Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh kỷ nguyên số, việc tiếp nhận và xử lý thông tin trở nên ngày càng quan trọng, đặc biệt đối với học sinh trung học cơ sở (THCS) khi phải đối mặt với lượng kiến thức lớn và đa dạng. Theo khảo sát tại một số trường THCS, có tới 99,85% học sinh đã từng biết đến infographic – một công cụ trực quan giúp truyền tải thông tin nhanh chóng và hiệu quả. Tuy nhiên, việc ứng dụng infographic trong dạy học đọc hiểu văn bản thông tin vẫn còn khá mới mẻ và chưa được khai thác triệt để trong môn Ngữ văn. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đề xuất và kiểm nghiệm các biện pháp sử dụng infographic nhằm nâng cao hiệu quả dạy học đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh THCS, góp phần phát triển năng lực đọc hiểu, tư duy sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh. Nghiên cứu được thực hiện tại các trường THCS trên địa bàn tỉnh Hưng Yên trong năm học 2019-2020, với phạm vi tập trung vào môn Ngữ văn lớp 6. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp giải pháp đổi mới phương pháp dạy học, phù hợp với định hướng phát triển năng lực người học theo chương trình giáo dục phổ thông mới năm 2018, đồng thời góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Ngữ văn trong nhà trường phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết về đọc hiểu văn bản và lý thuyết về infographic trong giáo dục. Đọc hiểu được định nghĩa theo chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA là khả năng hiểu, sử dụng và phản hồi các văn bản viết nhằm phát triển tri thức và tham gia xã hội. Văn bản thông tin được phân biệt rõ với văn bản văn học, có đặc điểm chủ yếu là cung cấp thông tin khách quan, không sử dụng yếu tố hư cấu. Infographic được hiểu là hình thức đồ họa trực quan sử dụng hình ảnh, biểu tượng và số liệu để trình bày thông tin phức tạp một cách nhanh chóng, rõ ràng và sinh động. Các khái niệm chính bao gồm: năng lực đọc hiểu, văn bản thông tin, infographic, phương pháp dạy học tích cực, và phát triển năng lực người học. Mô hình nghiên cứu tập trung vào việc ứng dụng infographic như một công cụ hỗ trợ dạy học đọc hiểu văn bản thông tin nhằm phát huy năng lực tư duy, sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu bao gồm: khảo sát nhận thức và thực trạng sử dụng infographic của 41 giáo viên và 654 học sinh tại 6 trường THCS trên địa bàn tỉnh Hưng Yên; thực nghiệm sư phạm với học sinh lớp 6 tại một trường THCS trong tỉnh. Phương pháp phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích so sánh kết quả kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và lớp đối chứng. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2019-2020, bao gồm giai đoạn khảo sát, thiết kế biện pháp, thực nghiệm và đánh giá kết quả. Việc sử dụng toán học thống kê giúp xử lý kết quả thực nghiệm nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức và mức độ sử dụng infographic của giáo viên: 60,9% giáo viên hiểu chính xác khái niệm infographic là hình thức đồ họa trực quan trình bày thông tin phức tạp một cách nhanh và rõ ràng. Tuy nhiên, chỉ có 9,75% giáo viên sử dụng infographic khá thường xuyên trong dạy học, 63,42% sử dụng thỉnh thoảng, còn 26,83% ít hoặc không sử dụng do thiếu tài liệu và thời gian thiết kế.

  2. Ưu thế của infographic trong dạy học: 80,48% giáo viên cho rằng infographic giúp học sinh ghi nhớ kiến thức nhanh hơn và tiết kiệm thời gian học tập; 92% nhận định nó làm tăng hứng thú học tập của học sinh. Học sinh cũng bày tỏ mong muốn được sử dụng infographic nhiều hơn trong các tiết học Ngữ văn.

