Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách Nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc huy động và phân phối nguồn lực nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Tại thành phố Cẩm Phả, một trung tâm công nghiệp trọng điểm của tỉnh Quảng Ninh, công tác quản lý chi ngân sách có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh và nhu cầu chi tiêu lớn. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2015 đến 2017 cho thấy, mặc dù công tác lập dự toán và phân bổ ngân sách được triển khai đồng bộ, tỷ lệ thực hiện ngân sách bám sát dự toán, song vẫn tồn tại nhiều hạn chế như sự phụ thuộc vào cấp trên trong lập dự toán tại các đơn vị xã, phường, sai phạm trong quyết toán chi ngân sách và hiệu quả thanh tra, kiểm tra còn hạn chế.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý chi ngân sách trên địa bàn thành phố Cẩm Phả, nhận diện các nhân tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách đến năm 2022. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động quản lý chi ngân sách nhà nước tại thành phố Cẩm Phả trong giai đoạn 2015-2017, với ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo sử dụng ngân sách hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý ngân sách tại địa phương, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tương lai trong lĩnh vực quản lý kinh tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào quản lý chi ngân sách với các khái niệm chính gồm:

  • Ngân sách Nhà nước (NSNN): Theo Luật Ngân sách Nhà nước năm 2002, NSNN là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được quyết định và thực hiện trong một năm nhằm đảm bảo chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước.
  • Quản lý chi ngân sách nhà nước: Quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu đã định, bao gồm lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra, thanh tra chi ngân sách.
  • Chu trình quản lý chi ngân sách: Bao gồm các bước lập dự toán, chấp hành dự toán, kế toán và kiểm soát chi, quyết toán chi ngân sách.
  • Các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách: Bao gồm nhóm nhân tố khách quan như điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách; và nhóm nhân tố chủ quan như nhận thức của địa phương, trình độ cán bộ quản lý, hệ thống thông tin và phương tiện quản lý.

Khung lý thuyết này giúp phân tích toàn diện các khía cạnh của quản lý chi ngân sách, từ cơ sở pháp lý, tổ chức bộ máy đến các yếu tố tác động đến hiệu quả quản lý.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp thu thập và phân tích dữ liệu thứ cấp và sơ cấp.

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Bao gồm các tài liệu thống kê, báo cáo tình hình chi ngân sách của thành phố Cẩm Phả giai đoạn 2015-2017, các văn bản pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước, và kinh nghiệm quản lý chi ngân sách tại một số địa phương trong nước và tỉnh Quảng Ninh.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Thu thập thông tin qua khảo sát bằng bảng hỏi với 66 cán bộ thuộc cơ quan tài chính địa phương (thành phố, xã, phường) và 30 đơn vị sử dụng nguồn chi ngân sách. Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu Slovin với sai số 5%, đảm bảo tính đại diện.
  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, phân tổ thống kê, so sánh số tuyệt đối và tương đối để đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách. Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm Excel, trình bày qua bảng biểu và đồ thị nhằm minh họa các chỉ tiêu quản lý chi ngân sách.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ tháng 3 đến tháng 4 năm 2018, phân tích và tổng hợp kết quả trong cùng năm, tập trung vào số liệu và hoạt động quản lý chi ngân sách giai đoạn 2015-2017.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khoa học, khách quan và thực tiễn, giúp đánh giá chính xác thực trạng và đề xuất giải pháp phù hợp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán chi ngân sách: Qua khảo sát, công tác lập dự toán chi ngân sách tại thành phố Cẩm Phả còn nhiều hạn chế. Khoảng 40% đơn vị xã, phường phụ thuộc vào cấp trên trong việc lập dự toán, thiếu chủ động và sát thực tế. Tỷ lệ dự toán chi đầu tư phát triển tăng trung bình 8% mỗi năm trong giai đoạn 2015-2017, phản ánh sự chú trọng đầu tư cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, dự toán chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 65% tổng chi ngân sách, cho thấy áp lực chi tiêu thường xuyên cao.

  2. Chấp hành dự toán chi ngân sách: Tỷ lệ thực hiện chi ngân sách so với dự toán đạt khoảng 95% trong giai đoạn nghiên cứu, cho thấy sự bám sát dự toán nhưng vẫn tồn tại tình trạng chi vượt dự toán ở một số đơn vị. Việc cấp phát ngân sách theo hạn mức và lệnh chi tiền được thực hiện nhưng chưa đồng bộ, gây khó khăn trong kiểm soát chi tiêu.

  3. Quyết toán chi ngân sách: Công tác quyết toán chi ngân sách còn nhiều sai phạm, với số tiền vi phạm qua thanh tra, kiểm tra chiếm khoảng 3-5% tổng chi ngân sách hàng năm. Một số đơn vị chưa thực hiện đúng quy định về quyết toán, dẫn đến tồn đọng hồ sơ và chậm trễ trong phê duyệt quyết toán.

  4. Thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Công tác thanh tra, kiểm tra chi ngân sách được thực hiện thường xuyên nhưng hiệu quả chưa cao. Tỷ lệ xử lý các sai phạm còn thấp, giá trị thu hồi chưa đáp ứng kỳ vọng, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc lập dự toán chưa sát thực tế, do thiếu thông tin dự báo kinh tế và sự chủ động của các đơn vị xã, phường còn hạn chế. So với kinh nghiệm quản lý chi ngân sách tại các địa phương như thành phố Hồ Chí Minh và thị xã Phúc Yên, thành phố Cẩm Phả còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tài chính, kho bạc và đơn vị sử dụng ngân sách trong công tác lập và chấp hành dự toán.

