Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo tại Việt Nam, việc quản lý chương trình giáo dục địa phương tại các trường tiểu học đóng vai trò then chốt trong việc phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã quy định nội dung giáo dục địa phương là môn học bắt buộc, nhằm trang bị cho học sinh hiểu biết về văn hóa, lịch sử, địa lý, kinh tế, xã hội và môi trường của địa phương. Tỉnh Hà Nam, đặc biệt là huyện Kim Bảng, đã triển khai chương trình này từ năm học 2020-2021, với mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, phát huy giá trị văn hóa truyền thống và hình thành năng lực thực tiễn cho học sinh.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý chương trình giáo dục địa phương tại 5 trường tiểu học tiêu biểu của huyện Kim Bảng, bao gồm các trường ở vùng thuận lợi và vùng khó khăn, trong giai đoạn từ 2020 đến 2023. Mục tiêu chính là đánh giá năng lực thực hiện chương trình của cán bộ quản lý và giáo viên, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả triển khai chương trình. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và nhà trường xây dựng kế hoạch, phân bổ nguồn lực và tổ chức thực hiện chương trình giáo dục địa phương một cách khoa học, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết giáo dục trải nghiệm và quản lý giáo dục hiện đại. Trước hết, lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb nhấn mạnh chu trình học tập gồm kinh nghiệm cụ thể, quan sát phản chiếu, khái niệm hóa và thử nghiệm tích cực, giúp học sinh phát triển năng lực thông qua thực hành và phản hồi. John Dewey cũng được trích dẫn với quan điểm “học qua làm, học bắt đầu từ làm”, khẳng định vai trò của kinh nghiệm trong giáo dục.

Về quản lý giáo dục, luận văn áp dụng khái niệm quản lý theo Trần Kiểm và Phan Văn Kha, coi quản lý là quá trình tác động có tổ chức của chủ thể quản lý nhằm huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn lực để đạt mục tiêu giáo dục. Khung quản lý chương trình giáo dục địa phương theo năng lực thực hiện được xây dựng dựa trên sự tích hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ của cán bộ quản lý và giáo viên trong việc xác định mục tiêu, nội dung, phương pháp, phân bổ nguồn lực và kiểm tra đánh giá.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Quản lý chương trình giáo dục địa phương: Tác động có tổ chức nhằm đảm bảo thực hiện hiệu quả nội dung giáo dục địa phương trong trường tiểu học.
  • Năng lực thực hiện: Khả năng thực hiện các hoạt động quản lý và giảng dạy theo tiêu chuẩn đặt ra.
  • Chương trình giáo dục địa phương: Nội dung giáo dục về văn hóa, lịch sử, kinh tế, xã hội của địa phương tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông.
  • Hoạt động trải nghiệm: Phương pháp giáo dục giúp học sinh tiếp cận kiến thức qua thực hành và trải nghiệm thực tế.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

  • Nguồn dữ liệu:

    • Tài liệu chính thức của Bộ Giáo dục và Đào tạo, các văn bản pháp luật liên quan đến chương trình giáo dục phổ thông 2018.
    • Số liệu khảo sát thực trạng tại 5 trường tiểu học huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, với đối tượng khảo sát gồm hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn, giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục địa phương.
    • Phỏng vấn chuyên gia và cán bộ quản lý giáo dục của Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hà Nam.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích định tính các văn bản, tài liệu liên quan.
    • Phân tích định lượng số liệu khảo sát bằng thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm, đánh giá mức độ nhận thức và năng lực thực hiện.
    • Sử dụng phương pháp so sánh để đối chiếu thực trạng với yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  • Timeline nghiên cứu:

    • Thu thập dữ liệu từ năm học 2020-2021 đến năm học 2022-2023.
    • Phân tích và tổng hợp kết quả trong năm 2023.
    • Đề xuất biện pháp quản lý dựa trên kết quả khảo sát và phân tích thực trạng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của chương trình giáo dục địa phương
    Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường khảo sát nhận thức rõ vai trò của chương trình giáo dục địa phương trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% trong số đó tự tin về năng lực thực hiện chương trình một cách hiệu quả.

  2. Thực trạng xây dựng và tổ chức thực hiện nội dung chương trình
    Có 70% trường đã xây dựng kế hoạch thực hiện chương trình giáo dục địa phương theo hướng tích hợp trong hoạt động trải nghiệm và các môn học. Tuy nhiên, chỉ khoảng 55% giáo viên áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học tích cực, còn lại chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống.

  3. Phân bổ nguồn lực và cơ sở vật chất
    Khoảng 65% trường được khảo sát có cơ sở vật chất đáp ứng tối thiểu cho việc tổ chức các hoạt động giáo dục địa phương, nhưng chỉ 40% trường có đủ thiết bị hỗ trợ hiện đại. Nguồn kinh phí dành cho hoạt động này còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng tổ chức.

  4. Kiểm tra, đánh giá chương trình giáo dục địa phương
    Việc kiểm tra, đánh giá chủ yếu dựa trên quan sát và đánh giá định tính từ giáo viên, chưa có hệ thống tiêu chí đánh giá rõ ràng và đồng bộ. Chỉ khoảng 35% trường áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và đánh giá từ cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy mặc dù nhận thức về vai trò của chương trình giáo dục địa phương khá cao, năng lực thực hiện và quản lý chương trình còn nhiều hạn chế. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng về nguồn lực, đặc biệt là cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, cũng như chưa có hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả chương trình một cách khoa học.

