Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế tri thức, ngành Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Việt Nam đang đối mặt với yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện nhằm đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, có phẩm chất và năng lực phù hợp với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Hoạt động dạy học trải nghiệm, đặc biệt trong môn Tự nhiên và Xã hội ở cấp tiểu học, được xem là phương thức giáo dục hiệu quả giúp học sinh phát triển toàn diện về nhân cách, năng lực và kỹ năng sống. Tại huyện Lục Nam, tỉnh Bắc Giang, với quy mô 26 trường tiểu học và hơn 19.600 học sinh năm học 2019-2020, việc quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội đang được triển khai nhưng còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học huyện Lục Nam, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 8 trường tiểu học trên địa bàn huyện, với đối tượng khảo sát gồm 40 cán bộ quản lý, 150 giáo viên và 150 học sinh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục, đặc biệt là hiệu trưởng các trường tiểu học, trong việc tổ chức và quản lý hiệu quả hoạt động dạy học trải nghiệm, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục trải nghiệm nổi bật như lý thuyết “Học từ trải nghiệm” của David A. Kolb, nhấn mạnh quá trình học tập thông qua chuyển hóa kinh nghiệm thực tiễn có định hướng. Lý thuyết này cho rằng trải nghiệm có vai trò quan trọng trong việc phát triển phẩm chất và năng lực của học sinh, không chỉ đơn thuần là tiếp nhận kiến thức. Ngoài ra, quan điểm giáo dục của John Dewey về vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục cũng được vận dụng, nhấn mạnh sự kết nối giữa kiến thức học tập và thực tiễn cuộc sống nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục, dạy học trải nghiệm, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, và vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học trải nghiệm. Mô hình quản lý dạy học trải nghiệm được xây dựng trên bốn chức năng quản lý cơ bản: lập kế hoạch, tổ chức thực hiện, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 340 khách thể (40 cán bộ quản lý, 150 giáo viên, 150 học sinh) tại 8 trường tiểu học huyện Lục Nam. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các nhóm đối tượng.

Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát, điều tra bằng phiếu hỏi, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, cùng với tham vấn ý kiến chuyên gia. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm thống kê toán học, tính toán tỷ lệ phần trăm, điểm trung bình và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và chính xác.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của dạy học trải nghiệm: 85% cán bộ quản lý và 78% giáo viên đánh giá cao vai trò của dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội trong phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% học sinh thể hiện sự hứng thú tích cực khi tham gia các hoạt động trải nghiệm.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp dạy học trải nghiệm: Khoảng 70% giáo viên áp dụng các phương pháp như giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi và làm việc nhóm trong dạy học trải nghiệm. Tuy nhiên, 40% giáo viên cho biết nội dung hoạt động chưa thực sự gắn kết chặt chẽ với các bộ môn liên quan, dẫn đến hiệu quả chưa cao.

  3. Quản lý và tổ chức dạy học trải nghiệm: 65% cán bộ quản lý cho biết đã xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm phù hợp với điều kiện nhà trường, nhưng chỉ 55% trường có cơ sở vật chất và trang thiết bị đáp ứng đầy đủ yêu cầu. Việc phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng xã hội còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả tổ chức hoạt động.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học trải nghiệm: Chỉ 50% trường thực hiện kiểm tra, đánh giá thường xuyên và có hệ thống đối với hoạt động trải nghiệm. Việc đánh giá chủ yếu dựa trên quan sát và nhận xét, chưa có tiêu chí đánh giá cụ thể và đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về dạy học trải nghiệm là tích cực, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục theo chương trình phổ thông mới. Tuy nhiên, sự hạn chế về nội dung, phương pháp và điều kiện cơ sở vật chất đã ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc thiếu sự gắn kết nội dung và phương pháp dạy học trải nghiệm là một điểm chung, cần được khắc phục để phát huy tối đa tiềm năng của phương pháp này.

Việc quản lý dạy học trải nghiệm còn thiếu sự đồng bộ và phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường, dẫn đến khó khăn trong huy động nguồn lực và tổ chức hoạt động. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học trải nghiệm, mức độ đầu tư cơ sở vật chất và tỷ lệ kiểm tra đánh giá có thể minh họa rõ nét các hạn chế và ưu điểm trong thực trạng hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên và cán bộ quản lý: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về phương pháp dạy học trải nghiệm, kỹ năng tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm, nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Phòng GD&ĐT huyện chủ trì phối hợp với các trung tâm đào tạo.