  3. Các hình thức sử dụng infographic: 82,92% giáo viên sử dụng infographic trong dạy học trên lớp, 48% hướng dẫn học sinh tự học ở nhà, 40,67% dùng trong kiểm tra đánh giá. Các hoạt động phổ biến gồm tạo hứng thú đầu giờ (47,86%), tổ chức hoạt động cá nhân hoặc nhóm (47,4%), và giao bài tập về nhà.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Điểm kiểm tra đọc hiểu văn bản thông tin của lớp thực nghiệm sử dụng infographic tăng trung bình 15% so với lớp đối chứng, với tỉ lệ học sinh đạt điểm khá giỏi tăng từ 35% lên 55%. Biểu đồ so sánh điểm kiểm tra thể hiện sự chênh lệch rõ rệt giữa hai nhóm, chứng tỏ hiệu quả tích cực của việc ứng dụng infographic.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc tăng hiệu quả học tập là do infographic giúp cô đọng và hệ thống hóa thông tin một cách trực quan, kích thích tư duy phân tích, tổng hợp của học sinh. So với các nghiên cứu trước đây trong lĩnh vực địa lý và báo chí, kết quả này khẳng định tính khả thi và hiệu quả của infographic trong môn Ngữ văn, đặc biệt trong dạy học đọc hiểu văn bản thông tin. Việc học sinh hứng thú hơn khi học có sử dụng infographic phù hợp với tâm lý lứa tuổi THCS, giúp giảm cảm giác nhàm chán khi tiếp nhận kiến thức truyền thống. Tuy nhiên, khó khăn về thời gian thiết kế và thiếu kho tài liệu infographic phù hợp vẫn là thách thức cần giải quyết. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ sử dụng infographic của giáo viên, biểu đồ tròn về nhận thức ưu thế của infographic, và bảng so sánh điểm kiểm tra giữa lớp thực nghiệm và đối chứng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng kho tài liệu infographic chuẩn cho môn Ngữ văn THCS: Tổ chức biên soạn và số hóa các infographic phù hợp với nội dung chương trình, giúp giáo viên dễ dàng tiếp cận và sử dụng. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực thiết kế và sử dụng infographic cho giáo viên: Đào tạo kỹ năng công nghệ thông tin và phương pháp tích hợp infographic trong dạy học. Mục tiêu nâng tỷ lệ giáo viên sử dụng infographic thường xuyên lên trên 50% trong 2 năm tới.

  3. Khuyến khích học sinh tự thiết kế infographic trong các hoạt động học tập: Tạo điều kiện cho học sinh phát huy năng lực sáng tạo, tư duy tổng hợp và kỹ năng công nghệ thông tin. Thực hiện qua các dự án học tập và bài tập nhóm định kỳ.

  4. Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá: Áp dụng các hình thức đánh giá dựa trên sản phẩm infographic và kỹ năng đọc hiểu văn bản thông tin, nhằm đánh giá toàn diện năng lực học sinh. Triển khai thí điểm trong các trường THCS trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Ngữ văn THCS: Nhận được các biện pháp cụ thể để ứng dụng infographic trong dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và hỗ trợ phát triển tài liệu dạy học hiện đại, phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên sư phạm chuyên ngành Ngữ văn: Tham khảo phương pháp dạy học tích hợp công nghệ thông tin, nâng cao kỹ năng thiết kế và sử dụng infographic trong giảng dạy.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Có dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về ứng dụng infographic trong dạy học đọc hiểu văn bản thông tin, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Infographic là gì và tại sao nên sử dụng trong dạy học Ngữ văn?
    Infographic là hình thức đồ họa trực quan giúp trình bày thông tin phức tạp một cách nhanh chóng và dễ hiểu. Trong dạy học Ngữ văn, nó giúp học sinh tiếp nhận kiến thức hiệu quả, tăng hứng thú và phát triển năng lực tư duy.

  2. Làm thế nào để giáo viên có thể thiết kế infographic phù hợp với bài học?
    Giáo viên cần xác định mục tiêu bài học, thu thập thông tin chính xác, lựa chọn bố cục hợp lý và sử dụng các công cụ thiết kế phổ biến như Piktochart, Canva. Tập huấn kỹ năng thiết kế là cần thiết để nâng cao chất lượng sản phẩm.

  3. Ứng dụng infographic có giúp cải thiện điểm số học sinh không?
    Theo kết quả thực nghiệm, học sinh học với infographic có điểm kiểm tra đọc hiểu văn bản thông tin tăng trung bình 15% so với lớp không sử dụng, đồng thời tăng tỉ lệ học sinh đạt điểm khá giỏi.

  4. Khó khăn lớn nhất khi sử dụng infographic trong dạy học là gì?
    Khó khăn chính là thời gian và kỹ năng thiết kế infographic, cũng như thiếu kho tài liệu phù hợp. Ngoài ra, việc đánh giá sản phẩm mang tính cá nhân cũng cần được thực hiện khách quan.

  5. Làm thế nào để học sinh phát huy tối đa hiệu quả khi học qua infographic?
    Học sinh nên được hướng dẫn cách phân tích, tổng hợp thông tin từ infographic, đồng thời tham gia thiết kế infographic để phát triển kỹ năng sáng tạo và tư duy phản biện.

Kết luận

  • Infographic là công cụ trực quan hiệu quả giúp nâng cao năng lực đọc hiểu văn bản thông tin cho học sinh THCS.
  • Nghiên cứu đã chứng minh việc ứng dụng infographic làm tăng điểm kiểm tra và hứng thú học tập của học sinh.
  • Các khó khăn về kỹ năng và tài liệu cần được khắc phục thông qua đào tạo và xây dựng kho tài liệu chuẩn.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm thúc đẩy việc ứng dụng infographic trong dạy học Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực.
  • Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng áp dụng, đồng thời phát triển các công cụ hỗ trợ thiết kế infographic phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất trong thực tiễn giảng dạy và tổ chức các khóa tập huấn cho giáo viên nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng infographic trong dạy học Ngữ văn THCS.