Tổng quan nghiên cứu

Thực tập sư phạm (TTSP) là một trong những hoạt động trọng yếu trong đào tạo giáo viên tiểu học, nhằm giúp sinh viên (SV) phát triển phẩm chất và năng lực nghề nghiệp cần thiết khi ra trường. Theo báo cáo của ngành giáo dục, việc đổi mới quản lý TTSP theo tiếp cận năng lực đang trở thành xu hướng tất yếu nhằm nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông năm 2018. Tuy nhiên, thực tế cho thấy phương thức TTSP truyền thống còn nhiều hạn chế như thời gian thực tập ngắn, đánh giá chủ quan, chưa gắn kết chặt chẽ giữa nhà trường đào tạo và trường thực tập. Mục tiêu nghiên cứu là xây dựng và đánh giá các giải pháp quản lý TTSP theo tiếp cận năng lực, bao gồm đổi mới mục tiêu, chuẩn đầu ra, nội dung, phương thức tổ chức và đánh giá TTSP, đồng thời tăng cường cơ sở vật chất, tài chính và ứng dụng công nghệ thông tin (CNTT). Nghiên cứu được thực hiện trong bối cảnh đào tạo giáo viên tiểu học tại các trường đại học sư phạm và trường tiểu học thực tập tại TP. Hồ Chí Minh trong năm học 2020-2021. Kết quả nghiên cứu góp phần hoàn thiện mô hình TTSP mới, nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên, đồng bộ chuẩn đầu ra với chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông, từ đó đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết tiếp cận năng lực và lý thuyết quản lý giáo dục. Tiếp cận năng lực được hiểu là hệ thống phẩm chất và năng lực mà SV cần đạt được để thực hiện nhiệm vụ nghề nghiệp, tương ứng với chuẩn nghề nghiệp giáo viên cơ sở giáo dục phổ thông. Lý thuyết quản lý giáo dục tập trung vào các yếu tố quản lý TTSP như nhận thức, mục tiêu, nội dung, phương thức tổ chức và đánh giá, cũng như điều kiện cơ sở vật chất, tài chính và CNTT. Các khái niệm chính bao gồm: chuẩn đầu ra TTSP, chuẩn nghề nghiệp giáo viên, phương thức TTSP thường xuyên, đánh giá theo tiếp cận năng lực, và mô hình rèn luyện nghiệp vụ sư phạm thường xuyên.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích tài liệu, khảo sát và thực nghiệm. Nguồn dữ liệu chính gồm: văn bản pháp luật, tài liệu hướng dẫn TTSP, khảo sát ý kiến 158 cán bộ quản lý, giảng viên sư phạm, giáo viên tiểu học và SV thực tập, cùng kết quả thực nghiệm tại Trường Đại học Sài Gòn với mẫu gồm 83 SV năm thứ 4 ngành đào tạo giáo viên tiểu học. Phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, so sánh trung bình và phân tích định tính. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2020 đến 2021, tập trung vào đợt thực tập sư phạm cuối khóa kéo dài 8 tuần. Các bước thực hiện gồm xây dựng giải pháp, khảo sát đánh giá sự cần thiết và khả thi, tổ chức thực nghiệm đổi mới đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực, và phân tích kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ cần thiết của các giải pháp quản lý TTSP: Qua khảo sát 158 cán bộ quản lý, giảng viên và giáo viên tiểu học, tất cả 6 giải pháp đề xuất đều được đánh giá là rất cần thiết với điểm trung bình tổng hợp 4,56/5. Giải pháp được đánh giá cao nhất là tăng cường cơ sở vật chất, tài chính và ứng dụng CNTT (4,62 điểm), tiếp theo là xây dựng và tổ chức thực hiện nội dung TTSP theo tiếp cận năng lực (4,65 điểm).

  2. Khả thi của các giải pháp: Tất cả các giải pháp đều được đánh giá là rất khả thi với điểm trung bình 4,50/5. Giải pháp tăng cường cơ sở vật chất, tài chính và CNTT cũng được đánh giá khả thi nhất (4,55 điểm), trong khi nâng cao nhận thức về vai trò TTSP được xem là khó thực hiện nhất (4,45 điểm).