So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của nhiều địa phương khi triển khai chương trình giáo dục địa phương mới. Ví dụ, các nghiên cứu tại một số tỉnh khác cũng chỉ ra rằng việc tích hợp nội dung địa phương vào chương trình học còn mang tính hình thức, chưa phát huy hết tiềm năng giáo dục trải nghiệm.

Việc tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo và phương pháp dạy học tích cực được xem là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả chương trình. Tuy nhiên, sự thiếu đồng bộ trong phân bổ nguồn lực và năng lực chuyên môn của giáo viên là rào cản lớn. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực và mức độ đầu tư cơ sở vật chất có thể minh họa rõ nét mối quan hệ này.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng hệ thống quản lý chương trình giáo dục địa phương theo năng lực thực hiện, nhằm đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường và cộng đồng địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý chương trình giáo dục địa phương và phương pháp dạy học tích cực, tập trung vào kỹ năng tích hợp nội dung địa phương trong hoạt động trải nghiệm. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên tự tin thực hiện chương trình lên trên 80% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Phân quyền và tăng cường tự chủ cho các tổ chuyên môn
    Giao quyền cho các tổ chuyên môn trong trường tiểu học chủ động xây dựng kế hoạch, lựa chọn nội dung và phương pháp thực hiện chương trình giáo dục địa phương phù hợp với đặc điểm địa phương và học sinh. Thời gian thực hiện: ngay trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường.

  3. Đầu tư nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học
    Tham mưu với chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội huy động nguồn lực tài chính để cải thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ hoạt động giáo dục địa phương, đặc biệt là các trường vùng khó khăn. Mục tiêu đạt chuẩn tối thiểu về thiết bị trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, UBND huyện Kim Bảng.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đồng bộ và đa dạng
    Phát triển bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả thực hiện chương trình giáo dục địa phương, bao gồm đánh giá từ giáo viên, học sinh, phụ huynh và cộng đồng. Áp dụng các hình thức đánh giá đa chiều như tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng và quan sát thực tế. Thời gian triển khai: trong năm học 2023-2024. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục huyện Kim Bảng phối hợp với các trường.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp
    Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và thực trạng quản lý chương trình giáo dục địa phương, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

  2. Hiệu trưởng và phó hiệu trưởng các trường tiểu học
    Cung cấp các giải pháp quản lý chương trình giáo dục địa phương theo năng lực thực hiện, hỗ trợ trong việc phân bổ nguồn lực, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá hiệu quả chương trình.

  3. Giáo viên tiểu học
    Nắm bắt kiến thức về nội dung, phương pháp và hình thức tổ chức dạy học tích hợp giáo dục địa phương, từ đó nâng cao năng lực giảng dạy và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục
    Là tài liệu tham khảo quý giá về cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và thực trạng quản lý chương trình giáo dục địa phương, đồng thời cung cấp các biện pháp quản lý có tính thực tiễn và khả thi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chương trình giáo dục địa phương là gì và tại sao quan trọng?
    Chương trình giáo dục địa phương là nội dung giáo dục về văn hóa, lịch sử, kinh tế, xã hội của địa phương được tích hợp trong chương trình giáo dục phổ thông. Nó giúp học sinh hiểu biết về quê hương, phát triển phẩm chất và năng lực phù hợp với đặc điểm địa phương, góp phần giáo dục toàn diện.

  2. Năng lực thực hiện chương trình giáo dục địa phương được hiểu như thế nào?
    Năng lực thực hiện là khả năng của cán bộ quản lý và giáo viên trong việc tổ chức, quản lý, giảng dạy và đánh giá chương trình giáo dục địa phương theo tiêu chuẩn và mục tiêu đề ra, đảm bảo hiệu quả và phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chương trình giáo dục địa phương tại các trường tiểu học hiện nay?
    Bao gồm hạn chế về nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên; thiếu nguồn lực vật chất và tài chính; phương pháp dạy học chưa đa dạng; hệ thống kiểm tra, đánh giá chưa đồng bộ và thiếu sự phối hợp giữa các bên liên quan.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thực hiện chương trình giáo dục địa phương?
    Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên; phân quyền tự chủ cho các tổ chuyên môn; đầu tư cơ sở vật chất; xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đa chiều và huy động sự tham gia của cộng đồng.

  5. Vai trò của hoạt động trải nghiệm trong chương trình giáo dục địa phương là gì?
    Hoạt động trải nghiệm giúp học sinh tiếp cận kiến thức qua thực hành, phát triển kỹ năng và phẩm chất thông qua các hoạt động thực tế như tham quan, dã ngoại, câu lạc bộ, góp phần nâng cao hiệu quả giáo dục địa phương.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý chương trình giáo dục địa phương theo năng lực thực hiện, làm rõ các khái niệm và mô hình quản lý phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Thực trạng quản lý tại các trường tiểu học huyện Kim Bảng cho thấy nhận thức tốt nhưng năng lực thực hiện và nguồn lực còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả chương trình.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực cán bộ quản lý, giáo viên, phân quyền tự chủ, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá đồng bộ.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp nhằm đảm bảo chương trình giáo dục địa phương phát huy tối đa tác dụng trong giai đoạn tới.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên tiểu học tại các địa phương nên áp dụng các giải pháp quản lý theo năng lực thực hiện được đề xuất để nâng cao chất lượng chương trình giáo dục địa phương, góp phần phát triển giáo dục toàn diện và bền vững.