Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách nhà nước là nguồn tài chính chủ đạo đảm bảo chi tiêu của Nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong điều tiết kinh tế vĩ mô và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp phường càng trở nên cấp thiết nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính, góp phần thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Phường Phan Bội Châu, quận Hồng Bàng, thành phố Hải Phòng, với vị trí trung tâm kinh tế và chính trị của quận, có quy mô dân số 4.071 người và gần 90% dân số hoạt động kinh doanh, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho công tác quản lý ngân sách cấp cơ sở.

Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2014-2018 nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý thu - chi ngân sách nhà nước tại phường, từ đó đề xuất các biện pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách. Mục tiêu cụ thể bao gồm: nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý ngân sách cấp phường, đánh giá thực trạng quản lý thu - chi ngân sách tại Phan Bội Châu, và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách phù hợp với định hướng phát triển kinh tế - xã hội của địa phương. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao năng lực quản lý tài chính công, góp phần phát triển kinh tế địa phương và đảm bảo an sinh xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước và lý thuyết phân cấp ngân sách địa phương. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước nhấn mạnh vai trò của ngân sách như công cụ điều tiết kinh tế vĩ mô, bao gồm các nguyên tắc quản lý như nguyên tắc một ngân sách duy nhất, nguyên tắc niên độ, nguyên tắc chuyên dụng, nguyên tắc cân đối và nguyên tắc công khai minh bạch. Lý thuyết phân cấp ngân sách địa phương tập trung vào cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, đảm bảo tính chủ động và hiệu quả trong quản lý tài chính cấp cơ sở.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước cấp phường, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, các khoản thu ngân sách hưởng 100%, thu ngân sách phân chia theo tỷ lệ %, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên, chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển, và các chỉ tiêu đánh giá công tác quản lý ngân sách như tỷ lệ thực hiện dự toán thu - chi, tốc độ tăng thu - chi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp duy vật biện chứng kết hợp với phương pháp thu thập số liệu thứ cấp từ các báo cáo tài chính, dự toán và quyết toán ngân sách của UBND phường Phan Bội Châu giai đoạn 2014-2018. Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ số liệu thu - chi ngân sách của phường trong 5 năm, được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

Phương pháp phân tích thống kê mô tả được áp dụng để đánh giá biến động các khoản thu, chi ngân sách theo từng năm, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán và tốc độ tăng trưởng. Phương pháp so sánh được sử dụng để đối chiếu kết quả thực hiện với dự toán và các tiêu chuẩn quản lý ngân sách. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2014 đến 2018, tập trung phân tích các số liệu thu - chi, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp cải thiện công tác quản lý ngân sách cấp phường.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biến động dự toán thu ngân sách: Tổng dự toán thu ngân sách phường Phan Bội Châu tăng từ khoảng 10.641 triệu đồng năm 2014 lên 14.547 triệu đồng năm 2017, sau đó giảm nhẹ còn 14.411 triệu đồng năm 2018. Trong đó, nguồn thu ngân sách theo phân cấp tăng 14,1% năm 2015 so với 2014, tiếp tục tăng 7,9% năm 2016 và 18,5% năm 2017, nhưng giảm 5,7% năm 2018. Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn, biến động từ 2.231 triệu đồng năm 2014 xuống 1.626 triệu đồng năm 2016, rồi tăng trở lại 2.831 triệu đồng năm 2018.

  2. Chấp hành dự toán thu ngân sách: Số quyết toán thu ngân sách thực tế vượt dự toán trong hầu hết các năm, ví dụ năm 2015 quyết toán đạt 277% so với dự toán, năm 2016 đạt 196,6%, phản ánh chất lượng dự toán chưa sát thực tế. Khoản thu ngân sách hưởng 100% có sự biến động lớn, từ 1.000 triệu đồng năm 2014 lên 1.336 triệu đồng năm 2015, giảm xuống 1.026 triệu đồng năm 2017 và tăng nhẹ năm 2018.

  3. Dự toán và chấp hành chi ngân sách: Dự toán chi ngân sách biến động không đồng nhất, tăng từ 3.641 triệu đồng năm 2014 lên 6.458 triệu đồng năm 2016, giảm còn 3.771 triệu đồng năm 2017 và tăng nhẹ năm 2018. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, đặc biệt chi quản lý hành chính chiếm phần lớn với 3.098 triệu đồng năm 2014, tăng lên 5.785 triệu đồng năm 2016 rồi giảm dần. Quyết toán chi ngân sách có sự chênh lệch so với dự toán, năm 2014 đạt 125,46%, năm 2018 giảm còn 92,71%, cho thấy việc xây dựng dự toán ngày càng sát thực tế.

  4. Cân đối ngân sách và nguồn thu tại chỗ: Tỷ lệ nguồn thu tại chỗ so với tổng thu ngân sách phường dao động từ 7,05% đến 11,48% trong giai đoạn 2014-2018, trong khi nguồn trợ cấp ngân sách cấp trên chiếm tỷ lệ cao từ 13,57% đến 20,96%, cho thấy phường phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, hạn chế khả năng chủ động tài chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân biến động dự toán và thực hiện thu - chi ngân sách chủ yếu do sự phụ thuộc vào nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên và biến động trong các khoản thu phí, lệ phí, thuế sử dụng đất. Việc dự toán thu ngân sách chưa sát với thực tế dẫn đến chênh lệch lớn giữa dự toán và quyết toán, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý tài chính. So với các nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý ngân sách địa phương, kết quả này phản ánh thực trạng phổ biến tại các phường có quy mô nhỏ, phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên.

Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, đặc biệt chi quản lý hành chính, cho thấy ưu tiên đảm bảo hoạt động bộ máy chính quyền nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ lãng phí nếu không kiểm soát chặt chẽ. Việc cân đối ngân sách phụ thuộc nhiều vào nguồn trợ cấp cấp trên làm giảm tính chủ động và khả năng phát triển kinh tế địa phương. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ biến động dự toán và quyết toán thu - chi ngân sách, bảng so sánh tỷ lệ nguồn thu tại chỗ và trợ cấp ngân sách cấp trên qua các năm để minh họa rõ nét xu hướng và hạn chế.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách: Tăng cường đào tạo cán bộ tài chính phường về kỹ năng dự toán, sử dụng các phương pháp phân tích dự báo chính xác hơn nhằm giảm chênh lệch giữa dự toán và thực tế. Mục tiêu đạt tỷ lệ thực hiện dự toán thu - chi trên 95% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp Phòng Tài chính quận.

  2. Tăng cường khai thác nguồn thu tại chỗ: Đẩy mạnh công tác quản lý thuế, chống thất thu, mở rộng các khoản thu phí, lệ phí hợp pháp, khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh địa phương. Mục tiêu tăng tỷ lệ nguồn thu tại chỗ lên tối thiểu 15% tổng thu ngân sách trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Đội thuế phường, UBND phường.

  3. Cải thiện công tác quản lý chi ngân sách: Thực hiện kiểm soát chặt chẽ chi thường xuyên, đặc biệt chi quản lý hành chính, ưu tiên tiết kiệm, chống lãng phí theo Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. Mục tiêu giảm chi không cần thiết ít nhất 10% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: UBND phường, Ban kiểm soát tài chính.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách điện tử để nâng cao tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Mục tiêu hoàn thành trong 1 năm. Chủ thể thực hiện: UBND phường phối hợp Sở Tài chính thành phố.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp phường: Nắm bắt các phương pháp quản lý ngân sách hiệu quả, nâng cao năng lực lập dự toán và kiểm soát chi tiêu, áp dụng các biện pháp chống thất thu và lãng phí.

  2. Lãnh đạo UBND quận và thành phố: Tham khảo để xây dựng chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, hỗ trợ các phường nâng cao tính chủ động tài chính và phát triển kinh tế địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý ngân sách cấp cơ sở, phương pháp phân tích số liệu ngân sách và đề xuất giải pháp cải thiện.

  4. Các tổ chức tài chính, kiểm toán nhà nước: Sử dụng làm cơ sở đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, phát hiện các điểm cần cải tiến trong công tác quản lý thu - chi ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách nhà nước cấp phường gồm những khoản thu nào?
    Ngân sách cấp phường bao gồm các khoản thu hưởng 100% như phí, lệ phí, thuế môn bài hộ kinh doanh cá thể, thuế sử dụng đất phi nông nghiệp phân chia theo tỷ lệ %, và thu bổ sung từ ngân sách cấp trên. Ví dụ, tại Phan Bội Châu, thu bổ sung từ cấp trên chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 20% tổng thu ngân sách.

  2. Tại sao dự toán thu ngân sách thường khác biệt so với quyết toán thực tế?
    Nguyên nhân do dự toán chưa sát với thực tế, biến động nguồn thu, đặc biệt là thuế và phí, cũng như sự phụ thuộc vào nguồn thu bổ sung từ cấp trên. Năm 2015 tại Phan Bội Châu, quyết toán thu vượt dự toán tới 177%, cho thấy cần nâng cao kỹ năng lập dự toán.

  3. Chi thường xuyên ngân sách phường gồm những khoản nào?
    Chi thường xuyên bao gồm chi sự nghiệp kinh tế, văn hóa xã hội, quản lý hành chính, an ninh quốc phòng và các khoản chi khác theo quy định. Chi quản lý hành chính chiếm tỷ trọng lớn nhất, ví dụ năm 2014 tại Phan Bội Châu là 3.098 triệu đồng.

  4. Làm thế nào để tăng nguồn thu ngân sách tại chỗ cho phường?
    Cần tăng cường quản lý thuế, chống thất thu, khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh, mở rộng các khoản thu phí, lệ phí hợp pháp và nâng cao ý thức chấp hành nghĩa vụ thuế của người dân. Việc phối hợp chặt chẽ với cơ quan thuế quận là yếu tố then chốt.

  5. Tại sao phường Phan Bội Châu phụ thuộc nhiều vào ngân sách cấp trên?
    Do nguồn thu tại chỗ còn hạn chế, tỷ lệ nguồn thu tại chỗ chỉ chiếm khoảng 7-11% tổng thu ngân sách, trong khi thu bổ sung từ cấp trên chiếm gần 20%, khiến phường khó chủ động tài chính và phát triển kinh tế độc lập.

Kết luận

  • Công tác quản lý ngân sách nhà nước tại phường Phan Bội Châu giai đoạn 2014-2018 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong công tác thu ngân sách và quản lý chi thường xuyên.
  • Dự toán thu - chi ngân sách còn tồn tại chênh lệch lớn so với thực tế, phản ánh hạn chế trong kỹ năng lập dự toán và biến động nguồn thu.
  • Phường phụ thuộc nhiều vào nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên, hạn chế tính chủ động tài chính và phát triển kinh tế địa phương.
  • Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, đặc biệt chi quản lý hành chính, cần được kiểm soát chặt chẽ để tránh lãng phí.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường khai thác nguồn thu tại chỗ, cải thiện quản lý chi ngân sách và ứng dụng công nghệ thông tin nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách phường trong thời gian tới.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý và UBND phường cần triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo cán bộ và áp dụng công nghệ để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội địa phương bền vững.