  3. Hiệu quả đổi mới đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực: Thực nghiệm tại Trường Đại học Sài Gòn với 43 SV nhóm thực nghiệm và 40 SV nhóm đối chứng cho thấy, đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực phản ánh chính xác hơn trình độ thực chất của SV. Điểm trung bình chung tích lũy đầu vào của hai nhóm tương đồng (7,40 và 7,32), nhưng kết quả đánh giá TTSP nhóm thực nghiệm có sự phân hóa rõ ràng hơn, giúp phát hiện điểm mạnh, điểm yếu cụ thể của SV.

  4. Mối quan hệ giữa các giải pháp: Các giải pháp quản lý TTSP được xây dựng thành một mô hình đồng bộ, trong đó nhận thức mới về TTSP là khâu đột phá, tiếp theo là đổi mới mục tiêu, chuẩn đầu ra, nội dung, phương thức tổ chức TTSP thường xuyên và đổi mới đánh giá theo tiếp cận năng lực. Cơ sở vật chất, tài chính và CNTT là điều kiện thiết yếu hỗ trợ thực hiện hiệu quả các giải pháp trên.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy sự đồng thuận cao về sự cần thiết và khả thi của các giải pháp đổi mới quản lý TTSP theo tiếp cận năng lực. Việc xây dựng nội dung TTSP gắn với chuẩn nghề nghiệp giáo viên giúp SV phát triển năng lực thực tiễn, đồng bộ với yêu cầu công việc tại trường tiểu học. Phương thức TTSP thường xuyên tạo điều kiện cho SV thực tập liên tục, tăng cường thích ứng nghề nghiệp. Đổi mới đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực giúp đánh giá khách quan, chính xác hơn, giảm thiểu sự chủ quan và đánh giá cao hơn thực chất như phương pháp truyền thống. Kết quả thực nghiệm tại Trường Đại học Sài Gòn minh chứng tính khả thi và hiệu quả của giải pháp đổi mới đánh giá, phù hợp với thực tiễn đào tạo và yêu cầu đổi mới giáo dục. Các biểu đồ so sánh điểm đánh giá giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng sẽ minh họa rõ sự khác biệt về chất lượng đánh giá. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục cho thấy mô hình này phù hợp với xu hướng quốc tế về đào tạo giáo viên theo năng lực.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo cho cán bộ quản lý, giảng viên, giáo viên hướng dẫn và SV về vai trò, tầm quan trọng của TTSP và đổi mới quản lý TTSP theo tiếp cận năng lực. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng đầu năm học; Chủ thể: các trường đại học sư phạm phối hợp với sở GD-ĐT.

  2. Xây dựng và cập nhật chuẩn đầu ra, mục tiêu TTSP: Định kỳ 2 năm rà soát, cập nhật chuẩn đầu ra TTSP phù hợp với chuẩn nghề nghiệp giáo viên và yêu cầu thực tiễn giáo dục. Chủ thể: phòng đào tạo các trường sư phạm, ban chỉ đạo TTSP.

  3. Triển khai phương thức TTSP thường xuyên: Tổ chức cho SV vừa học tại trường đại học vừa thực tập thường xuyên tại trường tiểu học trong suốt học kỳ hoặc năm học, với sự hướng dẫn trực tiếp của giáo viên hướng dẫn có năng lực. Thời gian: áp dụng thí điểm trong 1-2 năm trước khi nhân rộng; Chủ thể: trường đại học sư phạm, trường tiểu học, phòng GD-ĐT.

  4. Đổi mới đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực: Xây dựng bộ tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ báo và minh chứng đánh giá TTSP tương tự như đánh giá giáo viên nhưng với yêu cầu phù hợp cho SV; áp dụng quy trình đánh giá đa chiều (SV tự đánh giá, giáo viên hướng dẫn và tổ chuyên môn đánh giá). Chủ thể: trường đại học sư phạm, trường tiểu học; Thời gian: triển khai đồng bộ cùng với phương thức TTSP thường xuyên.

