Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc quản lý quá trình dạy học môn Toán ở các trường Trung học cơ sở (THCS) đóng vai trò then chốt nhằm nâng cao chất lượng giáo dục. Huyện Cẩm Giàng, tỉnh Hải Dương, với quy mô 18 trường THCS và hơn 9.000 học sinh năm học 2021-2022, là địa bàn nghiên cứu điển hình cho việc triển khai chương trình mới này. Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát thực trạng quản lý quá trình dạy học môn Toán, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2019-2022, tại 5 trường THCS tiêu biểu trên địa bàn huyện, với sự tham gia của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao năng lực quản lý giáo dục, cải tiến phương pháp dạy học, đồng thời thúc đẩy phát triển năng lực toán học và phẩm chất học sinh, góp phần thực hiện thành công chương trình giáo dục phổ thông mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và quá trình dạy học hiện đại. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là sự tác động có mục đích, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến các thành tố trong hệ thống giáo dục nhằm đạt mục tiêu đề ra. Quản lý quá trình dạy học (QLQTDH) là quản lý toàn diện các thành phần như mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện, tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá. Quá trình dạy học được tiếp cận theo thuyết phát triển chương trình giáo dục gồm ba giai đoạn: chuẩn bị, thực thi và đánh giá cải tiến. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, quá trình dạy học, quản lý quá trình dạy học, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học môn Toán. Môn Toán được xem là công cụ phát triển năng lực tư duy, phẩm chất và kỹ năng cho học sinh THCS, đồng thời là môn học trọng tâm trong chương trình giáo dục phổ thông 2018 với mục tiêu phát triển toàn diện năng lực toán học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu chính gồm: khảo sát thực trạng tại 5 trường THCS huyện Cẩm Giàng, thu thập thông tin từ cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh qua phiếu hỏi, quan sát trực tiếp hoạt động dạy học, và phỏng vấn chuyên gia quản lý giáo dục. Cỡ mẫu khảo sát gồm 80 giáo viên Toán, cán bộ quản lý và một số học sinh đại diện. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích định tính nhằm đánh giá thực trạng quản lý quá trình dạy học môn Toán, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất biện pháp cải tiến. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2019 đến 2022, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và cập nhật.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng quản lý giai đoạn chuẩn bị: Khoảng 85% giáo viên và cán bộ quản lý cho biết việc phân tích nhu cầu học sinh, xác định mục tiêu dạy học và lập kế hoạch bài dạy được thực hiện nhưng chưa đồng đều và thiếu hệ thống. Chỉ khoảng 60% giáo viên chuẩn bị đầy đủ tài liệu và phương tiện dạy học phù hợp với chương trình mới.

  2. Quản lý giai đoạn thực thi: 75% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực theo hướng “lấy người học làm trung tâm”, tuy nhiên việc đổi mới phương pháp còn hạn chế do thiếu thiết bị hỗ trợ và kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin. Tỉ lệ học sinh đạt học lực khá, giỏi môn Toán tăng từ 23,31% năm 2019 lên 26,64% năm 2022, phản ánh hiệu quả bước đầu của đổi mới.

  3. Quản lý giai đoạn đánh giá cải tiến: Việc ghi chép, đánh giá và lập kế hoạch cải tiến sau mỗi học kỳ được thực hiện ở mức trung bình, với khoảng 70% giáo viên và cán bộ quản lý tham gia đầy đủ. Tuy nhiên, việc sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh kế hoạch dạy học còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả cải tiến.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý quá trình dạy học: Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên có trình độ chuyên môn cao (100% đạt chuẩn và trên chuẩn), nhưng phân bố chưa đồng đều giữa các trường. Cơ sở vật chất và thiết bị dạy học còn thiếu và chưa đồng bộ, ảnh hưởng đến việc đổi mới phương pháp dạy học. Ngoài ra, điều kiện kinh tế xã hội và sự quan tâm của phụ huynh cũng tác động đến chất lượng dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quản lý quá trình dạy học môn Toán tại các trường THCS huyện Cẩm Giàng đã có những chuyển biến tích cực, đặc biệt trong việc áp dụng chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc quản lý giai đoạn chuẩn bị và thực thi được thực hiện tương đối tốt, góp phần nâng cao chất lượng học tập của học sinh. Tuy nhiên, quản lý giai đoạn đánh giá cải tiến còn nhiều hạn chế, cần được chú trọng hơn để đảm bảo sự phát triển liên tục của quá trình dạy học. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục, kết quả này phù hợp với xu hướng đổi mới quản lý giáo dục ở các địa phương khác, đồng thời phản ánh những khó khăn chung về cơ sở vật chất và nguồn nhân lực. Việc trình bày dữ liệu qua biểu đồ tỉ lệ học sinh đạt học lực khá, giỏi qua các năm và bảng khảo sát mức độ thực hiện các giai đoạn quản lý sẽ giúp minh họa rõ nét hơn các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, tập huấn cho giáo viên và cán bộ quản lý nhằm nâng cao năng lực quản lý quá trình dạy học, đặc biệt kỹ năng đổi mới phương pháp và ứng dụng công nghệ thông tin. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện chủ trì phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học và phương pháp giảng dạy để phát huy tối đa năng lực học sinh, khuyến khích áp dụng các phương pháp tích cực, dự án học tập và trải nghiệm thực tế. Thời gian triển khai: liên tục trong các năm học, do hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