Việc quyết toán chi ngân sách chưa nghiêm túc phản ánh hạn chế trong công tác kiểm soát và thanh tra, kiểm toán. So sánh với các địa phương trong tỉnh Quảng Ninh như Uông Bí và Đông Triều, Cẩm Phả cần tăng cường công khai tài chính và phân cấp quản lý chi ngân sách để nâng cao tính chủ động và trách nhiệm của các cấp chính quyền.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán chi ngân sách theo từng năm, bảng tổng hợp số tiền vi phạm qua thanh tra và biểu đồ đường thể hiện xu hướng tăng trưởng dự toán chi đầu tư phát triển và chi thường xuyên. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các biến động và tồn tại trong quản lý chi ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán chi ngân sách: Động viên các đơn vị xã, phường chủ động xây dựng dự toán sát với thực tế, dựa trên phân tích, dự báo kinh tế - xã hội địa phương. Thiết lập quy trình phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan tài chính và đơn vị sử dụng ngân sách để đảm bảo tính chính xác và khả thi của dự toán. Thời gian thực hiện: ngay từ năm ngân sách 2023, chủ thể thực hiện là UBND thành phố và Phòng Tài chính - Kế hoạch.

  2. Nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán chi ngân sách: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý chi ngân sách, triển khai phần mềm quản lý chi ngân sách đồng bộ từ thành phố đến các xã, phường nhằm kiểm soát chặt chẽ việc cấp phát và sử dụng ngân sách. Thời gian thực hiện: 2023-2024, chủ thể là Kho bạc Nhà nước và các đơn vị sử dụng ngân sách.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập hệ thống giám sát, kiểm tra định kỳ và đột xuất các khoản chi ngân sách, nâng cao năng lực đội ngũ thanh tra tài chính. Xử lý nghiêm các sai phạm, thu hồi kịp thời các khoản chi sai quy định để đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả. Thời gian thực hiện: liên tục từ 2023, chủ thể là Thanh tra thành phố và Sở Tài chính.

  4. Nâng cao trình độ cán bộ quản lý chi ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán và kiểm soát chi ngân sách cho cán bộ tài chính các cấp. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác quản lý và báo cáo ngân sách. Thời gian thực hiện: 2023-2025, chủ thể là UBND thành phố phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  5. Đổi mới cơ chế, chính sách quản lý chi ngân sách: Xây dựng cơ chế phân cấp quản lý chi ngân sách phù hợp, tăng quyền tự chủ cho các đơn vị xã, phường trong phạm vi dự toán được giao, đồng thời đảm bảo sự giám sát chặt chẽ. Cải thiện tính công khai, minh bạch trong quản lý chi ngân sách thông qua công khai báo cáo tài chính định kỳ. Thời gian thực hiện: 2023-2024, chủ thể là UBND tỉnh Quảng Ninh và UBND thành phố Cẩm Phả.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý chi ngân sách, từ lập dự toán đến quyết toán và kiểm tra, từ đó cải thiện hiệu quả công tác quản lý tài chính công.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý chi ngân sách nhà nước, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu chuyên sâu và luận văn.

  3. Cơ quan tài chính và kho bạc nhà nước: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy trình quản lý chi ngân sách, đồng thời nâng cao năng lực kiểm soát và thanh tra chi ngân sách tại địa phương.

  4. Các đơn vị sử dụng ngân sách nhà nước: Giúp nhận thức rõ trách nhiệm trong việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán chi ngân sách, từ đó nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng nguồn vốn công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý chi ngân sách nhà nước là gì?
    Quản lý chi ngân sách nhà nước là quá trình sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý để điều khiển hoạt động chi ngân sách nhằm đạt mục tiêu đã định, bao gồm lập dự toán, chấp hành, quyết toán và kiểm tra chi ngân sách.

  2. Tại sao việc lập dự toán chi ngân sách lại quan trọng?
    Lập dự toán chi ngân sách đúng đắn giúp phân bổ nguồn lực hợp lý, đảm bảo các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội được thực hiện hiệu quả, đồng thời tạo tiền đề cho việc kiểm soát và quyết toán chi ngân sách.

  3. Những nhân tố nào ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách tại địa phương?
    Bao gồm điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách, nhận thức của địa phương, trình độ cán bộ quản lý và hệ thống thông tin quản lý.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra chi ngân sách?
    Cần tăng cường năng lực đội ngũ thanh tra, thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các sai phạm và thu hồi kịp thời các khoản chi sai quy định, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý.

  5. Vai trò của công khai minh bạch trong quản lý chi ngân sách là gì?
    Công khai minh bạch giúp tăng cường giám sát của cán bộ, công chức và nhân dân, nâng cao trách nhiệm giải trình, giảm thiểu sai phạm và nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách tại thành phố Cẩm Phả trong giai đoạn 2015-2017 đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế về lập dự toán, quyết toán và kiểm soát chi ngân sách.
  • Các nhân tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý chi ngân sách, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp chính quyền và cơ quan quản lý.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm tăng cường lập dự toán sát thực tế, nâng cao hiệu quả chấp hành dự toán, tăng cường thanh tra, kiểm tra, nâng cao trình độ cán bộ và đổi mới cơ chế quản lý.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý chi ngân sách tại địa phương, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả quản lý chi ngân sách trong các năm tiếp theo để điều chỉnh phù hợp.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách tại thành phố Cẩm Phả, góp phần xây dựng nền tài chính công minh bạch và phát triển bền vững!