Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông trở thành yêu cầu cấp thiết. Theo Nghị quyết số 88/2014/QH13 của Quốc hội, chương trình giáo dục phổ thông mới nhấn mạnh vai trò của hoạt động trải nghiệm và hướng nghiệp nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Tại huyện Gia Lộc, tỉnh Hải Dương, hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp cho học sinh trung học cơ sở (THCS) đang được triển khai theo hướng phối hợp giữa Đoàn Thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh và các lực lượng xã hội nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục nghề nghiệp và phát triển kỹ năng sống cho học sinh.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Gia Lộc trong hai năm học 2022-2023 và 2023-2024, với tổng số 515 người tham gia khảo sát, bao gồm cán bộ quản lý, giáo viên, cán bộ Đoàn, học sinh và các lực lượng xã hội. Nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp theo hướng phối hợp đa bên.

Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần xây dựng mô hình quản lý hiệu quả, phát huy vai trò của Đoàn Thanh niên và các lực lượng xã hội trong giáo dục hướng nghiệp, từ đó giúp học sinh THCS phát triển năng lực thích ứng, kỹ năng nghề nghiệp và chuẩn bị tốt cho tương lai lao động. Kết quả nghiên cứu cũng hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và các bên liên quan trong việc hoạch định chính sách và tổ chức hoạt động giáo dục trải nghiệm phù hợp với điều kiện thực tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, phát triển nghề nghiệp và hướng nghiệp học sinh. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết phát triển nghề nghiệp liên tục (Richard T. Lapan, 2004): Nhấn mạnh sự phát triển nghề nghiệp là quá trình liên tục từ mẫu giáo đến cao đẳng, cần được hỗ trợ bằng các hoạt động trải nghiệm và định hướng nghề nghiệp phù hợp từng giai đoạn phát triển của học sinh.

  2. Mô hình Thiết kế cuộc sống (Life Design) (Mark L. Savickas, 2012): Tập trung vào xây dựng kỹ năng thích ứng và tự định hướng nghề nghiệp cho học sinh trong bối cảnh xã hội biến động, với các giai đoạn khám phá, phân tích, xây dựng tầm nhìn, lập kế hoạch và điều chỉnh.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: quản lý giáo dục, hoạt động trải nghiệm, hoạt động hướng nghiệp, phối hợp giữa Đoàn Thanh niên và các lực lượng xã hội, năng lực và phẩm chất học sinh THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp lý luận và thực tiễn:

  • Phương pháp lý luận: Phân tích, tổng hợp, so sánh các tài liệu khoa học, văn bản pháp luật liên quan đến quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và giáo dục phổ thông mới.

  • Phương pháp thực tiễn: Khảo sát thực trạng tại các trường THCS huyện Gia Lộc qua phiếu hỏi với 515 người tham gia, bao gồm cán bộ quản lý, giáo viên, cán bộ Đoàn, học sinh và các lực lượng xã hội. Phỏng vấn trực tiếp bổ sung thông tin chi tiết.

  • Phương pháp thống kê toán học và phần mềm tin học được sử dụng để xử lý và phân tích số liệu khảo sát nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập số liệu trong hai năm học 2022-2023 và 2023-2024, phân tích và đề xuất biện pháp trong năm 2024.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích, đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng liên quan trong hệ thống quản lý và tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng xây dựng mục tiêu hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp: Khoảng 78% cán bộ quản lý và giáo viên đánh giá mục tiêu hoạt động chưa được xây dựng rõ ràng và đồng bộ, dẫn đến khó khăn trong tổ chức thực hiện. Học sinh cũng phản ánh thiếu sự liên kết giữa hoạt động trải nghiệm và định hướng nghề nghiệp cụ thể.

  2. Nội dung và hình thức tổ chức hoạt động: 65% học sinh cho biết các hoạt động trải nghiệm còn đơn điệu, chủ yếu là tham quan và hội thảo, thiếu đa dạng và hấp dẫn. Hình thức tổ chức chưa phát huy được tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

  3. Phương pháp tổ chức và kiểm tra, đánh giá: 70% giáo viên và cán bộ Đoàn nhận định phương pháp tổ chức còn truyền thống, chưa áp dụng hiệu quả các phương pháp học tập dự án, tư vấn cá nhân. Việc kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp chưa được thực hiện thường xuyên và toàn diện.

  4. Điều kiện thực hiện và quản lý: Cơ sở vật chất phục vụ hoạt động trải nghiệm còn thiếu thốn, chỉ khoảng 60% trường có phòng chức năng phù hợp. Nguồn lực tài chính và nhân lực chưa được đảm bảo đầy đủ, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức. Sự phối hợp giữa Đoàn Thanh niên và các lực lượng xã hội còn hạn chế, chưa phát huy tối đa vai trò của các bên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ về vai trò bắt buộc và quan trọng của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông mới. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại Gia Lộc tương đồng với thực trạng chung về thiếu sự đa dạng và tính hệ thống trong tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Việc thiếu nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất là yếu tố khách quan ảnh hưởng lớn đến chất lượng hoạt động. Đồng thời, phương pháp tổ chức còn mang tính truyền thống, chưa tận dụng hiệu quả các phương pháp hiện đại như học tập dự án, tư vấn cá nhân, làm giảm sự hứng thú và phát triển kỹ năng của học sinh.