  5. Đầu tư cơ sở vật chất, tài chính và CNTT: Rà soát, bổ sung trang thiết bị, phòng học, thư viện điện tử, phần mềm giảng dạy điện tử; xây dựng định mức chi hợp lý cho TTSP; đào tạo đội ngũ cán bộ quản lý và giảng viên về CNTT phục vụ TTSP. Chủ thể: các cấp quản lý giáo dục, trường đại học sư phạm; Thời gian: kế hoạch 3 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục đại học và sở GD-ĐT: Giúp xây dựng chính sách, quy định và kế hoạch quản lý TTSP hiệu quả, đồng bộ với chuẩn nghề nghiệp giáo viên.

  2. Giảng viên và cán bộ đào tạo giáo viên: Áp dụng mô hình TTSP theo tiếp cận năng lực, đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy, đánh giá SV thực tập.

  3. Giáo viên hướng dẫn thực tập tại trường tiểu học: Nắm bắt quy trình, tiêu chuẩn đánh giá mới, nâng cao vai trò, trách nhiệm trong hướng dẫn SV thực tập.

  4. Sinh viên ngành đào tạo giáo viên tiểu học: Hiểu rõ yêu cầu năng lực cần đạt, chuẩn bị tốt cho quá trình thực tập và công tác sau khi ra trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đổi mới phương thức thực tập sư phạm?
    Phương thức truyền thống có thời gian thực tập ngắn, đánh giá chủ quan, chưa gắn kết chặt chẽ với thực tiễn trường tiểu học. Đổi mới sang phương thức thực tập thường xuyên giúp SV thực hành liên tục, nâng cao năng lực nghề nghiệp và thích ứng tốt hơn với môi trường làm việc.

  2. Tiếp cận năng lực trong TTSP là gì?
    Là cách tiếp cận tập trung vào phát triển phẩm chất, kỹ năng và năng lực thực tiễn của SV, đảm bảo SV đạt chuẩn nghề nghiệp giáo viên khi tốt nghiệp, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức lý thuyết.

  3. Làm thế nào để đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực?
    Đánh giá đa chiều dựa trên bộ tiêu chuẩn, tiêu chí, chỉ báo và minh chứng cụ thể, bao gồm tự đánh giá của SV, đánh giá của giáo viên hướng dẫn và tổ chuyên môn, với các mức xếp loại rõ ràng (Tốt, Khá, Đạt, Chưa đạt).

  4. Những điều kiện cần thiết để thực hiện hiệu quả các giải pháp quản lý TTSP?
    Bao gồm nhận thức mới của các bên liên quan, cơ sở vật chất đầy đủ, kinh phí hợp lý, ứng dụng CNTT hiệu quả, đội ngũ giáo viên hướng dẫn có năng lực và sự phối hợp chặt chẽ giữa trường đại học và trường tiểu học.

  5. Giải pháp đổi mới đánh giá TTSP có thể áp dụng ở đâu?
    Có thể áp dụng tại các trường đại học sư phạm và trường tiểu học trên toàn quốc, đặc biệt là các cơ sở đào tạo giáo viên tiểu học nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

Kết luận

  • Xây dựng và thực hiện quản lý TTSP theo tiếp cận năng lực là xu hướng tất yếu, giúp SV phát triển phẩm chất và năng lực nghề nghiệp phù hợp chuẩn nghề nghiệp giáo viên.
  • Phương thức TTSP thường xuyên và đổi mới đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực được đánh giá rất cần thiết và khả thi, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên tiểu học.
  • Cơ sở vật chất, tài chính và ứng dụng CNTT là điều kiện thiết yếu hỗ trợ hiệu quả các giải pháp quản lý TTSP.
  • Thực nghiệm tại Trường Đại học Sài Gòn chứng minh tính khả thi và hiệu quả của đổi mới đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực.
  • Đề nghị các trường đại học sư phạm, sở GD-ĐT và các trường tiểu học phối hợp triển khai đồng bộ các giải pháp trong thời gian tới để nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở đào tạo cần xây dựng kế hoạch triển khai thí điểm phương thức TTSP thường xuyên và đổi mới đánh giá TTSP theo tiếp cận năng lực, đồng thời tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và đào tạo đội ngũ giáo viên hướng dẫn. Để biết thêm chi tiết và tài liệu hướng dẫn, liên hệ với các phòng đào tạo trường đại học sư phạm hoặc sở GD-ĐT địa phương.