Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết Trung ương 8 (khóa XI) và Chương trình giáo dục phổ thông 2018, việc quản lý hoạt động dạy học môn Khoa học tự nhiên (KHTN) tại các trường trung học cơ sở (THCS) trở thành vấn đề cấp thiết. Quận Liên Chiểu, thành phố Đà Nẵng, với 8 trường THCS và đội ngũ hơn 100 giáo viên KHTN, đang triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới nhằm phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN tại đây còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện đại.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát, phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN tại các trường THCS quận Liên Chiểu từ năm 2021 đến nay, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh theo định hướng chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu có phạm vi khảo sát tại 8 trường THCS trên địa bàn quận, với sự tham gia của 119 cán bộ quản lý, giáo viên, 210 học sinh và 200 phụ huynh.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục, giúp các nhà quản lý và giáo viên nâng cao hiệu quả tổ chức dạy học môn KHTN, đồng thời góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình sư phạm tương tác. Theo quan điểm của Trần Kiểm, quản lý là sự tác động có tổ chức nhằm huy động và sử dụng các nguồn lực một cách tối ưu để đạt mục tiêu đề ra. Quản lý giáo dục được hiểu là hệ thống các tác động có mục đích, kế hoạch nhằm vận hành hệ thống giáo dục theo đường lối và nguyên lý của Đảng, tập trung vào quá trình dạy học và giáo dục thế hệ trẻ.

Môn KHTN trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 được xây dựng trên nền tảng tích hợp ba môn Vật lý, Hóa học và Sinh học, với mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Lý thuyết sư phạm tương tác của Lê Quang Sơn nhấn mạnh mối quan hệ tương tác giữa người dạy, người học, kiến thức và môi trường dạy học, tạo điều kiện cho học sinh tự khám phá và phát triển năng lực.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, quản lý giáo dục, hoạt động dạy học môn KHTN, phương pháp dạy học tích cực, môi trường dạy học và đánh giá kết quả học tập theo năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tiếp cận hệ thống-cấu trúc, quan điểm lịch sử và thực tiễn nhằm phân tích toàn diện hoạt động quản lý dạy học môn KHTN. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Nghiên cứu lý luận: Khai thác tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về quản lý giáo dục và dạy học môn KHTN.
  • Điều tra khảo sát: Thu thập dữ liệu qua phiếu hỏi với 119 cán bộ quản lý, giáo viên, 210 học sinh và 200 phụ huynh tại 8 trường THCS quận Liên Chiểu.
  • Phỏng vấn chuyên gia: Lấy ý kiến các chuyên gia giáo dục và cán bộ quản lý về thực trạng và biện pháp quản lý.
  • Quan sát sư phạm: Theo dõi thực tế hoạt động dạy và học môn KHTN tại các trường.
  • Phân tích thống kê: Xử lý dữ liệu bằng phần mềm Excel và Google Form, sử dụng thống kê mô tả để đánh giá thực trạng.

Thời gian nghiên cứu tập trung từ năm 2021 đến năm 2023, nhằm phản ánh sát thực tế triển khai chương trình giáo dục phổ thông 2018 tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn KHTN: Qua khảo sát 119 giáo viên và cán bộ quản lý, 63,88% đánh giá việc tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng chuyên môn về phương pháp dạy học môn KHTN là tốt. Tuy nhiên, chỉ 33,61% cho rằng có cơ chế thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, và 16,88% đánh giá việc tổ chức dự giờ, thao giảng còn hạn chế.

  2. Chất lượng đội ngũ giáo viên: Trong tổng số 301 giáo viên, 25,5% có trình độ trên chuẩn, tỷ lệ giáo viên/lớp đạt 2,0 so với tiêu chuẩn 1,9. Đội ngũ giáo viên còn trẻ, nhiều người mới ra trường, thiếu kinh nghiệm nhưng có khả năng ứng dụng công nghệ thông tin tốt. Một số giáo viên lớn tuổi còn ngại đổi mới, hạn chế sử dụng công nghệ.

  3. Phương pháp dạy học: Phương pháp dạy học dự án và bàn tay nặn bột được 51,82% và 50,02% giáo viên đánh giá là không hoặc ít khi sử dụng. Phương pháp STEM cũng ít được áp dụng, với 27,73% giáo viên chỉ sử dụng ít khi. Điều này cho thấy sự hạn chế trong đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực.

  4. Môi trường và cơ sở vật chất: Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học được đánh giá là yếu tố quan trọng nhưng còn thiếu đồng bộ và chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới. Việc quản lý và sử dụng thiết bị chưa hiệu quả, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học và thực hành môn KHTN.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý hoạt động dạy học môn KHTN tại các trường THCS quận Liên Chiểu đã có nhiều chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc tổ chức bồi dưỡng chuyên môn và đổi mới kiểm tra đánh giá. Tuy nhiên, việc thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học và tổ chức các hoạt động dự giờ, thao giảng còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

So với các nghiên cứu trong nước, tình hình đội ngũ giáo viên trẻ và năng động tại Liên Chiểu là điểm mạnh, nhưng cần khắc phục sự chênh lệch về kinh nghiệm và khả năng ứng dụng công nghệ giữa các nhóm giáo viên. Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dự án, STEM còn hạn chế, cần được tăng cường để phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