Sự phối hợp giữa Đoàn Thanh niên và các lực lượng xã hội chưa chặt chẽ làm giảm hiệu quả khai thác nguồn lực xã hội, trong khi các nghiên cứu cho thấy sự phối hợp đa bên là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá của các nhóm đối tượng về các khía cạnh quản lý hoạt động trải nghiệm, cũng như bảng tổng hợp các khó khăn và đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức cho cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh về tầm quan trọng và vai trò bắt buộc của hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp trong chương trình giáo dục phổ thông mới. Thực hiện các khóa tập huấn định kỳ trong vòng 6 tháng tới do Sở Giáo dục phối hợp với Đoàn Thanh niên tổ chức.

  2. Xây dựng và cụ thể hóa mục tiêu hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhu cầu phát triển của học sinh THCS. Ban chỉ đạo nhà trường cần hoàn thiện kế hoạch chi tiết trong quý 3 năm học 2024-2025, đảm bảo tính liên tục và hệ thống.

  3. Đa dạng hóa nội dung và đổi mới phương pháp tổ chức bằng cách áp dụng học tập dự án, tư vấn cá nhân, trải nghiệm thực tế tại doanh nghiệp, kết hợp các hoạt động tình nguyện và kỹ năng mềm. Thời gian triển khai từ đầu năm học 2024-2025, do giáo viên chủ nhiệm và cán bộ Đoàn phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường nguồn lực về nhân lực, cơ sở vật chất và tài chính thông qua huy động xã hội hóa giáo dục, hợp tác với doanh nghiệp và các tổ chức xã hội. Nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và Đoàn Thanh niên xây dựng đề án xin hỗ trợ ngân sách trong năm 2024.

  5. Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa Đoàn Thanh niên, nhà trường và các lực lượng xã hội thông qua thành lập Ban Điều phối Hướng nghiệp cấp trường và cấp huyện, tổ chức các buổi giao lưu, hội thảo định kỳ hàng quý nhằm tăng cường trao đổi thông tin và phối hợp tổ chức hoạt động.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp và áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả tại địa phương.

  2. Giáo viên và cán bộ Đoàn trường THCS: Nắm bắt kiến thức, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, đổi mới phương pháp giảng dạy và tư vấn nghề nghiệp cho học sinh.

  3. Các tổ chức xã hội, doanh nghiệp và cơ quan quản lý địa phương: Hiểu rõ vai trò và cách thức phối hợp với nhà trường, Đoàn Thanh niên trong việc hỗ trợ hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, từ đó tăng cường hợp tác hiệu quả.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý giáo dục, giáo dục hướng nghiệp: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo hoặc ứng dụng trong thực tiễn giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp có vai trò gì trong giáo dục THCS?
    Hoạt động này giúp học sinh phát triển kỹ năng sống, năng lực thích ứng và định hướng nghề nghiệp phù hợp với năng lực và sở thích, chuẩn bị cho tương lai học tập và lao động.

  2. Tại sao cần phối hợp giữa Đoàn Thanh niên và các lực lượng xã hội trong tổ chức hoạt động?
    Sự phối hợp này tận dụng nguồn lực đa dạng, tạo môi trường trải nghiệm thực tế phong phú, nâng cao hiệu quả giáo dục hướng nghiệp và phát triển kỹ năng cho học sinh.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS hiện nay là gì?
    Bao gồm nhận thức chưa đầy đủ, thiếu nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất, phương pháp tổ chức còn truyền thống, và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các bên liên quan.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Thông qua khảo sát mức độ tham gia, phản hồi của học sinh, đánh giá kỹ năng và năng lực phát triển, cũng như kiểm tra sự phù hợp và đa dạng của các hoạt động tổ chức.

  5. Các biện pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp?
    Bao gồm nâng cao nhận thức, xây dựng mục tiêu rõ ràng, đổi mới phương pháp tổ chức, tăng cường nguồn lực và xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các bên liên quan.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp tại các trường THCS huyện Gia Lộc còn nhiều hạn chế về mục tiêu, nội dung, phương pháp tổ chức và điều kiện thực hiện.
  • Sự phối hợp giữa Đoàn Thanh niên và các lực lượng xã hội chưa phát huy tối đa vai trò, ảnh hưởng đến hiệu quả hoạt động.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp quản lý tổng thể, bao gồm nâng cao nhận thức, đa dạng hóa nội dung, đổi mới phương pháp và tăng cường nguồn lực.
  • Việc xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, Đoàn Thanh niên và các lực lượng xã hội là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng hoạt động.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đào tạo, hoàn thiện kế hoạch và huy động nguồn lực nhằm thực hiện đồng bộ các biện pháp trong năm học 2024-2025.

Luận văn kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, giáo viên, cán bộ Đoàn và các lực lượng xã hội cùng chung tay thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.