Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) là một trong những công cụ tài chính chủ đạo của Nhà nước, đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng và thực hiện các chính sách xã hội. Tại huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai, ngân sách cấp huyện giữ vị trí chiến lược trong việc cung cấp nguồn lực vật chất cho hoạt động của chính quyền địa phương, đồng thời là công cụ điều tiết kinh tế - xã hội trên địa bàn. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2017 đến 2019 cho thấy công tác quản lý NSNN tại huyện đã đạt được nhiều thành tựu, tuy nhiên vẫn còn tồn tại những hạn chế như lập dự toán chưa sát thực tế, phân cấp ngân sách chưa hợp lý, ý thức tiết kiệm và kỷ luật tài chính chưa cao, cũng như công tác thanh tra, kiểm tra còn nhiều khó khăn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý NSNN tại huyện Si Ma Cai, đánh giá ưu nhược điểm và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai và phạm vi thời gian từ năm 2017 đến 2019. Ý nghĩa của đề tài không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về quản lý NSNN cấp huyện mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các cơ quan quản lý và nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý kinh tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Khái niệm ngân sách nhà nước: NSNN là bản dự toán thu - chi tài chính tổng hợp của Nhà nước trong một năm, phản ánh các quan hệ kinh tế phát sinh trong quá trình tạo lập, phân phối và sử dụng quỹ tiền tệ tập trung nhằm thực hiện chức năng của Nhà nước theo quy định pháp luật.

  • Vai trò và chức năng của NSNN: NSNN là công cụ tài chính quan trọng để cung ứng nguồn tài chính cho hoạt động của bộ máy nhà nước, thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế, điều tiết thị trường, bình ổn giá cả và thực hiện công bằng xã hội.

  • Nguyên tắc quản lý NSNN cấp huyện: Bao gồm nguyên tắc đầy đủ, trọn vẹn; thống nhất; cân đối ngân sách; công khai minh bạch; rõ ràng, trung thực và chính xác.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân chia rõ ràng giữa ngân sách Trung ương và ngân sách địa phương, trong đó ngân sách cấp huyện là một cấp ngân sách địa phương có vai trò quan trọng trong việc thực hiện chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, phân cấp ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách và kiểm tra, thanh tra ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính nhằm phân tích thực trạng quản lý NSNN tại huyện Si Ma Cai.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách từ năm 2017 đến 2019 được thu thập từ các báo cáo tài chính của UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước huyện và các đơn vị liên quan. Bên cạnh đó, dữ liệu khảo sát ý kiến cán bộ quản lý ngân sách và các đơn vị sử dụng ngân sách cũng được thu thập.

  • Phương pháp chọn mẫu: Mẫu khảo sát được lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, tập trung vào các cán bộ quản lý ngân sách, kế toán và các đơn vị dự toán ngân sách trên địa bàn huyện.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả để đánh giá số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ thực hiện dự toán với kế hoạch, đồng thời áp dụng phân tích SWOT để nhận diện ưu nhược điểm và nguyên nhân. Phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn sâu nhằm làm rõ các vấn đề quản lý và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm 2020, tập trung phân tích số liệu giai đoạn 2017-2019, khảo sát và phỏng vấn trong quý I và II, tổng hợp và đề xuất giải pháp trong quý III, hoàn thiện luận văn vào cuối năm.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách: Tổng thu ngân sách huyện Si Ma Cai giai đoạn 2017-2019 có xu hướng tăng trưởng ổn định, với mức tăng trung bình khoảng 8% mỗi năm. Tuy nhiên, tỷ lệ thực hiện dự toán thu ngân sách chỉ đạt khoảng 85-90%, trong đó một số khoản thu như thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế chuyển quyền sử dụng đất không đạt dự toán, gây ảnh hưởng đến cân đối ngân sách.

  2. Thực trạng chi ngân sách: Tổng chi ngân sách huyện trong cùng giai đoạn cũng tăng trung bình khoảng 7% mỗi năm. Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, khoảng 70% tổng chi ngân sách, trong khi chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 30%. Tỷ lệ thực hiện dự toán chi ngân sách đạt khoảng 92%, tuy nhiên chi đầu tư phát triển còn chậm so với kế hoạch, ảnh hưởng đến tiến độ các công trình hạ tầng.

  3. Công tác lập dự toán và giao dự toán: Việc lập dự toán ngân sách còn mang tính hình thức, chưa sát với thực tế nguồn thu và nhu cầu chi tiêu. Tỷ lệ dự toán thu được giao cho các đơn vị dự toán thấp hơn so với nhu cầu thực tế, dẫn đến khó khăn trong việc thực hiện nhiệm vụ chi. Khảo sát cho thấy khoảng 60% cán bộ quản lý đánh giá công tác lập dự toán chưa hiệu quả.

  4. Kiểm tra, thanh tra và công khai ngân sách: Công tác kiểm tra, thanh tra ngân sách được thực hiện thường xuyên nhưng còn hạn chế về nguồn lực và trình độ cán bộ. Việc công khai ngân sách chưa được thực hiện đầy đủ, minh bạch, gây khó khăn trong việc giám sát của cộng đồng và các bên liên quan.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý của cán bộ còn hạn chế, tổ chức bộ máy quản lý ngân sách chưa khoa học, sự phối hợp giữa các cơ quan chưa chặt chẽ và hệ thống văn bản pháp luật còn chưa đồng bộ, chưa sát thực tế địa phương. So sánh với một số địa phương khác như huyện Nam Đàn, Nghệ An, công tác quản lý thu ngân sách tại Si Ma Cai còn nhiều khó khăn do nguồn thu chủ yếu từ các khoản thu không ổn định và quy mô nhỏ.