Môi trường dạy học và cơ sở vật chất chưa đồng bộ là nguyên nhân làm giảm hiệu quả hoạt động dạy học thực hành, thí nghiệm – yếu tố đặc trưng của môn KHTN. Việc quản lý chưa chặt chẽ và chưa có cơ chế khuyến khích sử dụng thiết bị hiện đại cũng là điểm cần cải thiện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ đánh giá các nội dung quản lý, biểu đồ tròn về phân bố trình độ giáo viên, và bảng tổng hợp mức độ sử dụng các phương pháp dạy học nhằm minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần khắc phục.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường nâng cao nhận thức và bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo chuyên sâu về quản lý và phương pháp dạy học tích cực theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Mục tiêu đạt 80% cán bộ, giáo viên tham gia trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo quận phối hợp với các trường.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch giảng dạy môn KHTN phù hợp thực tế: Hướng dẫn các trường xây dựng kế hoạch dạy học tích hợp, đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Thời gian hoàn thành kế hoạch trong 6 tháng đầu năm học. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường THCS.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá: Khuyến khích giáo viên áp dụng phương pháp dạy học dự án, STEM, bàn tay nặn bột và các hình thức học nhóm, thí nghiệm thực hành. Tổ chức các buổi dự giờ, thao giảng để chia sẻ kinh nghiệm. Mục tiêu tăng tỷ lệ sử dụng phương pháp tích cực lên 60% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Tổ chuyên môn và giáo viên KHTN.

  4. Tăng cường đầu tư, quản lý và sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất, thiết bị dạy học: Phối hợp với các cấp chính quyền và các tổ chức xã hội để huy động nguồn lực nâng cấp phòng bộ môn, trang thiết bị thí nghiệm, học liệu điện tử. Xây dựng quy chế quản lý, bảo trì thiết bị rõ ràng. Mục tiêu hoàn thiện cơ sở vật chất đạt chuẩn trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, phòng bộ môn và các tổ chức xã hội.

  5. Xây dựng môi trường học tập thân thiện, tích cực: Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc giáo dục phẩm chất, năng lực học sinh. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, trải nghiệm thực tế nhằm phát triển toàn diện học sinh. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, giáo viên chủ nhiệm, phụ huynh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện thực trạng và các giải pháp quản lý hoạt động dạy học môn KHTN, từ đó áp dụng vào công tác chỉ đạo, điều hành tại địa phương và đơn vị.

  2. Giáo viên môn KHTN và tổ chuyên môn: Nắm bắt các phương pháp dạy học tích cực, đổi mới kiểm tra đánh giá, nâng cao hiệu quả giảng dạy theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu tiếp theo.

  4. Phòng Giáo dục và Đào tạo quận, thành phố: Làm căn cứ xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng, đầu tư cơ sở vật chất và nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường THCS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn KHTN gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý bao gồm quản lý mục tiêu, nội dung chương trình, đội ngũ giáo viên, phương pháp dạy học, hoạt động học của học sinh, cơ sở vật chất và đánh giá kết quả học tập. Ví dụ, quản lý giờ lên lớp, đổi mới kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực.

  2. Tại sao việc đổi mới phương pháp dạy học trong môn KHTN còn hạn chế?
    Nguyên nhân do giáo viên còn ngại thay đổi, thiếu kinh nghiệm áp dụng phương pháp tích cực như dạy học dự án, STEM. Một số giáo viên lớn tuổi chưa thành thạo công nghệ thông tin, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp.

  3. Cơ sở vật chất ảnh hưởng thế nào đến chất lượng dạy học môn KHTN?
    Cơ sở vật chất như phòng bộ môn, thiết bị thí nghiệm giúp học sinh thực hành, thí nghiệm trực quan, nâng cao hứng thú và phát triển năng lực. Thiếu thiết bị hoặc quản lý không hiệu quả làm giảm chất lượng dạy học.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học cho cán bộ quản lý?
    Thông qua các lớp bồi dưỡng chuyên môn, hội thảo, dự giờ, trao đổi kinh nghiệm và áp dụng các mô hình quản lý hiện đại. Ví dụ, tổ chức chuyên đề về quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình mới.

  5. Vai trò của phụ huynh trong quản lý hoạt động dạy học môn KHTN là gì?
    Phụ huynh phối hợp với nhà trường trong việc tạo động lực học tập cho học sinh, giám sát quá trình học tập và tham gia các hoạt động ngoại khóa, góp phần xây dựng môi trường học tập tích cực.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn KHTN tại các trường THCS quận Liên Chiểu đã có nhiều chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về đổi mới phương pháp và cơ sở vật chất.
  • Đội ngũ giáo viên trẻ, năng động là điểm mạnh, song cần nâng cao kinh nghiệm và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dự án, STEM còn hạn chế, cần được thúc đẩy mạnh mẽ hơn.
  • Cơ sở vật chất và môi trường dạy học cần được đầu tư, quản lý hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy học thực hành.
  • Các biện pháp đề xuất có tính khả thi, đồng bộ và phù hợp với thực tiễn địa phương, hướng tới nâng cao chất lượng giáo dục môn KHTN theo chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Next steps: Triển khai các biện pháp quản lý đã đề xuất, tổ chức đánh giá định kỳ hiệu quả thực hiện, mở rộng nghiên cứu sang các quận, huyện khác.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần phối hợp chặt chẽ, chủ động đổi mới để nâng cao chất lượng dạy học môn KHTN, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho tương lai.