Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh toàn cầu hóa, tiếng Anh được xem là công cụ quan trọng giúp học sinh đạt thành công trong học tập và công việc. Tuy nhiên, kỹ năng nói tiếng Anh vẫn là một trong những kỹ năng khó tiếp thu nhất đối với học sinh phổ thông, đặc biệt là tại các vùng miền núi như Quảng Bình. Theo báo cáo, điểm trung bình môn tiếng Anh trong kỳ thi tốt nghiệp THPT tại địa phương này chỉ đạt khoảng 4.06, thấp nhất trong số sáu môn thi chính thức. Điều này phản ánh thực trạng học sinh còn gặp nhiều khó khăn trong việc sử dụng tiếng Anh như một công cụ giao tiếp thực thụ.
Luận văn tập trung nghiên cứu vai trò của các bạn đồng trang lứa trong hoạt động nhóm tại các lớp học kỹ năng nói tiếng Anh của học sinh lớp 12 tại một trường THPT ở khu vực miền núi tỉnh Quảng Bình. Mục tiêu chính là xác định các vai trò nổi bật mà học sinh đảm nhận trong hai giai đoạn: chuẩn bị và trình bày bài nói, đồng thời thu thập phản hồi của học sinh về vai trò của bạn bè trong nhóm. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, với sự tham gia của 125 học sinh lớp 12.
Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả giảng dạy kỹ năng nói tiếng Anh, góp phần thúc đẩy phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm theo chương trình mới của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Kết quả nghiên cứu giúp giáo viên hiểu rõ hơn về cách phân công và phát huy vai trò của học sinh trong nhóm, từ đó cải thiện kỹ năng nói và sự tự tin của học sinh trong giao tiếp tiếng Anh.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết về vai trò xã hội và vai trò đồng đẳng trong môi trường học tập. Levinson (1959) định nghĩa vai trò là tập hợp các kỳ vọng xã hội và chuẩn mực hành vi được áp đặt lên cá nhân trong một vị trí xã hội nhất định. Trong bối cảnh lớp học, vai trò đồng đẳng được hiểu là sự hợp tác, hỗ trợ và tương tác giữa các học sinh nhằm hoàn thành nhiệm vụ chung.
Các nghiên cứu của Colvin và Ashman (2010) nhấn mạnh vai trò của bạn đồng trang lứa như người cố vấn, người hướng dẫn và cộng tác viên trong quá trình học tập. Penelope Jean Smith (2010) phân biệt rõ hai khái niệm: "peer tutoring" (học tập có hướng dẫn từ bạn có kinh nghiệm hơn) và "peer collaboration" (hợp tác bình đẳng giữa các thành viên trong nhóm để xây dựng kiến thức chung). Các vai trò chính được xác định trong nghiên cứu bao gồm: cộng tác viên, người hướng dẫn, người cố vấn, người tư vấn và người điều phối nhóm.
Về kỹ năng nói tiếng Anh, nghiên cứu dựa trên quan điểm của Gumperz (1999) và Thornbury (2005) cho rằng kỹ năng nói là hoạt động giao tiếp xã hội phức tạp, đòi hỏi sự tương tác liên tục, phản hồi và điều chỉnh ngôn ngữ phù hợp với ngữ cảnh và đối tượng giao tiếp.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp (mixed methods) kết hợp phân tích định lượng và định tính để trả lời ba câu hỏi nghiên cứu về vai trò của bạn đồng trang lứa trong hai giai đoạn của hoạt động nhóm và phản hồi của học sinh.
Nguồn dữ liệu:
- 125 học sinh lớp 12 tại một trường THPT miền núi Quảng Bình.
- Dữ liệu thu thập gồm: 15 bản ghi âm các cuộc thảo luận nhóm, 125 bảng câu hỏi khảo sát và 8 phỏng vấn bán cấu trúc.
Phương pháp chọn mẫu:
Mẫu chọn theo phương pháp thuận tiện, gồm ba lớp học với số lượng học sinh mỗi lớp khoảng 40 người.Phương pháp phân tích:
- Dữ liệu định lượng từ bảng câu hỏi được xử lý bằng thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm mức độ tham gia các vai trò.
- Dữ liệu định tính từ bản ghi âm và phỏng vấn được phân tích theo phương pháp phân tích chủ đề (thematic analysis), mã hóa và tổng hợp các vai trò nổi bật.