Việc chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thực hiện dự toán thu, chi ngân sách qua các năm sẽ minh họa rõ nét sự chênh lệch giữa kế hoạch và thực tế, đồng thời bảng tổng hợp đánh giá ý kiến cán bộ quản lý sẽ làm rõ các khó khăn trong công tác lập dự toán và kiểm tra ngân sách.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc nâng cao năng lực quản lý, hoàn thiện cơ chế phân cấp ngân sách và tăng cường công khai minh bạch để nâng cao hiệu quả quản lý NSNN cấp huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập và giao dự toán ngân sách: Cần tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu cho cán bộ quản lý ngân sách về kỹ năng lập dự toán sát thực tế, dự báo nguồn thu và nhu cầu chi tiêu. Mục tiêu đạt tỷ lệ dự toán thu, chi sát với thực tế trên 95% trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện là Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các đơn vị dự toán.

  2. Tăng cường hiệu quả quản lý thu, chi ngân sách: Áp dụng các biện pháp quản lý thu thuế chặt chẽ, mở rộng cơ sở thu, chống thất thu và trốn thuế. Đồng thời, ưu tiên phân bổ ngân sách cho các dự án đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế - xã hội. Mục tiêu tăng tỷ trọng chi đầu tư phát triển lên ít nhất 40% tổng chi ngân sách trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện là UBND huyện và các cơ quan thuế, tài chính.

  3. Nâng cao trình độ, năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ và đạo đức công vụ cho đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách. Mục tiêu 100% cán bộ quản lý ngân sách được đào tạo bài bản trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện là Sở Tài chính tỉnh phối hợp với UBND huyện.

  4. Thực hiện công khai minh bạch và tăng cường kiểm tra, thanh tra ngân sách: Xây dựng quy chế công khai ngân sách cấp huyện, đảm bảo thông tin ngân sách được công bố đầy đủ, kịp thời và dễ tiếp cận. Tăng cường kiểm tra, thanh tra nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm trong quản lý ngân sách. Mục tiêu nâng cao mức độ minh bạch ngân sách lên trên 90% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện là UBND huyện, Ban Thanh tra và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp huyện và xã: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao năng lực lập kế hoạch, quản lý thu chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả công tác tài chính địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tài liệu giúp hiểu rõ các vấn đề thực tiễn trong quản lý ngân sách cấp huyện, từ đó xây dựng chính sách phù hợp, thúc đẩy phân cấp ngân sách hiệu quả.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Quản lý Kinh tế, Tài chính công: Luận văn là nguồn tham khảo quý giá về lý thuyết và phương pháp nghiên cứu quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, đồng thời cung cấp ví dụ thực tiễn cụ thể.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển kinh tế - xã hội: Nghiên cứu giúp đánh giá thực trạng quản lý ngân sách địa phương, từ đó đề xuất các giải pháp hỗ trợ nâng cao năng lực quản lý tài chính công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp huyện cung cấp nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo thực hiện các nhiệm vụ chính quyền địa phương. Ví dụ, ngân sách đầu tư xây dựng hạ tầng giao thông, trường học, y tế góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

  2. Những khó khăn chính trong công tác lập dự toán ngân sách tại huyện Si Ma Cai là gì?
    Khó khăn gồm dự toán thu chưa sát thực tế do nguồn thu không ổn định, dự toán chi chưa phản ánh đúng nhu cầu thực tế, thiếu sự phối hợp giữa các đơn vị dự toán. Điều này dẫn đến việc thực hiện ngân sách gặp nhiều khó khăn.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tại địa phương?
    Cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát thuế, mở rộng cơ sở thu, chống thất thu và trốn thuế. Đồng thời, nâng cao nhận thức của người nộp thuế và cán bộ thuế về trách nhiệm và quyền lợi trong công tác thu ngân sách.

  4. Tại sao công khai minh bạch ngân sách lại quan trọng?
    Công khai minh bạch giúp người dân và các bên liên quan giám sát việc sử dụng ngân sách, hạn chế tiêu cực, nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực công. Ví dụ, công khai dự toán và quyết toán ngân sách giúp phát hiện sai phạm và tăng cường trách nhiệm giải trình.

  5. Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước ảnh hưởng thế nào đến hiệu quả quản lý?
    Phân cấp giúp chính quyền địa phương chủ động hơn trong quản lý và sử dụng ngân sách, phù hợp với điều kiện thực tế địa phương. Tuy nhiên, cần đảm bảo sự phối hợp và kiểm soát chặt chẽ để tránh chồng chéo, lãng phí.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp huyện, tập trung phân tích thực trạng tại huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai giai đoạn 2017-2019.
  • Phân tích số liệu cho thấy công tác thu, chi ngân sách có sự tăng trưởng nhưng còn nhiều hạn chế về lập dự toán, phân cấp ngân sách và công tác kiểm tra, thanh tra.
  • Nguyên nhân chủ yếu do năng lực cán bộ, tổ chức bộ máy quản lý chưa khoa học, hệ thống pháp luật chưa đồng bộ và sự phối hợp giữa các cơ quan chưa hiệu quả.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán, tăng cường quản lý thu chi, đào tạo cán bộ và thực hiện công khai minh bạch nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp huyện.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh chính sách phù hợp trong vòng 2-3 năm tới.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý và cán bộ liên quan cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Si Ma Cai và các địa phương tương tự.