Tổng quan nghiên cứu

Việc phát triển năng lực học sinh trong giáo dục tiểu học là một trong những mục tiêu trọng tâm của đổi mới giáo dục hiện nay. Theo báo cáo của ngành giáo dục, có khoảng 68,4% giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng viết cho học sinh lớp 5 trong môn Tiếng Việt. Tuy nhiên, thực trạng cho thấy chỉ khoảng 26,3% giáo viên thường xuyên tổ chức các bài tập rèn luyện kỹ năng viết, còn lại phần lớn chỉ thỉnh thoảng hoặc hiếm khi thực hiện. Nghiên cứu tập trung xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng viết cho học sinh lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực, nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt tại các trường tiểu học ở thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam trong giai đoạn từ tháng 01/2022 đến tháng 01/2023.

Mục tiêu cụ thể của nghiên cứu là hệ thống hóa các vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng bài tập phát triển năng lực, xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng viết đoạn văn và văn bản theo chương trình Giáo dục phổ thông 2018, đồng thời thực nghiệm sư phạm để kiểm chứng tính khả thi của hệ thống bài tập đề xuất. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ giáo viên thiết kế bài tập phù hợp, giúp học sinh phát triển kỹ năng viết sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, góp phần nâng cao năng lực ngôn ngữ và phẩm chất học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục phát triển năng lực người học, trong đó nhấn mạnh vai trò của việc xây dựng bài tập nhằm phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh. Lý thuyết của J. Comenius về giáo dục phát huy năng lực tích cực của người học được vận dụng để thiết kế bài tập kích thích tư duy và tự học. Khái niệm năng lực được hiểu là sự tích hợp các kỹ năng, kiến thức và thái độ để giải quyết các tình huống thực tiễn, theo định nghĩa của Bộ Giáo dục và Đào tạo trong chương trình Giáo dục phổ thông 2018.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Năng lực: Khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ để thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ trong các tình huống khác nhau.
  • Kỹ năng viết: Quá trình tạo lập văn bản gồm các bước hình thành ý tưởng, triển khai, chỉnh sửa và trình bày bài viết.
  • Hệ thống bài tập: Tập hợp các bài tập được sắp xếp theo trình tự logic từ dễ đến khó, nhằm phát triển kỹ năng viết và năng lực ngôn ngữ cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ sách, báo, tài liệu chuyên ngành, các văn bản pháp luật của Bộ Giáo dục và Đào tạo, kết quả khảo sát thực trạng tại hai trường tiểu học Nguyễn Bá Ngọc và Đỗ Trọng Hưởng, thành phố Hội An.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích, tổng hợp tài liệu, phân loại và hệ thống hóa các nguồn tài liệu liên quan.
  • Phương pháp điều tra: Sử dụng phiếu hỏi khảo sát 19 giáo viên và 176 học sinh lớp 5, kết hợp phỏng vấn sâu và quan sát thực tế quá trình dạy học.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm có đối chứng tại trường Tiểu học Nguyễn Bá Ngọc để đánh giá tính khả thi và hiệu quả của hệ thống bài tập.
  • Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát và thực nghiệm, phân tích tỷ lệ phần trăm, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 01/2022 đến tháng 01/2023, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và thực hiện các bước xây dựng, kiểm nghiệm hệ thống bài tập một cách khoa học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về kỹ năng viết: Có 57,9% giáo viên nhận thức rõ yêu cầu cần đạt của việc thực hành kỹ năng viết theo chương trình GDPT 2018, 31,6% nhận thức bình thường và 10,5% chưa quan tâm đúng mức.
  2. Tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng viết: 68,4% giáo viên đánh giá việc rèn luyện kỹ năng viết là rất cần thiết, 26,3% cho là cần thiết, chỉ 5,3% đánh giá ở mức bình thường.
  3. Mức độ tổ chức bài tập rèn luyện kỹ năng viết: Chỉ 26,3% giáo viên thường xuyên cho học sinh làm bài tập rèn luyện kỹ năng viết, 63,2% thỉnh thoảng và 10,5% hiếm khi.
  4. Thời điểm tổ chức bài tập: 57,9% giáo viên tổ chức bài tập vào cuối kỳ, 26,3% vào cuối tháng và chỉ 15,8% vào cuối tuần, cho thấy việc rèn luyện kỹ năng viết chưa được thực hiện thường xuyên và liên tục.
  5. Hiệu quả hệ thống bài tập hiện có: 63,2% giáo viên cho rằng hệ thống bài tập hiện tại chưa đảm bảo hiệu quả phát triển năng lực viết cho học sinh, chỉ 36,8% đánh giá đảm bảo.
  6. Nguồn tài liệu xây dựng bài tập: 47,4% giáo viên sử dụng sách giáo khoa, 36,8% tham khảo các website dạy học, chỉ 15,8% tự xây dựng bài tập mới do hạn chế về thời gian và công sức.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên đã nhận thức được tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng viết, tuy nhiên việc tổ chức thực hiện còn hạn chế về tần suất và tính hệ thống. Việc tập trung cho học sinh làm bài tập chủ yếu vào cuối kỳ làm giảm hiệu quả phát triển năng lực liên tục và bền vững. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này phản ánh thực trạng chung của nhiều địa phương khi đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực còn gặp nhiều khó khăn.

