Tổng quan nghiên cứu

Việc quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương tại các trường trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực học sinh. Theo kế hoạch số 274/KH-UBND Thành phố Hà Nội năm 2019, nội dung giáo dục địa phương được triển khai với 35 tiết/năm học/lớp, bao gồm các phân môn như Ngữ văn, Lịch sử, Địa lí, Giáo dục công dân, Âm nhạc, Mỹ thuật, nhằm giúp học sinh hiểu sâu sắc về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế và xã hội của địa phương. Tuy nhiên, thực tế triển khai tại huyện Thanh Trì, Hà Nội cho thấy còn nhiều khó khăn như tài liệu chưa đồng bộ, giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu, phương pháp dạy học chưa đa dạng, và công tác quản lý chưa hiệu quả.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương tại các trường THCS trên địa bàn huyện Thanh Trì, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, góp phần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường tính tự chủ và sáng tạo của học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 9 trường THCS công lập trên địa bàn huyện Thanh Trì trong năm học 2023-2024, khảo sát cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh khối 6, 7, 8.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, góp phần thực hiện thành công Chương trình giáo dục phổ thông 2018, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho các nhà quản lý giáo dục trong việc xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển giáo dục địa phương phù hợp với đặc điểm vùng miền.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình tổ chức dạy học tích cực. Lý thuyết quản lý giáo dục của Phạm Minh Hạc và Hà Thế Ngữ nhấn mạnh quản lý là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch nhằm điều phối các yếu tố trong hệ thống giáo dục để đạt mục tiêu đề ra. Mô hình lãnh đạo giảng dạy và chuyển đổi (Shavan & Heystek, 2021) được vận dụng để phân tích vai trò của hiệu trưởng trong việc tạo dựng văn hóa dạy học tích cực và hỗ trợ giáo viên.

Ba khái niệm chính được sử dụng gồm:

  • Quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương: Quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc dạy học các nội dung liên quan đến văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội của địa phương trong nhà trường.
  • Nội dung giáo dục địa phương: Các kiến thức, kỹ năng và thái độ được thiết kế phù hợp với đặc điểm vùng miền, nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Các phương pháp như dạy học trải nghiệm, dự án, tích hợp liên môn, thảo luận nhóm nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu, văn bản pháp luật liên quan đến giáo dục địa phương và quản lý giáo dục (Nghị quyết số 29-NQ/TW, Thông tư 22/2021/TT-BGDĐT, Công văn số 274/KH-UBND Hà Nội).
    • Dữ liệu khảo sát thực tiễn thu thập từ 9 trường THCS huyện Thanh Trì, gồm 45 cán bộ quản lý, 90 giáo viên và 300 học sinh khối 6, 7, 8.
    • Ý kiến chuyên gia qua hội thảo và phỏng vấn sâu.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định lượng với thống kê mô tả, phân tích tần suất, tỷ lệ phần trăm để đánh giá thực trạng.
    • Phân tích định tính qua nội dung phỏng vấn, thảo luận nhóm để làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
    • Sử dụng hệ số tương quan Spearman để khảo nghiệm tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập tài liệu và xây dựng khung lý thuyết: tháng 1-3/2023
    • Khảo sát thực địa và thu thập dữ liệu: tháng 4-6/2023
    • Phân tích dữ liệu và xây dựng đề xuất: tháng 7-9/2023
    • Thử nghiệm và hoàn thiện biện pháp: tháng 10-12/2023
    • Hoàn thiện luận văn và báo cáo: tháng 1-3/2024

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương:
    Khoảng 78% cán bộ quản lý và 65% giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của giáo dục địa phương trong chương trình phổ thông. Tuy nhiên, chỉ 54% trường có kế hoạch dạy học nội dung này được xây dựng bài bản và có sự phối hợp liên môn hiệu quả.

  2. Phương pháp và hình thức tổ chức dạy học:
    60% giáo viên sử dụng phương pháp trực quan và trải nghiệm thực tế, nhưng chỉ 35% áp dụng phương pháp dự án hoặc tích hợp liên môn. Hình thức dạy học chủ yếu là trên lớp (chiếm 70%), hoạt động ngoại khóa và tham quan thực tế chiếm tỷ lệ thấp (khoảng 30%).

  3. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập:
    Có 80% giáo viên thực hiện kiểm tra thường xuyên và định kỳ theo hướng đánh giá nhận xét, nhưng chỉ 40% áp dụng đa dạng hình thức đánh giá như thuyết trình, dự án nhóm. Việc đánh giá còn mang tính cảm tính, thiếu công cụ đánh giá năng lực cụ thể.

