I. Tổng Quan Dạy Học Nội Dung Giáo Dục Địa Phương THCS Hạ Long
Giáo dục Việt Nam đang trong giai đoạn hội nhập sâu rộng. Trong bối cảnh đó, giáo dục được xác định là chiến lược quan trọng của quốc gia. Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa (CNH-HĐH) đòi hỏi nguồn nhân lực chất lượng cao. Định hướng đổi mới giáo dục tập trung vào chuyển đổi từ giáo dục hàn lâm sang giáo dục sáng tạo, thực tiễn, chú trọng phát triển năng lực tư duy và hành động của người học. Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) nhấn mạnh việc chuyển mạnh quá trình giáo dục từ trang bị kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất. Giáo dục phải gắn liền với thực tiễn, nhà trường kết hợp với gia đình và xã hội. Đây là cơ sở để các trường quyết tâm đổi mới phương pháp dạy và học, hướng tới mục tiêu đào tạo nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu mới.
1.1. Vị trí và vai trò của GDĐP trong chương trình GDPT mới
Giáo dục THCS là cấp học quan trọng, chuyển tiếp học sinh từ giai đoạn giáo dục nghề nghiệp sang tham gia lao động. Cần trang bị kiến thức tổng hợp, kỹ năng học tập, kỹ năng lao động và thái độ sống phù hợp. Dạy học phát triển năng lực giúp học sinh phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực, giải quyết vấn đề linh hoạt. Các trường THCS cần phát huy vai trò của tất cả các môn học. Nội dung Giáo dục địa phương có vai trò quan trọng trong việc giúp học sinh hiểu rõ hơn về quê hương, đất nước, từ đó hình thành tình yêu quê hương, ý thức trách nhiệm với cộng đồng.
1.2. Mục tiêu của dạy học GDĐP theo tiếp cận năng lực
Hiệu quả dạy học nội dung giáo dục địa phương phụ thuộc vào mục tiêu, nội dung chương trình, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, năng lực giáo viên và ý thức học sinh. Tiếp cận năng lực giúp học sinh đạt chuẩn kiến thức, kỹ năng sau khi kết thúc chương trình. Để đáp ứng yêu cầu đổi mới, cần đánh giá thực trạng dạy học nội dung giáo dục địa phương và đề xuất giải pháp quản lý đồng bộ, phù hợp với thực tế.
II. Thực Trạng Dạy Học Nội Dung Giáo Dục Địa Phương Tại Hạ Long
Công tác tổ chức hoạt động dạy học nội dung Giáo dục địa phương ở các trường THCS thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh đã đạt được một số thành tựu. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế: dạy học chỉ theo từng phân môn, giáo viên vẫn theo phương pháp truyền thống. Năm học 2021 - 2022, chương trình Giáo dục địa phương được thực hiện theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 trở thành môn dạy tích hợp nhiều phân môn như Lịch sử, Địa lí, Âm nhạc. Công tác kiểm tra, đánh giá chưa nhấn mạnh đến học sinh làm trung tâm, chưa phát triển được hết năng lực. Cần đánh giá đúng thực trạng và đề ra giải pháp quản lý hoạt động dạy học đồng bộ, phù hợp.
2.1. Hạn chế trong phương pháp dạy học GDĐP hiện nay
Việc dạy học nội dung giáo dục địa phương vẫn còn nặng về truyền thụ kiến thức một chiều, ít chú trọng đến việc phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. Giáo viên ít sử dụng các phương pháp dạy học hiện đại, các hình thức tổ chức dạy học đa dạng, sáng tạo để thu hút sự tham gia của học sinh. Ứng dụng CNTT trong dạy học còn hạn chế, chưa khai thác hiệu quả các nguồn tài nguyên giáo dục mở.
2.2. Đánh giá về kiểm tra đánh giá nội dung GDĐP
Công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh chưa nhấn mạnh nhiều đến học sinh làm trung tâm, chưa phát triển được hết năng lực của học sinh. Hình thức kiểm tra, đánh giá còn đơn điệu, chủ yếu là kiểm tra viết, ít có các hình thức kiểm tra, đánh giá khác như: dự án, bài thuyết trình, hoạt động nhóm...Chưa chú trọng đến việc đánh giá quá trình học tập, sự tiến bộ của học sinh.
2.3. Khó khăn trong quản lý hoạt động GDĐP tại trường THCS
Công tác quản lý hoạt động dạy học nội dung giáo dục địa phương còn hạn chế ở một số chức năng. Cán bộ quản lý nhà trường chưa sâu sát công tác này với tổ chuyên môn, với giáo viên nên hiệu quả chưa thực sự như mong đợi. Việc bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học địa phương THCS còn ít được quan tâm. Chưa có sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng trong việc tổ chức các hoạt động dạy học nội dung giáo dục địa phương.
III. Giải Pháp Quản Lý Hoạt Động Dạy Học Địa Phương Hiệu Quả
Để nâng cao hiệu quả dạy học nội dung giáo dục địa phương tại các trường THCS Hạ Long, cần có giải pháp quản lý đồng bộ, khoa học. Các giải pháp này phải phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường, đặc điểm học sinh và yêu cầu đổi mới của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Các giải pháp cần tập trung vào việc nâng cao nhận thức, năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên, đổi mới phương pháp, hình thức dạy học, tăng cường kiểm tra, đánh giá và huy động sự tham gia của cộng đồng.
3.1. Bồi Dưỡng Giáo Viên Dạy GDĐP theo Tiếp Cận Năng Lực
Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn cho giáo viên về phương pháp dạy học nội dung giáo dục địa phương THCS theo tiếp cận năng lực. Nội dung bồi dưỡng cần tập trung vào: xây dựng kế hoạch bài dạy theo hướng phát triển năng lực, sử dụng các phương pháp dạy học tích cực, tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, đánh giá năng lực học sinh một cách khách quan và công bằng. Khuyến khích giáo viên tự học, tự bồi dưỡng thông qua việc tham gia các hội thảo, diễn đàn chuyên môn, chia sẻ kinh nghiệm với đồng nghiệp.
3.2. Đổi Mới Sinh Hoạt Tổ Chuyên Môn Nghiên Cứu Bài Học GDĐP
Đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học. Tổ chức các buổi sinh hoạt chuyên môn tập trung vào việc phân tích, đánh giá các tiết dạy nội dung giáo dục địa phương, tìm ra những điểm mạnh, điểm yếu và đề xuất các giải pháp cải thiện. Khuyến khích giáo viên tham gia xây dựng, thiết kế các bài giảng điện tử, các tài liệu tham khảo phục vụ cho việc dạy học nội dung giáo dục địa phương. Tạo điều kiện cho giáo viên chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau trong quá trình dạy học.
3.3. Tăng Cường Kiểm Tra Đánh Giá Thực Hiện Dạy Học GDĐP
Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá việc thực hiện dạy học nội dung giáo dục địa phương. Kiểm tra, đánh giá cần được thực hiện thường xuyên, định kỳ và đột xuất. Nội dung kiểm tra, đánh giá cần tập trung vào: việc thực hiện chương trình, kế hoạch dạy học, việc sử dụng các phương pháp, hình thức dạy học, việc đánh giá năng lực học sinh. Kết quả kiểm tra, đánh giá cần được sử dụng để điều chỉnh, cải thiện hoạt động dạy học.
IV. Ứng Dụng CNTT Trong Quản Lý Hoạt Động Dạy Học Địa Phương
Để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học nội dung giáo dục địa phương, cần đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT). CNTT có thể hỗ trợ cán bộ quản lý, giáo viên trong việc: xây dựng kế hoạch dạy học, quản lý hồ sơ, tài liệu, tổ chức các hoạt động trực tuyến, đánh giá kết quả học tập của học sinh. Việc ứng dụng CNTT cũng giúp tăng cường sự kết nối giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng.
4.1. Sử dụng phần mềm quản lý dạy học GDĐP
Sử dụng các phần mềm quản lý dạy học để quản lý hồ sơ, tài liệu, kế hoạch bài dạy, kết quả học tập của học sinh. Các phần mềm này giúp cán bộ quản lý, giáo viên tiết kiệm thời gian, công sức và nâng cao hiệu quả công việc. Cần lựa chọn các phần mềm phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường và đảm bảo tính bảo mật, an toàn thông tin.
4.2. Xây dựng kho học liệu số GDĐP trực tuyến
Xây dựng kho học liệu số trực tuyến về nội dung giáo dục địa phương, bao gồm: bài giảng điện tử, video clip, hình ảnh, tài liệu tham khảo...Kho học liệu này sẽ là nguồn tài nguyên quý giá cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy và học. Cần có cơ chế quản lý, cập nhật và chia sẻ kho học liệu một cách hiệu quả.
4.3. Tổ chức các hoạt động dạy học GDĐP trực tuyến
Tổ chức các hoạt động dạy học trực tuyến về nội dung giáo dục địa phương, như: thảo luận nhóm, thuyết trình, làm bài tập...Các hoạt động này giúp học sinh có cơ hội học tập mọi lúc, mọi nơi và tăng cường sự tương tác với giáo viên, bạn bè. Cần đảm bảo hạ tầng kỹ thuật và kỹ năng sử dụng CNTT cho cả giáo viên và học sinh.
V. Huy Động Lực Lượng Giáo Dục Tham Gia Dạy Học Địa Phương
Để nâng cao chất lượng dạy học nội dung giáo dục địa phương, cần huy động sự tham gia của các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. Sự phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình, cộng đồng, các tổ chức xã hội sẽ tạo ra môi trường giáo dục toàn diện, giúp học sinh phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực.
5.1. Phối hợp với gia đình trong giáo dục GDĐP
Tăng cường phối hợp với gia đình trong việc giáo dục nội dung giáo dục địa phương cho học sinh. Tổ chức các buổi họp phụ huynh, các hoạt động ngoại khóa có sự tham gia của gia đình để giúp phụ huynh hiểu rõ hơn về chương trình, nội dung giáo dục và cách thức hỗ trợ con em học tập. Khuyến khích phụ huynh chia sẻ kinh nghiệm, kiến thức về địa phương với nhà trường và học sinh.
5.2. Hợp tác với cộng đồng tổ chức xã hội trong GDĐP
Hợp tác với các tổ chức xã hội, các doanh nghiệp, các cơ quan văn hóa, lịch sử... để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, các buổi nói chuyện chuyên đề về nội dung giáo dục địa phương. Mời các chuyên gia, các nhà hoạt động xã hội, các nghệ nhân... đến chia sẻ kiến thức, kinh nghiệm với học sinh. Tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động tình nguyện, các dự án cộng đồng để nâng cao ý thức trách nhiệm với xã hội.
5.3. Xây dựng mối quan hệ với cựu học sinh
Xây dựng mối quan hệ với cựu học sinh thành đạt để họ chia sẻ kinh nghiệm học tập và làm việc liên quan đến địa phương. Tổ chức các buổi giao lưu, tư vấn hướng nghiệp để giúp học sinh có định hướng rõ ràng hơn về tương lai. Mời cựu học sinh tham gia các hoạt động ngoại khóa, các sự kiện của nhà trường để truyền cảm hứng cho học sinh.
VI. Đề Xuất Biện Pháp Quản Lý Dạy Học GDĐP Tiếp Cận Năng Lực
Dựa trên kết quả nghiên cứu thực trạng và phân tích cơ sở lý luận, luận văn đề xuất một số biện pháp quản lý hoạt động dạy học nội dung GDĐP theo tiếp cận năng lực ở các trường THCS thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Các biện pháp này hướng đến việc nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, đáp ứng yêu cầu của chương trình GDPT 2018.
6.1. Xây dựng kế hoạch GDĐP chi tiết khả thi
Xây dựng kế hoạch dạy học nội dung giáo dục địa phương chi tiết, khả thi, phù hợp với điều kiện thực tiễn của nhà trường và đặc điểm học sinh. Kế hoạch cần xác định rõ mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và cách thức đánh giá kết quả học tập. Kế hoạch cần được xây dựng trên cơ sở tham khảo ý kiến của giáo viên, học sinh và các chuyên gia.
6.2. Tạo môi trường học tập GDĐP tích cực
Tạo môi trường học tập thân thiện, tích cực, khuyến khích sự sáng tạo và hợp tác của học sinh. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, các trò chơi học tập, các dự án nghiên cứu để giúp học sinh hứng thú với môn học và phát huy tối đa khả năng của mình. Đảm bảo cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học đầy đủ, hiện đại.
6.3. Tăng cường giao lưu học hỏi kinh nghiệm GDĐP
Tăng cường giao lưu, học hỏi kinh nghiệm giữa các trường THCS trong thành phố, trong tỉnh và trên cả nước về dạy học nội dung giáo dục địa phương. Tổ chức các hội thảo, các buổi giao lưu, chia sẻ kinh nghiệm để giáo viên có cơ hội học hỏi lẫn nhau. Tham quan, học tập các mô hình dạy học nội dung giáo dục địa phương hiệu quả.
