Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông, việc chuyển trọng tâm từ truyền đạt kiến thức sang phát triển phẩm chất và năng lực người học trở thành yêu cầu cấp thiết. Môn Tự nhiên và Xã hội ở trường tiểu học giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành năng lực khoa học, phẩm chất đạo đức và kỹ năng sống cho học sinh. Tại quận Hà Đông, thành phố Hà Nội, với quy mô 37 trường tiểu học, 1.239 lớp và gần 55.000 học sinh, hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm đã được quan tâm nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về quản lý, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục toàn diện.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo hướng trải nghiệm tại các trường tiểu học quận Hà Đông, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học công lập trên địa bàn quận, khảo sát trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục trải nghiệm, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết học tập trải nghiệm của Kolb, nhấn mạnh bốn pha học tập: kinh nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, trừu tượng hóa khái niệm và thử nghiệm tích cực. Lý thuyết này làm nền tảng cho việc thiết kế các hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực và phẩm chất học sinh thông qua trải nghiệm thực tế. Bên cạnh đó, mô hình quản lý giáo dục được vận dụng, trong đó quản lý dạy học là quá trình tác động có mục đích của chủ thể quản lý đến hoạt động dạy và học nhằm đạt mục tiêu giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm: dạy học theo hướng trải nghiệm, quản lý hoạt động dạy học, năng lực khoa học, phẩm chất chủ yếu và năng lực chung của học sinh tiểu học. Môn Tự nhiên và Xã hội được xem là môn học tích hợp, cung cấp kiến thức cơ bản về tự nhiên và xã hội, đồng thời phát triển năng lực giải quyết vấn đề, sáng tạo và hợp tác.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Về lý thuyết, phân tích, tổng hợp và hệ thống hóa các tài liệu khoa học, văn bản pháp luật như Thông tư số 27/2020/TT-BGDĐT và Luật Giáo dục 2019 để xây dựng cơ sở lý luận. Về thực tiễn, khảo sát điều tra bằng bảng hỏi với cỡ mẫu khoảng 300 cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh tại các trường tiểu học công lập quận Hà Đông. Phương pháp quan sát, tọa đàm và nghiên cứu hồ sơ chuyên môn cũng được áp dụng để thu thập dữ liệu đa chiều.

Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích định lượng nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm. Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 1 đến tháng 6 năm 2023, đảm bảo tính hệ thống và khoa học trong thu thập, xử lý và đánh giá thông tin.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: Khoảng 68% giáo viên và cán bộ quản lý đánh giá việc xác định mục tiêu dạy học theo hướng trải nghiệm còn chưa rõ ràng, dẫn đến việc triển khai nội dung chưa đồng bộ. Tỷ lệ thực hiện đầy đủ nội dung chương trình theo hướng trải nghiệm đạt khoảng 72%.

  2. Quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên: 65% giáo viên được khảo sát cho biết kế hoạch giảng dạy theo hướng trải nghiệm chưa được xây dựng chi tiết và khoa học. Việc đổi mới phương pháp dạy học tích cực chỉ đạt mức 60%, còn hạn chế trong việc áp dụng các hình thức trải nghiệm đa dạng.

  3. Quản lý hoạt động học tập của học sinh: Khoảng 70% học sinh tham gia tích cực vào các hoạt động trải nghiệm, tuy nhiên, việc quản lý động cơ, thái độ học tập và tự học còn chưa được chú trọng đúng mức, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực.

  4. Cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Chỉ có khoảng 55% trường tiểu học quận Hà Đông đảm bảo đầy đủ thiết bị, cơ sở vật chất phục vụ dạy học theo hướng trải nghiệm. Việc sử dụng các thiết bị hiện đại và môi trường học tập thực tế còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng trải nghiệm của học sinh.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý và chuyên môn của cán bộ quản lý và giáo viên còn chưa đồng đều, thiếu sự bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học trải nghiệm. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả khảo sát tại Hà Đông tương đồng với thực trạng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học và quản lý hoạt động trải nghiệm.