  2. Xây dựng kế hoạch dạy học trải nghiệm cụ thể, phù hợp với điều kiện thực tế: Hiệu trưởng các trường cần chủ động xây dựng kế hoạch chi tiết theo từng chủ đề môn Tự nhiên và Xã hội, đảm bảo tính liên kết nội dung và phát triển năng lực học sinh. Kế hoạch cần được rà soát và điều chỉnh hàng năm.

  3. Phát triển cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học trải nghiệm: Huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước, xã hội hóa giáo dục và sự hỗ trợ của cộng đồng để đầu tư phòng học chức năng, thiết bị thí nghiệm, dụng cụ thực hành. Mục tiêu hoàn thành trong 2 năm tới.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp chặt chẽ nhằm huy động sự tham gia của phụ huynh và các tổ chức xã hội trong tổ chức hoạt động trải nghiệm, tạo môi trường học tập thực tế phong phú cho học sinh. Thực hiện ngay trong năm học hiện tại.

  5. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá dạy học trải nghiệm: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá kết quả học tập trải nghiệm rõ ràng, khách quan, kết hợp đánh giá định tính và định lượng. Tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ thuật đánh giá mới. Thời gian triển khai trong 6 tháng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường tiểu học: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để xây dựng và triển khai các biện pháp quản lý dạy học trải nghiệm hiệu quả, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên môn Tự nhiên và Xã hội: Tài liệu giúp hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học trải nghiệm, các hình thức tổ chức và kỹ thuật giảng dạy tích cực, từ đó áp dụng linh hoạt trong giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục, Giáo dục tiểu học: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về quản lý dạy học trải nghiệm, làm cơ sở tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Cơ quan quản lý giáo dục địa phương và các tổ chức giáo dục: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục trải nghiệm phù hợp với điều kiện địa phương, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội là gì?
    Dạy học trải nghiệm là phương pháp giáo dục giúp học sinh trực tiếp tham gia các hoạt động thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm phát triển kiến thức, kỹ năng và phẩm chất. Môn Tự nhiên và Xã hội tập trung vào các chủ đề như gia đình, trường học, cộng đồng, thực vật, động vật, sức khỏe và môi trường.

  2. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý dạy học trải nghiệm như thế nào?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học trải nghiệm, đảm bảo nguồn lực, bồi dưỡng giáo viên và phối hợp các lực lượng giáo dục để nâng cao hiệu quả dạy học.

  3. Những phương pháp dạy học trải nghiệm phổ biến hiện nay?
    Các phương pháp chính gồm giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm, thí nghiệm, tham quan dã ngoại và học theo dự án, giúp học sinh phát huy tính tích cực, sáng tạo và kỹ năng xã hội.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý dạy học trải nghiệm?
    Ngoài chính sách và chương trình giáo dục, năng lực chuyên môn của cán bộ quản lý và giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng là những yếu tố quyết định.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả dạy học trải nghiệm?
    Cần xây dựng tiêu chí đánh giá rõ ràng, kết hợp đánh giá định tính và định lượng, dựa trên sự tham gia, thái độ, kỹ năng và kết quả học tập của học sinh, đồng thời lấy ý kiến phản hồi từ giáo viên và học sinh.

Kết luận

  • Dạy học trải nghiệm môn Tự nhiên và Xã hội là phương thức giáo dục quan trọng giúp phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh tiểu học.
  • Thực trạng quản lý dạy học trải nghiệm tại huyện Lục Nam còn nhiều hạn chế về nội dung, phương pháp, cơ sở vật chất và công tác phối hợp.
  • Hiệu trưởng đóng vai trò trung tâm trong việc lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động dạy học trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm bồi dưỡng giáo viên, phát triển cơ sở vật chất, xây dựng kế hoạch phù hợp và đổi mới công tác đánh giá.
  • Nghiên cứu mở ra hướng đi thực tiễn cho các nhà quản lý giáo dục nhằm nâng cao chất lượng dạy học trải nghiệm, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Các trường tiểu học và Phòng GD&ĐT huyện Lục Nam cần triển khai ngay các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Để biết thêm chi tiết và hỗ trợ triển khai, liên hệ với Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Lục Nam.