Timeline nghiên cứu:
Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2022-2023, bắt đầu từ tháng 9/2022 với thu thập dữ liệu qua các tiết học kỹ năng nói, tiếp tục xử lý và phân tích dữ liệu đến tháng 12/2023.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Vai trò trong giai đoạn chuẩn bị:
- Học sinh thường xuyên đảm nhận vai trò cộng tác viên (brainstorm ideas) với 33.82% trả lời "thỉnh thoảng" và 30.88% "thường xuyên".
- Vai trò phân công nhiệm vụ được thực hiện "luôn luôn" và "thường xuyên" với tỷ lệ lần lượt 30.88% và 29.41%.
- Vai trò nhắc nhở bạn bè hoàn thành nhiệm vụ cũng được thực hiện khá đều đặn, với 35.38% "thỉnh thoảng" và 33.85% "luôn luôn".
- Vai trò quản lý nhóm và hướng dẫn cách làm được thực hiện ít hơn, chủ yếu ở mức "thỉnh thoảng" (43.08%) và "hiếm khi" (23.08%).
- Vai trò động viên, khích lệ bạn bè được thực hiện "thường xuyên" (35.24%) và "luôn luôn" (26.56%).
- Vai trò ghi chép và tổng hợp ý kiến được thực hiện "thỉnh thoảng" (28.57%) và "thường xuyên" (25.40%).
- Hỗ trợ kiến thức, ý tưởng và từ vựng cũng được thực hiện "thỉnh thoảng" (36.92%) và "thường xuyên" (27.69%).
Vai trò trong giai đoạn trình bày:
- Vai trò người điều phối (facilitator) và người cố vấn (advisor) ít xuất hiện hơn trong giai đoạn trình bày, chủ yếu tập trung vào việc hỗ trợ và phản hồi tích cực.
- Học sinh chủ yếu thể hiện vai trò cộng tác và hỗ trợ lẫn nhau trong quá trình trình bày.
Phản hồi của học sinh về vai trò bạn bè:
- Phần lớn học sinh đánh giá vai trò của bạn bè trong nhóm là rất quan trọng, giúp họ phát triển kỹ năng nói và tăng sự tự tin.
- Học sinh cảm thấy thoải mái, tự nhiên khi làm việc nhóm, đặc biệt khi có sự hỗ trợ từ các bạn đóng vai trò hướng dẫn và động viên.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu cho thấy vai trò cộng tác viên và người hướng dẫn là hai vai trò nổi bật nhất trong giai đoạn chuẩn bị, phù hợp với lý thuyết về peer collaboration và peer tutoring. Việc học sinh tích cực tham gia brainstorm và phân công nhiệm vụ giúp tăng cường sự tương tác và phát triển kỹ năng nói tiếng Anh. Vai trò người điều phối và cố vấn tuy ít xuất hiện hơn trong giai đoạn trình bày, nhưng vẫn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì trật tự và hỗ trợ nhóm.
So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này tương đồng với quan điểm của Colvin và Ashman (2010) về vai trò đa dạng của bạn đồng trang lứa trong học tập. Ngoài ra, sự thoải mái và hài hước trong nhóm cũng được ghi nhận là yếu tố tích cực giúp giảm áp lực tâm lý, từ đó cải thiện hiệu quả học tập, phù hợp với nghiên cứu của Juhana (2012) và Ariyanti (2016) về các yếu tố tâm lý ảnh hưởng đến kỹ năng nói.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ phần trăm mức độ tham gia các vai trò trong từng giai đoạn, hoặc bảng tổng hợp các vai trò và tần suất xuất hiện để minh họa rõ nét hơn sự phân bố vai trò trong nhóm.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường vai trò người điều phối trong nhóm:
Giáo viên nên hướng dẫn và khuyến khích học sinh đảm nhận vai trò người điều phối để duy trì trật tự và hiệu quả trong quá trình thảo luận, giúp nhóm tập trung vào mục tiêu chung. Mục tiêu là tăng tỷ lệ học sinh chủ động điều phối nhóm lên ít nhất 50% trong vòng 1 học kỳ.Phát triển kỹ năng phân công và quản lý nhiệm vụ:
Tổ chức các hoạt động đào tạo kỹ năng phân công công việc và quản lý nhóm cho học sinh, giúp họ biết cách phân chia nhiệm vụ phù hợp với năng lực từng thành viên. Mục tiêu nâng cao hiệu quả hoàn thành nhiệm vụ nhóm lên 30% trong năm học.Khuyến khích phản hồi tích cực và hỗ trợ lẫn nhau:
