Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh hội nhập quốc tế và phát triển kinh tế - xã hội, giáo dục được xác định là chiến lược trọng tâm nhằm nâng cao dân trí và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI), giáo dục cần chuyển từ truyền thụ kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học, đặc biệt là năng lực tư duy và năng lực hành động. Thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh, với hệ thống các trường trung học cơ sở (THCS), đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018, trong đó nội dung Giáo dục địa phương (GDĐP) được tích hợp nhằm phát triển năng lực học sinh theo tiếp cận năng lực.
Mục tiêu nghiên cứu tập trung đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực học sinh tại các trường THCS thành phố Hạ Long, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Phạm vi nghiên cứu từ tháng 11/2021 đến tháng 5/2022, khảo sát 5 trường THCS với 30 cán bộ quản lý, 50 giáo viên và 200 học sinh khối 6. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục địa phương, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc tổ chức dạy học theo hướng đổi mới.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết năng lực và lý thuyết quản lý giáo dục.
Lý thuyết năng lực: Năng lực được hiểu là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết hiệu quả các tình huống thực tiễn. Tiếp cận năng lực nhấn mạnh việc phát triển năng lực người học làm kết quả đầu ra của quá trình giáo dục, không chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ kiến thức mà còn ở khả năng vận dụng vào thực tiễn.
Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được định nghĩa là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý nhằm đạt được mục tiêu đề ra. Quản lý dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực là hệ thống các tác động nhằm đảm bảo hoạt động dạy học phát triển năng lực học sinh một cách hiệu quả.
Các khái niệm chính bao gồm: năng lực, tiếp cận năng lực, quản lý dạy học, nội dung giáo dục địa phương, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn:
Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp các văn bản pháp luật, tài liệu khoa học, chính sách giáo dục liên quan đến GDĐP và quản lý giáo dục.
Phương pháp thực tiễn: Khảo sát điều tra bằng phiếu với 30 cán bộ quản lý, 50 giáo viên và 200 học sinh khối 6 tại 5 trường THCS thành phố Hạ Long. Quan sát thực tế hoạt động dạy học, nghiên cứu sản phẩm giáo viên và học sinh như giáo án, bài kiểm tra. Phân tích số liệu bằng phần mềm Excel để đánh giá thực trạng.
Phương pháp chuyên gia: Thu thập ý kiến đánh giá mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý từ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên có kinh nghiệm.
Thời gian nghiên cứu từ tháng 11/2021 đến tháng 5/2022, cỡ mẫu đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực: Khoảng 78% cán bộ quản lý và 65% giáo viên nhận thức đúng về mục tiêu và phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực. Tuy nhiên, chỉ khoảng 55% học sinh hiểu rõ vai trò của GDĐP trong phát triển năng lực.
Thực hiện mục tiêu dạy học: 70% trường THCS đã xây dựng kế hoạch dạy học GDĐP theo hướng phát triển năng lực, nhưng chỉ 60% giáo viên thực hiện đầy đủ các mục tiêu này trong giảng dạy.
Phương pháp và hình thức dạy học: 68% giáo viên sử dụng phương pháp tích cực như thảo luận, dự án, trải nghiệm; tuy nhiên, 32% vẫn áp dụng phương pháp truyền thống, chưa phát huy hết năng lực học sinh.
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: 62% giáo viên áp dụng đánh giá theo năng lực, kết hợp nhận xét và điểm số; còn lại chủ yếu đánh giá bằng điểm số truyền thống, chưa phản ánh đầy đủ năng lực học sinh.
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực tại các trường THCS thành phố Hạ Long đã có những bước tiến tích cực, thể hiện qua nhận thức và áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại hạn chế về sự đồng bộ trong thực hiện mục tiêu và phương pháp, đặc biệt là việc kiểm tra, đánh giá chưa hoàn toàn theo hướng phát triển năng lực.
Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về năng lực quản lý của cán bộ quản lý, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chuyên môn và giáo viên, cũng như điều kiện cơ sở vật chất chưa đáp ứng đầy đủ cho các hoạt động trải nghiệm và ứng dụng công nghệ thông tin. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ áp dụng tiếp cận năng lực tại Hạ Long tương đối tương đồng với các địa phương có điều kiện tương tự, nhưng cần tăng cường hơn nữa sự đổi mới và hỗ trợ kỹ thuật.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và biểu đồ tròn về hình thức đánh giá kết quả học tập, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học theo tiếp cận năng lực, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, tổ chức và đánh giá. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.
Đa dạng hóa phương pháp và hình thức dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp tích cực như dự án, trải nghiệm, thảo luận nhóm, kết hợp công nghệ thông tin. Nhà trường cần hỗ trợ trang thiết bị và tạo điều kiện thực hành. Thực hiện trong năm học tiếp theo với sự giám sát của Ban giám hiệu.
Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá năng lực học sinh cụ thể, hướng dẫn giáo viên áp dụng linh hoạt các hình thức đánh giá nhận xét và điểm số. Triển khai thí điểm trong 3 trường, đánh giá hiệu quả sau 1 học kỳ.
Tăng cường phối hợp giữa các tổ chuyên môn và giáo viên: Tổ chức sinh hoạt chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học, chia sẻ kinh nghiệm đổi mới dạy học GDĐP. Thực hiện định kỳ hàng tháng, do Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn điều phối.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý dạy học GDĐP, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.
Giáo viên dạy nội dung Giáo dục địa phương: Nắm bắt phương pháp dạy học theo tiếp cận năng lực, cải tiến kỹ năng giảng dạy và đánh giá học sinh.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển đề tài nghiên cứu tiếp theo.
Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Áp dụng các giải pháp quản lý nhằm nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, góp phần phát triển nguồn nhân lực địa phương.
Câu hỏi thường gặp
Tiếp cận năng lực trong dạy học GDĐP là gì?
Tiếp cận năng lực là phương pháp giáo dục tập trung phát triển khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh để giải quyết các tình huống thực tiễn, không chỉ dừng lại ở việc ghi nhớ kiến thức.Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học GDĐP theo tiếp cận năng lực?
Quản lý giúp đảm bảo hoạt động dạy học được tổ chức khoa học, đồng bộ, phát huy tối đa năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển toàn diện người học.Những phương pháp dạy học nào phù hợp với tiếp cận năng lực?
Các phương pháp tích cực như dạy học dự án, trải nghiệm, thảo luận nhóm, nêu vấn đề và sử dụng công nghệ thông tin được khuyến khích nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.Làm thế nào để đánh giá kết quả học tập theo tiếp cận năng lực?
Đánh giá kết hợp giữa nhận xét và điểm số, tập trung vào việc phản ánh năng lực thực tế của học sinh qua các sản phẩm học tập, dự án, hoạt động trải nghiệm và kiểm tra định kỳ.Các nhà trường cần làm gì để nâng cao hiệu quả quản lý dạy học GDĐP?
Cần tổ chức bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ, xây dựng kế hoạch cụ thể, phối hợp chặt chẽ giữa các tổ chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá, đồng thời cải thiện điều kiện cơ sở vật chất.
Kết luận
- Quản lý hoạt động dạy học nội dung Giáo dục địa phương theo tiếp cận năng lực tại các trường THCS thành phố Hạ Long đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
- Năng lực quản lý của cán bộ quản lý và năng lực chuyên môn của giáo viên là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến chất lượng dạy học GDĐP.
- Phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá theo năng lực cần được áp dụng rộng rãi và đồng bộ hơn.
- Các biện pháp quản lý đề xuất có tính khả thi, hướng tới nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh.
- Tiếp tục nghiên cứu, triển khai và đánh giá các giải pháp quản lý trong các năm học tiếp theo để hoàn thiện mô hình quản lý dạy học GDĐP theo tiếp cận năng lực.
Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý và giáo viên cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương và phát triển toàn diện năng lực học sinh.