Hệ thống bài tập hiện tại chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển năng lực viết, thiếu tính sáng tạo và chưa khai thác hiệu quả vốn sống, kinh nghiệm thực tế của học sinh. Điều này dẫn đến việc học sinh chưa phát huy được khả năng tư duy sáng tạo và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Việc giáo viên chủ yếu sử dụng tài liệu có sẵn cũng hạn chế sự đổi mới trong thiết kế bài tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nhận thức của giáo viên, mức độ tổ chức bài tập theo thời gian, và đánh giá hiệu quả hệ thống bài tập, giúp minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại và nhu cầu cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tập huấn cho giáo viên về xây dựng bài tập phát triển năng lực: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thiết kế bài tập sáng tạo, phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh lớp 5. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo chủ trì.
  2. Xây dựng hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng viết theo tuần học: Thiết kế bài tập đa dạng, từ dễ đến khó, tích hợp kiến thức thực tiễn và khuyến khích sáng tạo cá nhân học sinh. Triển khai thí điểm trong năm học tiếp theo tại các trường tiểu học trên địa bàn.
  3. Tăng cường tổ chức cho học sinh làm bài tập thường xuyên, không chỉ tập trung vào cuối kỳ: Giáo viên cần phân bổ thời gian hợp lý để học sinh luyện tập kỹ năng viết liên tục, giúp phát triển năng lực bền vững. Thực hiện ngay trong năm học hiện tại.
  4. Phát triển nguồn tài liệu tham khảo đa dạng, cập nhật và hỗ trợ giáo viên tự xây dựng bài tập: Xây dựng kho bài tập điện tử, tài liệu tham khảo trực tuyến, giúp giáo viên dễ dàng tiếp cận và sáng tạo bài tập mới. Dự kiến hoàn thành trong 12 tháng, phối hợp giữa các trường đại học sư phạm và Sở Giáo dục.
  5. Áp dụng phương pháp đánh giá đa dạng, kết hợp tự luận và đánh giá quá trình: Khuyến khích học sinh tự nhận xét, đánh giá lẫn nhau và giáo viên đánh giá để nâng cao ý thức tự học và phát triển kỹ năng viết. Thực hiện đồng bộ trong các tiết học môn Tiếng Việt.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nâng cao kỹ năng thiết kế bài tập rèn luyện kỹ năng viết, áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực phù hợp với học sinh lớp 5.
  2. Nhà quản lý giáo dục: Xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên trong đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực.
  3. Sinh viên sư phạm chuyên ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo để hiểu rõ hơn về lý luận và thực tiễn xây dựng bài tập phát triển năng lực, chuẩn bị cho công tác giảng dạy tương lai.
  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phương pháp nghiên cứu thực nghiệm sư phạm về phát triển kỹ năng viết, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển năng lực?
    Hệ thống bài tập theo định hướng này giúp học sinh không chỉ ghi nhớ kiến thức mà còn phát triển kỹ năng vận dụng, tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề thực tiễn, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

  2. Làm thế nào để giáo viên thiết kế bài tập phù hợp với đặc điểm tâm lý học sinh lớp 5?
    Giáo viên cần hiểu rõ đặc điểm nhận thức, tư duy và ngôn ngữ của học sinh lớp 5, xây dựng bài tập từ đơn giản đến phức tạp, kết hợp các hoạt động thực hành, quan sát và sáng tạo để kích thích hứng thú học tập.

  3. Hệ thống bài tập hiện tại có những hạn chế gì?
    Hệ thống bài tập hiện tại thường thiếu tính sáng tạo, chưa khai thác hiệu quả vốn sống của học sinh, chưa tổ chức thường xuyên và chưa đa dạng về hình thức, dẫn đến hiệu quả phát triển năng lực chưa cao.

  4. Phương pháp đánh giá nào phù hợp để đánh giá kỹ năng viết của học sinh?
    Phương pháp đánh giá kết hợp tự luận, đánh giá quá trình, nhận xét của bạn bè và tự đánh giá của học sinh giúp phản ánh chính xác năng lực viết và khuyến khích học sinh phát triển kỹ năng tự học.

  5. Làm thế nào để khuyến khích học sinh hứng thú với việc luyện viết?
    Tạo môi trường học tập tích cực, sử dụng bài tập đa dạng, liên quan đến thực tế cuộc sống, khuyến khích sáng tạo cá nhân và tổ chức các hoạt động giao lưu, trình bày sản phẩm viết giúp học sinh cảm thấy hứng thú và tự tin hơn.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công hệ thống bài tập rèn luyện kỹ năng viết cho học sinh lớp 5 theo định hướng phát triển năng lực, phù hợp với chương trình Giáo dục phổ thông 2018.
  • Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy hệ thống bài tập giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng viết của học sinh, đồng thời hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp dạy học.
  • Nghiên cứu góp phần bổ sung lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực ngôn ngữ trong giáo dục tiểu học, đặc biệt là kỹ năng viết.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả rèn luyện kỹ năng viết, bao gồm đào tạo giáo viên, xây dựng tài liệu và tổ chức thực hành thường xuyên.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai thí điểm rộng rãi hệ thống bài tập, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng sang các kỹ năng ngôn ngữ khác và các cấp học tiếp theo.

Hành động ngay hôm nay để áp dụng hệ thống bài tập này vào giảng dạy, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học!