  3. Cải tiến công tác đánh giá và quản lý giai đoạn đánh giá cải tiến bằng cách xây dựng quy trình đánh giá rõ ràng, sử dụng kết quả đánh giá để điều chỉnh kế hoạch dạy học, nâng cao hiệu quả cải tiến. Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm học, do tổ chuyên môn và cán bộ quản lý thực hiện.

  4. Nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học đảm bảo đủ và đồng bộ, phục vụ cho đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với ngành giáo dục, ưu tiên trong kế hoạch đầu tư 2-3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý quá trình dạy học, áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả trong bối cảnh đổi mới chương trình giáo dục phổ thông.

  2. Giáo viên môn Toán THCS: Tham khảo các phương pháp dạy học tích cực, cách xây dựng kế hoạch bài dạy và đánh giá học sinh theo chương trình mới.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Tài liệu tham khảo về lý thuyết quản lý giáo dục, thực trạng và giải pháp quản lý dạy học môn Toán trong trường THCS.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Căn cứ để xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển đội ngũ giáo viên và cải thiện cơ sở vật chất phục vụ đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý quá trình dạy học môn Toán gồm những giai đoạn nào?
    Quá trình quản lý gồm ba giai đoạn chính: chuẩn bị (phân tích nhu cầu, xác định mục tiêu, lập kế hoạch), thực thi (tổ chức dạy học, áp dụng phương pháp, kiểm tra đánh giá) và đánh giá cải tiến (ghi chép, phân tích kết quả, điều chỉnh kế hoạch). Ví dụ, tại huyện Cẩm Giàng, các trường đã thực hiện tương đối đầy đủ các giai đoạn này nhưng cần cải tiến giai đoạn đánh giá.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý quá trình dạy học môn Toán?
    Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên có trình độ chuyên môn cao là yếu tố chủ quan quan trọng nhất. Ngoài ra, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và điều kiện kinh tế xã hội cũng ảnh hưởng đáng kể. Tại Cẩm Giàng, mặc dù đội ngũ giáo viên đạt chuẩn 100%, nhưng phân bố chưa đồng đều và cơ sở vật chất còn hạn chế.

  3. Làm thế nào để đổi mới phương pháp dạy học môn Toán hiệu quả?
    Cần tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, khuyến khích áp dụng phương pháp tích cực, sử dụng công nghệ thông tin và đa dạng hóa hình thức tổ chức dạy học. Ví dụ, kết hợp dạy học dự án, trò chơi học tập và trải nghiệm thực tế giúp phát huy năng lực học sinh.

  4. Vai trò của đánh giá trong quản lý quá trình dạy học là gì?
    Đánh giá giúp cung cấp thông tin phản hồi về hiệu quả dạy học, từ đó điều chỉnh kế hoạch và phương pháp dạy học phù hợp. Việc đánh giá đa dạng và liên tục giúp nâng cao chất lượng giáo dục. Tại các trường THCS huyện Cẩm Giàng, việc đánh giá cải tiến còn hạn chế, cần được chú trọng hơn.

  5. Làm sao để nâng cao chất lượng quản lý giáo dục ở các trường THCS?
    Cần tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý, xây dựng quy trình quản lý khoa học, đồng thời cải thiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học. Sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý và nhà trường cũng là yếu tố then chốt để nâng cao hiệu quả quản lý.

Kết luận

  • Quản lý quá trình dạy học môn Toán ở các trường THCS huyện Cẩm Giàng đã có những bước tiến tích cực, đáp ứng phần nào yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Ba giai đoạn quản lý gồm chuẩn bị, thực thi và đánh giá cải tiến được thực hiện nhưng cần tăng cường đặc biệt ở giai đoạn đánh giá cải tiến.
  • Đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý có trình độ chuyên môn cao nhưng phân bố chưa đồng đều, cơ sở vật chất còn hạn chế ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào bồi dưỡng chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, nâng cấp cơ sở vật chất và cải tiến công tác đánh giá.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện các giải pháp trong 1-3 năm tới, kêu gọi sự phối hợp của các cấp quản lý và nhà trường nhằm nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường cần triển khai ngay các biện pháp bồi dưỡng, đổi mới quản lý và đầu tư cơ sở vật chất để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông 2018, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán và phát triển toàn diện năng lực học sinh.