hình quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra, khoán biên chế và chi hành chính, tăng cường kiểm tra, thanh tra thuế, công khai ngân sách và phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi rõ ràng. Những giải pháp này nhằm nâng cao hiệu quả, minh bạch và trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

Kết luận

  • Thành phố Quy Nhơn đã đạt được nhiều kết quả tích cực trong quản lý thu, chi ngân sách nhà nước giai đoạn 2020-2022, với tổng thu ngân sách đạt trên 2.600 tỷ đồng và tỷ lệ thu vượt dự toán hơn 22%.
  • Công tác lập dự toán ngân sách được thực hiện khoa học, chi tiết, bám sát kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các quy định pháp luật hiện hành.
  • Việc tăng cường kiểm tra, thanh tra và công khai ngân sách đã góp phần nâng cao tính minh bạch, giảm thất thoát và lãng phí trong quản lý ngân sách.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp thiết thực như ủy nhiệm thu thuế, áp dụng quản lý ngân sách theo kết quả đầu ra, khoán chi hành chính và tăng cường giám sát nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách tại địa phương.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý tài chính, hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý tài chính và các đơn vị dự toán tại thành phố Quy Nhơn nên triển khai ngay các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật các mô hình quản lý hiện đại để đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới.