Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04/11/2013, việc trang bị kỹ năng sống cho học sinh, đặc biệt là kỹ năng giao tiếp, trở thành một yêu cầu cấp thiết. Kỹ năng giao tiếp không chỉ giúp học sinh tiểu học trao đổi tri thức, thông tin trong học tập mà còn góp phần hình thành nhân cách, phát triển các mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, thực trạng tại một số trường tiểu học ở huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình cho thấy hiệu quả rèn luyện kỹ năng giao tiếp còn hạn chế do nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng và đề xuất các biện pháp rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học thông qua hoạt động trải nghiệm, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống trong giai đoạn 2018-2020. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 300 học sinh lớp 4, 5 và 105 giáo viên tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện Hưng Hà, với thực nghiệm sư phạm tại trường Tiểu học Chi Lăng. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển năng lực giao tiếp cho học sinh, từ đó nâng cao hiệu quả học tập và phát triển toàn diện nhân cách.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỹ năng giao tiếp và hoạt động trải nghiệm trong giáo dục. Theo Đặng Thành Hưng, giao tiếp là quá trình tương tác dựa trên trao đổi thông tin và hành vi giữa các cá nhân bằng các phương tiện khác nhau nhằm đạt mục đích giao tiếp. Kỹ năng giao tiếp được hiểu là dạng hành động tự giác, dựa trên tri thức và khả năng vận động, nhằm đạt kết quả theo mục đích đã định. Hoạt động trải nghiệm được định nghĩa là hoạt động giáo dục trong đó học sinh trực tiếp tham gia thực tiễn dưới sự hướng dẫn của giáo viên, qua đó phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống. Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng giao tiếp (lắng nghe, thuyết trình, xử lý tình huống), rèn luyện kỹ năng giao tiếp (quá trình luyện tập có ý thức để đạt trình độ vững vàng), hoạt động trải nghiệm (hoạt động giáo dục thực tiễn, sáng tạo), và môi trường giáo dục (nhà trường, gia đình, xã hội).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp cả lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm khảo sát 300 học sinh lớp 4, 5 và 105 giáo viên tại các trường tiểu học huyện Hưng Hà, Thái Bình. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm: điều tra bằng bảng hỏi, quan sát trực tiếp các hoạt động trải nghiệm, phỏng vấn sâu giáo viên và cán bộ quản lý, nghiên cứu sản phẩm hoạt động của học sinh, và lấy ý kiến chuyên gia. Phân tích số liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và toán học để đánh giá thực trạng và hiệu quả rèn luyện kỹ năng giao tiếp. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2017 đến 2018, với thực nghiệm sư phạm tại trường Tiểu học Chi Lăng nhằm kiểm chứng tính khả thi của các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về kỹ năng giao tiếp: 72% giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về khái niệm giao tiếp, 75,2% đánh giá cao tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học. 100% giáo viên cho rằng kỹ năng lắng nghe và làm việc nhóm là cần thiết phải rèn luyện, 95,2% đánh giá kỹ năng tự chủ trong giao tiếp quan trọng.

  2. Thực trạng rèn luyện kỹ năng giao tiếp qua hoạt động trải nghiệm: 51,4% giáo viên cho biết đã thực hiện rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh qua hoạt động trải nghiệm, 23,8% thường xuyên thực hiện, nhưng 10,5% chưa thực hiện. Các hoạt động trải nghiệm chủ yếu tập trung vào thi hát múa, kể chuyện, báo cáo, ít tổ chức hoạt động xã hội hay câu lạc bộ, hạn chế cơ hội giao tiếp thực tế cho học sinh.

  3. Đánh giá kỹ năng giao tiếp của học sinh: 90,5% giáo viên đánh giá học sinh có kỹ năng chào hỏi đúng lúc, đúng chỗ; 70,4% học sinh biết lắng nghe và tiếp nhận thông tin chính xác; tuy nhiên, nhiều học sinh còn thiếu tự tin, nhút nhát, chưa chủ động trong giao tiếp.

  4. Nguyên nhân hạn chế: Giáo viên chưa thường xuyên tổ chức các hoạt động nhóm, tập thể để rèn luyện kỹ năng giao tiếp; nội dung và hình thức hoạt động trải nghiệm còn đơn điệu, thiếu đa dạng; môi trường giao tiếp ngoài nhà trường hạn chế; năng lực giáo viên và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình, xã hội chưa đồng bộ.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của giáo viên về kỹ năng giao tiếp và tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng này là cơ sở thuận lợi để triển khai các hoạt động giáo dục kỹ năng giao tiếp. Tuy nhiên, thực trạng rèn luyện kỹ năng giao tiếp qua hoạt động trải nghiệm còn nhiều hạn chế do thiếu sự đa dạng trong hình thức tổ chức và chưa phát huy hết vai trò chủ động của học sinh. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm đa dạng, linh hoạt là yếu tố then chốt giúp học sinh phát triển kỹ năng giao tiếp hiệu quả. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên nhận thức đúng về kỹ năng giao tiếp, biểu đồ mức độ thực hiện rèn luyện kỹ năng qua hoạt động trải nghiệm, và bảng đánh giá kỹ năng giao tiếp của học sinh qua các tiêu chí cụ thể. Việc nâng cao năng lực giáo viên và tạo môi trường giao tiếp tích cực là điều kiện tiên quyết để cải thiện chất lượng giáo dục kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bồi dưỡng nâng cao năng lực giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về kỹ năng giao tiếp và phương pháp tổ chức hoạt động trải nghiệm cho giáo viên tiểu học, nhằm nâng cao kỹ năng sư phạm và khả năng giao tiếp mẫu mực. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích các trường tổ chức câu lạc bộ, hoạt động xã hội, thi thuyết trình, trò chơi tương tác nhằm tạo môi trường giao tiếp thực tế cho học sinh. Mục tiêu tăng tỷ lệ học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm lên trên 80% trong 2 năm tới.