  4. Điều kiện đảm bảo cho dạy học:
    Cơ sở vật chất và tài liệu học tập được đánh giá ở mức trung bình với 55% trường có phòng học chức năng và tài liệu đầy đủ. Đội ngũ giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn về giáo dục địa phương chiếm khoảng 48%, còn lại chủ yếu tự học và trao đổi kinh nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương tại các trường THCS huyện Thanh Trì còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong công tác xây dựng kế hoạch, tổ chức phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá. Nguyên nhân chủ yếu do thiếu sự chỉ đạo thống nhất từ cấp trên, hạn chế về nguồn lực và năng lực chuyên môn của giáo viên. So sánh với nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đa dạng thấp hơn mức trung bình toàn quốc, phản ánh sự cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý và bồi dưỡng giáo viên.

Việc thiếu đồng bộ trong tài liệu và phương pháp dạy học dẫn đến hiệu quả giáo dục địa phương chưa cao, học sinh chưa phát huy được năng lực và phẩm chất theo yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học và biểu đồ tròn về mức độ đảm bảo điều kiện cơ sở vật chất, giúp minh họa rõ nét thực trạng hiện nay.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò then chốt của hiệu trưởng và tổ chuyên môn trong việc quản lý, chỉ đạo và hỗ trợ giáo viên, đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết của sự phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng địa phương để nâng cao chất lượng dạy học nội dung giáo dục địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực. Mục tiêu đạt 90% cán bộ quản lý và giáo viên được đào tạo trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT huyện Thanh Trì phối hợp với trường Đại học Giáo dục.

  2. Xây dựng và hoàn thiện chương trình, tài liệu giáo dục địa phương phù hợp
    Phát triển bộ tài liệu chuẩn, cập nhật theo đặc điểm địa phương, tích hợp liên môn và đa dạng hình thức học liệu (sách, video, phần mềm). Thời gian hoàn thành trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT Hà Nội phối hợp với các chuyên gia địa phương.

  3. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học
    Khuyến khích áp dụng phương pháp dạy học dự án, trải nghiệm thực tế, thảo luận nhóm và tích hợp liên môn nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, tham quan thực tế ít nhất 2 lần/năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và giáo viên các trường THCS.

  4. Tăng cường kiểm tra, đánh giá đa dạng và khách quan
    Xây dựng bộ công cụ đánh giá năng lực học sinh theo chuẩn chung, kết hợp đánh giá thường xuyên và định kỳ, bao gồm đánh giá kỹ năng thuyết trình, làm việc nhóm và dự án. Triển khai trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT và tổ chuyên môn các trường.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính
    Cải thiện phòng học chức năng, thư viện, trang thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học giáo dục địa phương. Bố trí ngân sách hàng năm đảm bảo tối thiểu 15% tổng ngân sách giáo dục địa phương cho các hoạt động này. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Thanh Trì và các trường THCS.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục
    Giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch và chỉ đạo dạy học nội dung giáo dục địa phương hiệu quả, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện tại các trường THCS.

  2. Giáo viên dạy nội dung giáo dục địa phương
    Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh, giúp giáo viên đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và chuyên gia giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá để nghiên cứu sâu hơn về quản lý giáo dục địa phương, phát triển chương trình và phương pháp dạy học phù hợp với đặc điểm vùng miền.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục cấp địa phương và trung ương
    Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục địa phương, đồng thời làm cơ sở khoa học để triển khai các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương là gì?
    Là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá việc dạy học các nội dung liên quan đến văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội của địa phương trong nhà trường nhằm đạt mục tiêu giáo dục toàn diện.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học giáo dục địa phương?
    Đổi mới giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh, tăng cường trải nghiệm thực tế và phát triển kỹ năng mềm, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý dạy học giáo dục địa phương hiện nay là gì?
    Bao gồm thiếu tài liệu chuẩn, giáo viên chưa được đào tạo chuyên sâu, phương pháp dạy học chưa đa dạng, kiểm tra đánh giá còn mang tính cảm tính và cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, hội thảo, tập huấn về quản lý dạy học, phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh.

  5. Vai trò của cộng đồng địa phương trong giáo dục địa phương là gì?
    Cộng đồng hỗ trợ cung cấp nguồn lực, chuyên gia, tài liệu và tạo điều kiện cho học sinh trải nghiệm thực tế, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử địa phương.

Kết luận

  • Quản lý dạy học nội dung giáo dục địa phương tại các trường THCS huyện Thanh Trì còn nhiều hạn chế về kế hoạch, phương pháp và kiểm tra đánh giá.
  • Việc nâng cao nhận thức và năng lực quản lý cho cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.
  • Đổi mới phương pháp dạy học và đa dạng hóa hình thức tổ chức giúp phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh.
  • Đầu tư cơ sở vật chất, tài liệu và tăng cường sự phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng địa phương là điều kiện cần thiết.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp khả thi, có tính ứng dụng cao, làm cơ sở cho các chính sách phát triển giáo dục địa phương trong tương lai.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng, hoàn thiện tài liệu, thử nghiệm biện pháp quản lý và đánh giá hiệu quả trong năm học tiếp theo.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả dạy học nội dung giáo dục địa phương, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho địa phương và đất nước.