Việc thiếu đồng bộ trong quản lý mục tiêu và nội dung dạy học dẫn đến sự phân tán trong tổ chức các hoạt động trải nghiệm, làm giảm tính hiệu quả và sự hứng thú của học sinh. Cơ sở vật chất chưa đáp ứng đủ cũng là một rào cản lớn, đặc biệt trong bối cảnh yêu cầu phát triển năng lực và phẩm chất học sinh ngày càng cao.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các nội dung quản lý theo từng nhóm đối tượng (giáo viên, cán bộ quản lý, học sinh) và bảng tổng hợp đánh giá mức độ đáp ứng cơ sở vật chất tại các trường. Những kết quả này nhấn mạnh sự cần thiết của việc nâng cao năng lực quản lý và đầu tư cơ sở vật chất để phát huy hiệu quả dạy học theo hướng trải nghiệm.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý và chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm, tập trung vào xây dựng kế hoạch, đổi mới phương pháp và đánh giá kết quả. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng và triển khai hệ thống kế hoạch dạy học theo hướng trải nghiệm đồng bộ: Ban giám hiệu các trường cần chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch chi tiết, phù hợp với điều kiện thực tế, đảm bảo mục tiêu và nội dung chương trình. Thời gian áp dụng từ năm học tiếp theo, với sự giám sát thường xuyên.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận Hà Đông phối hợp với các trường rà soát, bổ sung thiết bị, tạo môi trường học tập trải nghiệm đa dạng, hiện đại. Ưu tiên các thiết bị mô phỏng, công nghệ thông tin và không gian học tập ngoài trời. Kế hoạch thực hiện trong 24 tháng.

  4. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo hướng trải nghiệm: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá phù hợp với đặc điểm học sinh tiểu học, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, tăng cường sự tham gia của học sinh và phụ huynh. Thời gian triển khai trong 6 tháng, do các trường chủ động thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý dạy học theo hướng trải nghiệm, nâng cao hiệu quả quản lý giáo dục tiểu học.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên môn Tự nhiên và Xã hội: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học trải nghiệm, cách tổ chức hoạt động học tập tích cực, từ đó nâng cao năng lực giảng dạy và phát triển phẩm chất học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp hệ thống kiến thức, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Phụ huynh học sinh và cộng đồng: Giúp hiểu rõ vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển toàn diện học sinh, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong giáo dục con em.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm là gì?
    Là quá trình tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến hoạt động dạy và học nhằm tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, phát triển năng lực và phẩm chất học sinh.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo hướng trải nghiệm?
    Phương pháp này giúp học sinh phát triển kỹ năng thực hành, tư duy phản biện và sáng tạo, đồng thời tăng cường hứng thú học tập, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục toàn diện.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm hiện nay là gì?
    Bao gồm năng lực quản lý và chuyên môn của giáo viên chưa đồng đều, thiếu cơ sở vật chất và thiết bị hỗ trợ, kế hoạch dạy học chưa chi tiết và chưa đồng bộ.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm?
    Cần tăng cường bồi dưỡng năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch chi tiết, đầu tư cơ sở vật chất, đổi mới công tác kiểm tra đánh giá và tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan.

  5. Vai trò của phụ huynh trong hoạt động dạy học theo hướng trải nghiệm là gì?
    Phụ huynh hỗ trợ, tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm tại gia đình và cộng đồng, phối hợp với nhà trường để nâng cao hiệu quả giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội theo hướng trải nghiệm là yếu tố then chốt nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại quận Hà Đông.
  • Thực trạng quản lý còn nhiều hạn chế về mục tiêu, nội dung, phương pháp và cơ sở vật chất, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp thiết thực như bồi dưỡng năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch đồng bộ, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới kiểm tra đánh giá.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm và đánh giá cao về tính cần thiết và khả thi trong điều kiện thực tế địa phương.
  • Đề nghị các nhà quản lý, giáo viên và các bên liên quan phối hợp triển khai để nâng cao chất lượng dạy học theo hướng trải nghiệm, góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và Phòng Giáo dục quận Hà Đông cần xây dựng kế hoạch triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tới, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp. Độc giả quan tâm có thể liên hệ với tác giả để trao đổi và ứng dụng nghiên cứu vào thực tiễn quản lý giáo dục.