Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò thiết yếu trong việc điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, quản lý ngân sách cấp huyện là một nội dung quan trọng nhằm đảm bảo sự công khai, minh bạch và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính công. Huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định, với diện tích 744,1 km² và dân số khoảng 87.321 người năm 2020, là một huyện trung du có điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội đặc thù, ảnh hưởng trực tiếp đến công tác quản lý ngân sách địa phương.

Nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hoài Ân trong giai đoạn 2016-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong giai đoạn 2021-2025. Mục tiêu cụ thể là đánh giá công tác lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách cấp huyện, đồng thời xác định các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ hoạt động quản lý ngân sách nhà nước tại huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định, trong khoảng thời gian 2016-2020 với các số liệu thu chi ngân sách cụ thể. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về quản lý ngân sách cấp huyện mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn cho các cơ quan quản lý địa phương trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đảm bảo an ninh tài chính và phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào các khái niệm chính sau:

  • Ngân sách nhà nước (NSNN): Theo Luật NSNN số 83/2015/QH13, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
  • Ngân sách cấp huyện: Là bộ phận cấu thành của NSNN, bao gồm các khoản thu, chi ngân sách huyện theo phân cấp và được tổ chức thực hiện trong một năm tài chính nhằm phục vụ các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Chu trình quản lý ngân sách: Bao gồm bốn khâu chính: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách.
  • Phân cấp quản lý ngân sách: Quá trình phân chia nguồn thu, nhiệm vụ chi và quyền hạn giữa các cấp ngân sách trung ương, tỉnh, huyện và xã nhằm đảm bảo tính chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính công.
  • Nguyên tắc quản lý ngân sách: Bao gồm nguyên tắc niên hạn, đơn nhất, toàn diện và công bằng trong phân cấp ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn, cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách huyện Hoài Ân giai đoạn 2016-2020 được thu thập từ Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, các báo cáo tài chính và văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu thu chi ngân sách, so sánh dự toán và thực hiện, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách qua các chỉ tiêu tài chính. Phương pháp so sánh đối chiếu được áp dụng để rút ra bài học kinh nghiệm từ các địa phương khác.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Toàn bộ số liệu ngân sách cấp huyện trong giai đoạn nghiên cứu được sử dụng để đảm bảo tính toàn diện và chính xác.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu thực hiện trong năm 2021, tập trung phân tích dữ liệu giai đoạn 2016-2020 và đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2021-2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách huyện Hoài Ân năm 2016 đạt 247.087 triệu đồng, vượt 193,1% so với dự toán tỉnh giao và 184,1% so với kế hoạch HĐND huyện. Năm 2017, tổng thu đạt 288.831 triệu đồng, vượt 190,5% so với dự toán tỉnh giao. Các khoản thu như thuế thu nhập cá nhân, lệ phí trước bạ, thu phí, lệ phí và thu từ đất đều vượt dự toán từ 112% đến 148%.

  2. Cơ cấu chi ngân sách hợp lý: Chi ngân sách tập trung vào đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng, chi thường xuyên cho các hoạt động kinh tế, giáo dục, y tế và an sinh xã hội. Chi đầu tư phát triển chiếm hơn 50% tổng chi ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  3. Công tác lập và chấp hành dự toán: Việc lập dự toán ngân sách bám sát kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội và các quy định pháp luật. Tuy nhiên, một số khoản thu chưa đạt dự toán như thu từ khu vực công thương nghiệp ngoài quốc doanh (đạt 97,6% so với kế hoạch).

  4. Kiểm tra, giám sát ngân sách còn hạn chế: Công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách chưa thường xuyên và chặt chẽ, dẫn đến một số sai phạm chưa được phát hiện và xử lý kịp thời. Việc quản lý chi ngân sách còn tồn tại lỏng lẻo, một số khoản chi chưa đúng đối tượng và nhiệm vụ.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những kết quả trên xuất phát từ điều kiện tự nhiên đặc thù của huyện Hoài Ân với địa hình đồi núi chiếm 80%, khí hậu nhiệt đới gió mùa, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế và nguồn thu ngân sách. Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng tỷ trọng công nghiệp - xây dựng và thương mại - dịch vụ, tuy nhiên nông nghiệp vẫn chiếm tỷ lệ lớn trong lao động.

So sánh với các địa phương như thị xã An Khê (Gia Lai) và huyện Hoa Lư (Ninh Bình), huyện Hoài Ân có điểm tương đồng về việc phân cấp quản lý ngân sách và các khó khăn trong công tác thu chi. Tuy nhiên, các địa phương này đã áp dụng nhiều biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý như tăng cường công tác tuyên truyền, cải cách thủ tục hành chính, và phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi phù hợp.