  3. Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng chương trình phối hợp giáo dục kỹ năng giao tiếp, tổ chức các buổi sinh hoạt, hội thảo với phụ huynh để nâng cao nhận thức và hỗ trợ học sinh rèn luyện kỹ năng giao tiếp tại nhà. Thực hiện thường xuyên hàng quý.

  4. Xây dựng môi trường giáo dục thân thiện, tích cực: Cải thiện cơ sở vật chất, tạo không gian sinh hoạt tập thể, sân chơi, phòng học đa năng để học sinh có điều kiện giao tiếp, trao đổi và thực hành kỹ năng. Đầu tư trong kế hoạch phát triển trường học giai đoạn 2019-2021.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nắm bắt kiến thức và phương pháp rèn luyện kỹ năng giao tiếp qua hoạt động trải nghiệm, áp dụng vào giảng dạy và tổ chức hoạt động giáo dục kỹ năng sống.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng kế hoạch, chính sách phát triển kỹ năng sống cho học sinh, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  3. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò của gia đình trong việc phối hợp giáo dục kỹ năng giao tiếp, hỗ trợ con em phát triển kỹ năng mềm cần thiết.

  4. Nghiên cứu sinh, sinh viên ngành giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan đến giáo dục kỹ năng sống và hoạt động trải nghiệm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao kỹ năng giao tiếp lại quan trọng đối với học sinh tiểu học?
    Kỹ năng giao tiếp giúp học sinh trao đổi thông tin, xây dựng mối quan hệ xã hội, phát triển nhân cách và tự tin trong học tập cũng như cuộc sống. Ví dụ, học sinh biết cách bày tỏ ý kiến, lắng nghe bạn bè và thầy cô sẽ học tập hiệu quả hơn.

  2. Hoạt động trải nghiệm có vai trò gì trong rèn luyện kỹ năng giao tiếp?
    Hoạt động trải nghiệm tạo môi trường thực tế để học sinh trực tiếp tham gia, tương tác, từ đó phát triển kỹ năng giao tiếp một cách tự nhiên và hiệu quả hơn so với chỉ học lý thuyết.

  3. Những khó khăn chính khi tổ chức hoạt động trải nghiệm để rèn luyện kỹ năng giao tiếp là gì?
    Khó khăn gồm thiếu đa dạng hình thức tổ chức, giáo viên chưa được đào tạo bài bản, môi trường giao tiếp hạn chế, và sự phối hợp chưa đồng bộ giữa nhà trường, gia đình và xã hội.

  4. Làm thế nào để giáo viên nâng cao hiệu quả rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh?
    Giáo viên cần được bồi dưỡng chuyên môn, áp dụng phương pháp giảng dạy tích cực, tổ chức các hoạt động nhóm, trò chơi, thảo luận, đồng thời tạo môi trường giao tiếp thân thiện, khuyến khích học sinh chủ động tham gia.

  5. Gia đình có thể hỗ trợ con em phát triển kỹ năng giao tiếp như thế nào?
    Gia đình nên tạo điều kiện cho trẻ giao tiếp thường xuyên, khuyến khích trẻ bày tỏ cảm xúc, lắng nghe và chia sẻ, phối hợp với nhà trường trong việc giáo dục kỹ năng giao tiếp, ví dụ như tham gia các hoạt động ngoại khóa cùng con.

Kết luận

  • Kỹ năng giao tiếp là năng lực thiết yếu giúp học sinh tiểu học phát triển toàn diện về nhân cách và học tập hiệu quả.
  • Hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục hiệu quả để rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh, tạo môi trường thực tiễn và sáng tạo.
  • Thực trạng rèn luyện kỹ năng giao tiếp qua hoạt động trải nghiệm tại các trường tiểu học huyện Hưng Hà còn nhiều hạn chế do thiếu đa dạng hình thức và sự phối hợp chưa đồng bộ.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực giáo viên, đa dạng hóa hoạt động trải nghiệm, phối hợp nhà trường-gia đình-xã hội và xây dựng môi trường giáo dục tích cực.
  • Tiếp tục thực nghiệm và mở rộng nghiên cứu trong giai đoạn 2019-2021 nhằm hoàn thiện mô hình rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh tiểu học.