Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động của Nhà nước, đồng thời là công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô quan trọng. Tại huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La, thu NSNN luôn hoàn thành và vượt mức chỉ tiêu giao, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng an ninh và thực hiện các chính sách an sinh xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý thu NSNN tại đây vẫn còn tồn tại một số hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, thất thu ở một số lĩnh vực, nợ đọng thuế kéo dài và công tác tuyên truyền chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu NSNN tại huyện Mộc Châu giai đoạn 2019-2021, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả quản lý thu NSNN đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra thu NSNN trên địa bàn huyện. Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu NSNN cấp huyện, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý và địa phương có điều kiện tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, tập trung vào quản lý thu ngân sách nhà nước. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của NSNN trong huy động nguồn lực tài chính, điều tiết kinh tế vĩ mô và thực hiện các chức năng của Nhà nước. Quản lý thu NSNN là quá trình hoạch định, tổ chức, kiểm tra và đánh giá các hoạt động thu nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời.

  2. Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Theo Luật NSNN 2015, phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm tạo điều kiện chủ động trong quản lý nguồn thu và nhiệm vụ chi, đồng thời xác định rõ trách nhiệm từng cấp trong việc sử dụng ngân sách.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách nhà nước, dự toán thu ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán thu ngân sách, thanh tra kiểm tra thu ngân sách, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập thông tin thứ cấp và sơ cấp. Thông tin thứ cấp được thu thập từ các báo cáo quyết toán NSNN huyện Mộc Châu giai đoạn 2019-2021, các văn bản pháp luật, tài liệu khoa học và số liệu thống kê của các cơ quan chức năng. Thông tin sơ cấp được thu thập qua khảo sát điều tra với 293 người, gồm 102 cán bộ quản lý thu NSNN và 191 đại diện doanh nghiệp trên địa bàn huyện.

Cỡ mẫu được xác định theo công thức Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện. Công cụ thu thập là bảng hỏi với thang đo Likert 5 điểm để đánh giá các khía cạnh quản lý thu NSNN. Thời gian khảo sát diễn ra trong tháng 11/2021.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp mô tả thống kê, so sánh thống kê để đánh giá thực trạng, mức độ hoàn thành dự toán, cơ cấu thu và các yếu tố ảnh hưởng. Các chỉ tiêu định lượng và định tính được sử dụng để đánh giá toàn diện công tác quản lý thu NSNN.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lập dự toán thu NSNN: Dự toán thu NSNN huyện Mộc Châu giai đoạn 2019-2021 được lập dựa trên các căn cứ khoa học, bám sát kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các văn bản pháp luật hiện hành. Tuy nhiên, dự toán chưa bao quát hết các nguồn thu tiềm năng, dẫn đến việc bỏ sót một số khoản thu. Tỷ lệ tăng dự toán thu NSNN trung bình hàng năm khoảng 5-7%.

  2. Chấp hành dự toán thu NSNN: Tổng thu NSNN thực hiện đạt từ 95% đến 110% so với dự toán giao, thể hiện sự chủ động trong khai thác nguồn thu. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng thất thu và nợ đọng thuế kéo dài, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu. Cơ cấu thu chủ yếu tập trung vào thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp và thu tiền sử dụng đất.

  3. Quyết toán thu NSNN: Công tác quyết toán được thực hiện đúng quy trình, đảm bảo tính chính xác và kịp thời. Tỷ lệ chênh lệch giữa số đề nghị quyết toán và số phê duyệt thấp, dưới 3%, cho thấy sự minh bạch và hiệu quả trong quản lý số liệu thu ngân sách.

  4. Thanh tra, kiểm tra thu NSNN: Số cuộc thanh tra, kiểm tra tăng trung bình 10% mỗi năm, tập trung vào các lĩnh vực dễ xảy ra sai phạm như thuế đất đai, thuế tài nguyên. Tỷ lệ đơn vị bị phát hiện sai phạm chiếm khoảng 15%, với số tiền truy thu và phạt tăng 20% so với giai đoạn trước.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý thu NSNN tại huyện Mộc Châu đã đạt được nhiều thành tựu, đặc biệt trong việc hoàn thành và vượt dự toán thu ngân sách. Nguyên nhân chính là do sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế và sự hỗ trợ tích cực từ chính quyền địa phương.

Tuy nhiên, hạn chế trong lập dự toán chưa sát thực tế và tình trạng nợ đọng thuế vẫn còn là thách thức lớn. So sánh với các huyện như Vị Xuyên, Phong Thổ và Điện Biên, Mộc Châu cần tăng cường công tác dự báo nguồn thu và nâng cao hiệu quả thanh tra, kiểm tra để hạn chế thất thu.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ hoàn thành dự toán thu NSNN từng năm, bảng phân tích cơ cấu thu theo từng khoản và biểu đồ đường thể hiện xu hướng số cuộc thanh tra, kiểm tra và số tiền truy thu qua các năm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán thu NSNN: Áp dụng phương pháp dự báo khoa học, bao quát toàn diện các nguồn thu, cập nhật thường xuyên các biến động kinh tế - xã hội. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, thời gian: hàng năm trước kỳ lập dự toán.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán thu NSNN: Đẩy mạnh tuyên truyền, hỗ trợ doanh nghiệp và người nộp thuế, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế. Chủ thể: Chi cục Thuế huyện phối hợp UBND các xã, thời gian: liên tục.

  3. Củng cố công tác quyết toán thu NSNN: Đảm bảo thực hiện đúng quy trình, tăng cường kiểm tra, giám sát số liệu quyết toán, nâng cao tính minh bạch và chính xác. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, thời gian: hàng năm.

  4. Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Xây dựng kế hoạch thanh tra cụ thể, tập trung vào các lĩnh vực rủi ro cao, xử lý nghiêm các sai phạm để hạn chế thất thu. Chủ thể: Thanh tra huyện, Chi cục Thuế, thời gian: định kỳ và đột xuất.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Nắm bắt các phương pháp quản lý thu NSNN hiệu quả, áp dụng vào thực tiễn địa phương để nâng cao hiệu quả thu ngân sách.

  2. Các cơ quan thuế và tài chính địa phương: Tham khảo các giải pháp quản lý thu, kiểm tra, thanh tra nhằm cải thiện công tác thu ngân sách, giảm thất thu và nợ đọng thuế.

  3. Doanh nghiệp và tổ chức kinh tế trên địa bàn: Hiểu rõ các quy định, nghĩa vụ thuế và chính sách hỗ trợ, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý thu NSNN cấp huyện.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý thu NSNN là quá trình hoạch định, tổ chức, kiểm tra và đánh giá các hoạt động thu ngân sách nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời các khoản thu theo dự toán và quy định pháp luật.

  2. Tại sao lập dự toán thu NSNN lại quan trọng?
    Lập dự toán giúp xác định mục tiêu thu ngân sách, dự báo nguồn thu và xây dựng kế hoạch thu phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội, từ đó đảm bảo cân đối thu - chi ngân sách hiệu quả.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý thu NSNN tại huyện Mộc Châu?
    Bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, chính sách pháp luật, nhận thức và ý thức chấp hành của người dân, tổ chức bộ máy quản lý, chất lượng cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.

  4. Làm thế nào để giảm thất thu và nợ đọng thuế?
    Tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm vi phạm, hỗ trợ tháo gỡ khó khăn cho người nộp thuế, đồng thời nâng cao công tác tuyên truyền và ứng dụng công nghệ trong quản lý thuế.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu NSNN trong tương lai?
    Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan, áp dụng công nghệ thông tin hiện đại, nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán và quyết toán, đồng thời đẩy mạnh công tác thanh tra, kiểm tra.

Kết luận

  • Quản lý thu NSNN tại huyện Mộc Châu giai đoạn 2019-2021 đạt nhiều kết quả tích cực, hoàn thành và vượt dự toán thu ngân sách.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra được thực hiện tương đối hiệu quả nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế như dự toán chưa sát thực tế và nợ đọng thuế.
  • Các yếu tố ảnh hưởng gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách pháp luật, nhận thức người dân, tổ chức bộ máy và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp tăng cường quản lý thu NSNN tập trung vào nâng cao chất lượng lập dự toán, cải thiện chấp hành dự toán, củng cố quyết toán và tăng cường thanh tra, kiểm tra.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế và tài chính công, hướng tới phát triển bền vững ngân sách địa phương.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, cập nhật số liệu và đánh giá hiệu quả quản lý thu NSNN trong các giai đoạn tiếp theo để đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội huyện Mộc Châu.