Việc trình bày dữ liệu qua các bảng số liệu thu chi ngân sách hàng năm giúp minh họa rõ nét sự biến động và hiệu quả quản lý ngân sách tại huyện Hoài Ân. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán thu chi qua các năm cũng có thể được sử dụng để đánh giá xu hướng và hiệu quả quản lý.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách: Đề nghị UBND huyện phối hợp chặt chẽ với các phòng ban chuyên môn và Chi cục Thuế để xây dựng dự toán sát với thực tế, dự báo chính xác các biến động kinh tế - xã hội nhằm nâng cao tính khả thi của dự toán. Thời gian thực hiện: hàng năm trước kỳ họp HĐND huyện.

  2. Nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách: Tăng cường kiểm tra, giám sát các nguồn thu, đặc biệt là thuế thu nhập cá nhân, thuế đất và các khoản phí, lệ phí. Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế để giảm thất thu và tăng cường thu đúng, thu đủ. Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, Phòng Tài chính – Kế hoạch. Thời gian: 2021-2025.

  3. Cải tiến công tác chi ngân sách: Thực hiện nghiêm túc các nguyên tắc chi ngân sách, đảm bảo chi đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Tăng cường kiểm soát chi qua Kho bạc Nhà nước, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ quản lý chi ngân sách. Chủ thể: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước. Thời gian: liên tục trong giai đoạn 2021-2025.

  4. Tăng cường kiểm tra, thanh tra ngân sách: Xây dựng kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý ngân sách. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền pháp luật về ngân sách để nâng cao ý thức chấp hành của các đơn vị sử dụng ngân sách. Chủ thể: Thanh tra Nhà nước, Phòng Tài chính – Kế hoạch. Thời gian: hàng năm.

  5. Đào tạo, nâng cao trình độ cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính công cho cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng quản lý. Chủ thể: UBND huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo. Thời gian: 2021-2023.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả công tác lập dự toán, chấp hành và kiểm tra ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo để xây dựng các chính sách phân cấp ngân sách phù hợp với điều kiện đặc thù của từng địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn tài chính công: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu để phát triển các giải pháp quản lý ngân sách hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế - xã hội?
    Quản lý ngân sách cấp huyện đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, an ninh quốc phòng và an sinh xã hội tại địa phương, góp phần ổn định và phát triển bền vững.

  2. Các nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngân sách nhà nước là gì?
    Bao gồm nguyên tắc niên hạn (quản lý theo năm tài chính), nguyên tắc đơn nhất (tập trung trong một văn bản dự toán), nguyên tắc toàn diện (bao quát tất cả các khoản thu chi) và nguyên tắc công bằng trong phân cấp ngân sách.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách tại huyện Hoài Ân là gì?
    Bao gồm điều kiện tự nhiên đồi núi khó khăn, nguồn thu ngân sách chưa đa dạng, công tác kiểm tra, giám sát ngân sách chưa thường xuyên và hiệu quả, cùng với trình độ cán bộ quản lý còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách tại địa phương?
    Cần tăng cường kiểm tra, giám sát, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thuế, cải cách thủ tục hành chính và nâng cao nhận thức của người nộp thuế về nghĩa vụ tài chính.

  5. Tại sao việc phân cấp quản lý ngân sách lại quan trọng?
    Phân cấp giúp tăng tính chủ động, linh hoạt trong quản lý tài chính địa phương, đồng thời đảm bảo sự công bằng và hiệu quả trong phân bổ nguồn lực giữa các cấp ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực trạng quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung nghiên cứu tại huyện Hoài Ân, tỉnh Bình Định giai đoạn 2016-2020.
  • Phân tích số liệu cho thấy công tác thu ngân sách có xu hướng tăng trưởng ổn định, chi ngân sách tập trung vào đầu tư phát triển và chi thường xuyên cho các lĩnh vực thiết yếu.
  • Công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách cơ bản tuân thủ quy định pháp luật, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế trong kiểm tra, giám sát và quản lý chi tiêu.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, bao gồm tăng cường lập dự toán, cải tiến công tác thu chi, nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường kiểm tra, thanh tra.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi cho việc hoàn thiện quản lý ngân sách cấp huyện, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý huyện Hoài Ân cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Đề nghị các nhà nghiên cứu và quản lý tài chính công tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện.