Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Lịch sử và Địa lý theo hướng trải nghiệm tại các trường trung học cơ sở (THCS) huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên trở thành một yêu cầu cấp thiết. Năm học 2020-2021, khảo sát tại 15 trường THCS với sự tham gia của 30 cán bộ quản lý và 30 giáo viên môn Lịch sử và Địa lý cho thấy hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm đã được triển khai nhưng hiệu quả còn hạn chế. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý theo hướng trải nghiệm, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THCS trên địa bàn huyện Đại Từ trong năm học 2020-2021, với trọng tâm là quản lý mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học và các điều kiện phục vụ. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời nâng cao hiệu quả dạy học, phát triển năng lực lịch sử và địa lý cho học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và hội nhập quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục hiện đại về dạy học trải nghiệm, trong đó nổi bật là lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb. Kolb nhấn mạnh quá trình học tập là sự chuyển hóa kinh nghiệm qua bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái quát hóa trừu tượng và thử nghiệm tích cực. Lý thuyết này giúp thiết kế các hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh thông qua trải nghiệm thực tế.

Ngoài ra, luận văn áp dụng mô hình quản lý giáo dục với các yếu tố chủ đạo: người quản lý, người dạy, người học và môi trường học tập. Mô hình này nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý trong việc tổ chức, điều phối và kiểm soát các hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm nhằm đạt mục tiêu giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm: Tổ chức các hoạt động học tập gắn liền với thực tiễn, giúp học sinh phát triển năng lực thông qua trải nghiệm trực tiếp.
  • Quản lý hoạt động dạy học: Tác động có mục đích của cán bộ quản lý nhằm đảm bảo các hoạt động dạy học diễn ra hiệu quả, đúng mục tiêu.
  • Năng lực lịch sử và địa lý: Khả năng nhận diện, phân tích, vận dụng kiến thức lịch sử và địa lý vào thực tiễn.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp như thảo luận nhóm, học theo dự án, trải nghiệm thực tế, trò chơi học tập nhằm phát huy tính chủ động của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Khảo sát 15 trường THCS huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên trong năm học 2020-2021.
    • Đối tượng khảo sát gồm 30 cán bộ quản lý, 30 giáo viên môn Lịch sử và Địa lý.
    • Thu thập dữ liệu qua phiếu điều tra, phỏng vấn sâu, quan sát thực tế và tài liệu chuyên môn.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính để đánh giá nhận thức, năng lực và thực trạng quản lý.
    • Phân tích định lượng sử dụng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm về mức độ thực hiện các hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm.
    • Khảo nghiệm tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý đề xuất thông qua phản hồi của cán bộ quản lý và giáo viên.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Nghiên cứu lý luận và xây dựng công cụ khảo sát: Quý 1-2020.
    • Thu thập dữ liệu thực địa: Quý 2-2020.
    • Phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp: Quý 3-2020.
    • Khảo nghiệm và hoàn thiện luận văn: Quý 4-2020 đến đầu 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học theo hướng trải nghiệm:
    Khoảng 70% cán bộ quản lý và 65% giáo viên nhận thức đúng đắn về vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, 30% còn lại chưa thực sự hiểu sâu sắc hoặc chưa áp dụng hiệu quả trong quản lý và giảng dạy.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học:
    60% giáo viên đã áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, học theo dự án, trải nghiệm thực tế. Tuy nhiên, chỉ khoảng 45% tổ chức được các hoạt động trải nghiệm ngoài lớp học một cách thường xuyên và có kế hoạch rõ ràng.

  3. Quản lý hoạt động dạy học và cơ sở vật chất:
    55% trường có kế hoạch quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm nhưng chỉ 40% có đủ cơ sở vật chất, thiết bị hỗ trợ như máy chiếu, bản đồ, mô hình. Việc thiếu hụt này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  4. Đánh giá kết quả học tập theo hướng trải nghiệm:
    Chỉ 50% giáo viên sử dụng đa dạng hình thức đánh giá, trong đó có đánh giá qua sản phẩm học tập, báo cáo dự án và quan sát hoạt động. Phần lớn vẫn tập trung vào kiểm tra kiến thức lý thuyết truyền thống.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên là do nhận thức và năng lực quản lý của cán bộ quản lý và giáo viên chưa đồng đều, cùng với điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế, đặc biệt ở các trường vùng nông thôn. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này tương đồng với báo cáo của ngành giáo dục về việc triển khai dạy học trải nghiệm còn nhiều khó khăn do thiếu nguồn lực và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục.

Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, học theo dự án đã góp phần nâng cao hứng thú và năng lực vận dụng kiến thức của học sinh, tuy nhiên cần được tổ chức bài bản hơn với sự hỗ trợ quản lý chặt chẽ. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và biểu đồ tròn về mức độ trang bị cơ sở vật chất hỗ trợ dạy học trải nghiệm.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của quản lý trong việc tạo điều kiện và định hướng hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý và dạy học trải nghiệm cho cán bộ quản lý và giáo viên

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lý và phương pháp dạy học trải nghiệm.
    • Mục tiêu: 100% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Đa dạng hóa và đổi mới phương pháp, hình thức tổ chức dạy học theo hướng trải nghiệm

    • Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp như học theo dự án, trải nghiệm thực tế, trò chơi học tập.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ tổ chức hoạt động trải nghiệm ngoài lớp học lên 70% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường THCS.

  3. Nâng cấp cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ dạy học trải nghiệm

    • Đầu tư máy chiếu, bản đồ, mô hình, thiết bị công nghệ thông tin và các tài liệu học tập.
    • Mục tiêu: 80% trường THCS có đủ thiết bị tối thiểu trong 18 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các nhà tài trợ, phụ huynh học sinh.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng trải nghiệm

    • Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá đa dạng, bao gồm đánh giá qua sản phẩm, báo cáo dự án, quan sát hoạt động.
    • Mục tiêu: 70% giáo viên áp dụng hình thức đánh giá mới trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và Ban giám hiệu nhà trường.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong tổ chức hoạt động trải nghiệm

    • Phối hợp với các đoàn thể, chính quyền địa phương, hội cha mẹ học sinh để huy động nguồn lực và hỗ trợ tổ chức hoạt động.
    • Mục tiêu: Thiết lập ít nhất một chương trình phối hợp hoạt động trải nghiệm mỗi năm.
    • Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu nhà trường và các tổ chức xã hội địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm, từ đó xây dựng kế hoạch quản lý phù hợp.
    • Use case: Xây dựng chương trình bồi dưỡng, kiểm tra, giám sát hoạt động dạy học trải nghiệm tại địa phương.

  2. Giáo viên môn Lịch sử và Địa lý THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học trải nghiệm, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động học tập tích cực.
    • Use case: Thiết kế giáo án, tổ chức các hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm học sinh và điều kiện nhà trường.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục học

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học và quản lý giáo dục.

  4. Các tổ chức, cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới, xây dựng chính sách hỗ trợ phát triển dạy học trải nghiệm.
    • Use case: Lập kế hoạch đầu tư, hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các trường THCS trong việc đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo hướng trải nghiệm là gì?
    Dạy học theo hướng trải nghiệm là phương pháp tổ chức hoạt động học tập giúp học sinh tiếp thu kiến thức qua trải nghiệm thực tế, phát triển năng lực và phẩm chất thông qua việc tham gia trực tiếp vào các hoạt động gắn với thực tiễn.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Quản lý giúp đảm bảo các hoạt động dạy học được tổ chức bài bản, hiệu quả, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời tạo điều kiện về nguồn lực và kiểm soát chất lượng dạy học.

  3. Những khó khăn phổ biến khi triển khai dạy học theo hướng trải nghiệm là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên, thiếu cơ sở vật chất, thiết bị hỗ trợ, phương pháp đánh giá chưa đa dạng và sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực dạy học trải nghiệm cho giáo viên?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, chia sẻ kinh nghiệm và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực trong thực tế giảng dạy.

  5. Các hình thức dạy học trải nghiệm phổ biến trong môn Lịch sử và Địa lý là gì?
    Bao gồm thảo luận nhóm, học theo dự án, trải nghiệm thực tế ngoài lớp học, học theo trò chơi, tham quan di tích lịch sử, học ngoài thực địa và sân khấu hóa các sự kiện lịch sử.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lý theo hướng trải nghiệm tại các trường THCS huyện Đại Từ còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực đã được triển khai nhưng chưa đồng bộ và thiếu sự hỗ trợ quản lý chặt chẽ.
  • Các biện pháp quản lý đề xuất tập trung vào bồi dưỡng năng lực, đổi mới phương pháp, nâng cấp cơ sở vật chất, đổi mới đánh giá và tăng cường phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục theo chương trình phổ thông 2018, góp phần phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai bồi dưỡng, đầu tư trang thiết bị, xây dựng hệ thống đánh giá và tổ chức khảo nghiệm các biện pháp quản lý trong thực tế giảng dạy.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ để triển khai hiệu quả các biện pháp quản lý và đổi mới phương pháp dạy học theo hướng trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại các trường THCS.