Giáo viên cần tạo môi trường học tập thân thiện, khuyến khích học sinh đưa ra phản hồi xây dựng và hỗ trợ bạn bè trong nhóm, từ đó tăng cường sự gắn kết và phát triển kỹ năng giao tiếp. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh cảm thấy thoải mái khi làm việc nhóm lên 70% trong học kỳ tiếp theo.Tích hợp hoạt động nhóm thường xuyên trong chương trình học:
Đưa hoạt động nhóm vào các tiết học kỹ năng nói một cách thường xuyên và có kế hoạch, giúp học sinh làm quen và phát huy vai trò của mình trong nhóm. Mục tiêu là 100% tiết học kỹ năng nói có hoạt động nhóm trong năm học.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Giáo viên tiếng Anh tại các trường phổ thông:
Giúp hiểu rõ hơn về vai trò của học sinh trong hoạt động nhóm, từ đó áp dụng phương pháp giảng dạy hiệu quả, tăng cường kỹ năng nói cho học sinh.Nhà quản lý giáo dục và chuyên viên xây dựng chương trình:
Cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chương trình học và các hoạt động ngoại khóa phù hợp, thúc đẩy học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp tiếng Anh.Sinh viên và nghiên cứu sinh ngành sư phạm tiếng Anh:
Là tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu về phương pháp dạy học lấy học sinh làm trung tâm và vai trò của bạn đồng trang lứa trong học tập.Phụ huynh học sinh:
Giúp hiểu được tầm quan trọng của việc hỗ trợ con em trong học tập nhóm, khuyến khích con phát huy vai trò tích cực trong các hoạt động học tập tập thể.
Câu hỏi thường gặp
Vai trò của bạn đồng trang lứa trong nhóm học tập là gì?
Bạn đồng trang lứa có thể đóng vai trò cộng tác viên, người hướng dẫn, người cố vấn, người tư vấn hoặc người điều phối, giúp nhau hoàn thành nhiệm vụ và phát triển kỹ năng.Tại sao kỹ năng nói tiếng Anh lại khó học đối với học sinh phổ thông?
Kỹ năng nói đòi hỏi sự tương tác trực tiếp, phản xạ nhanh và tự tin, trong khi nhiều học sinh còn e ngại, thiếu môi trường thực hành và gặp rào cản tâm lý như lo sợ sai lỗi.Làm thế nào để phát huy vai trò của học sinh trong hoạt động nhóm?
Giáo viên cần tạo môi trường thân thiện, phân công nhiệm vụ rõ ràng, khuyến khích phản hồi tích cực và hỗ trợ lẫn nhau, đồng thời hướng dẫn kỹ năng quản lý nhóm.Hoạt động nhóm giúp cải thiện kỹ năng nói như thế nào?
Hoạt động nhóm tạo cơ hội cho học sinh thực hành giao tiếp, trao đổi ý tưởng, nhận xét và học hỏi lẫn nhau, từ đó nâng cao sự tự tin và khả năng sử dụng ngôn ngữ.Làm sao để giảm áp lực tâm lý khi học sinh tham gia hoạt động nhóm?
Tạo không khí học tập vui vẻ, khuyến khích sự hài hước và thoải mái, đồng thời giáo viên cần hỗ trợ kịp thời khi học sinh gặp khó khăn hoặc e ngại.
Kết luận
- Nghiên cứu đã xác định rõ các vai trò chính của bạn đồng trang lứa trong hoạt động nhóm tại lớp học kỹ năng nói, bao gồm cộng tác viên, người hướng dẫn, người cố vấn, người tư vấn và người điều phối.
- Vai trò cộng tác và hướng dẫn được thể hiện rõ nhất trong giai đoạn chuẩn bị, trong khi vai trò điều phối và tư vấn ít xuất hiện hơn trong giai đoạn trình bày.
- Học sinh đánh giá cao vai trò của bạn bè trong nhóm, cho rằng đây là yếu tố quan trọng giúp phát triển kỹ năng nói và tăng sự tự tin.
- Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để giáo viên và nhà quản lý giáo dục cải tiến phương pháp dạy học, tăng cường hoạt động nhóm trong giảng dạy tiếng Anh.
- Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tới và mở rộng nghiên cứu sang các kỹ năng khác để nâng cao toàn diện năng lực ngoại ngữ của học sinh.
Hành động ngay: Giáo viên và nhà trường nên áp dụng các giải pháp đề xuất để phát huy tối đa vai trò của học sinh trong hoạt động nhóm, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học tiếng Anh tại các trường phổ thông.