Tổng quan nghiên cứu

Du lịch sinh thái cộng đồng (DLSTCĐ) đang trở thành xu hướng phát triển bền vững, góp phần nâng cao đời sống kinh tế - xã hội và bảo tồn môi trường tự nhiên. Tỉnh Đồng Tháp, với diện tích 3.374 km² và dân số gần 1,7 triệu người, sở hữu nhiều cảnh quan thiên nhiên đặc sắc, hệ sinh thái phong phú cùng bản sắc văn hóa đa dạng, là điều kiện thuận lợi để phát triển DLSTCĐ. Theo báo cáo của ngành du lịch Đồng Tháp, năm 2019, tổng lượt khách đến tỉnh đạt khoảng 3,9 triệu lượt, trong đó khách quốc tế chiếm 95.000 lượt, tăng 8,3% so với năm trước; tổng doanh thu đạt 1.050 tỷ đồng, tăng 15%. Tuy nhiên, các khu du lịch sinh thái cộng đồng như Đồng Sen Tháp Mười vẫn còn quy mô nhỏ, sản phẩm du lịch chưa đa dạng, cơ sở hạ tầng kỹ thuật yếu kém và chưa có biện pháp bảo vệ môi trường hiệu quả.

Luận văn tập trung nghiên cứu phát triển du lịch sinh thái cộng đồng tại khu du lịch sinh thái Đồng Sen Tháp Mười, tỉnh Đồng Tháp, trong giai đoạn từ 2015 đến 2023, với mục tiêu khai thác hiệu quả tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, nâng cao đời sống cộng đồng địa phương, đồng thời bảo vệ môi trường và đa dạng sinh học. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đề xuất các giải pháp phát triển bền vững, góp phần thúc đẩy kinh tế địa phương và bảo tồn giá trị bản địa, đồng thời làm cơ sở khoa học cho các chính sách phát triển du lịch tại Đồng Tháp và các vùng tương tự.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình phát triển du lịch sinh thái cộng đồng, bao gồm:

  • Lý thuyết du lịch sinh thái (Ecotourism): Định nghĩa của Hector Ceballos-Lascurain (1987) nhấn mạnh du lịch đến các khu vực tự nhiên ít bị biến đổi, với mục đích nghiên cứu, tham quan và tôn trọng giá trị thiên nhiên, văn hóa. Lý thuyết này tập trung vào bảo tồn môi trường và phát triển bền vững.
  • Lý thuyết du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng (Community-based Ecotourism): Theo Nicole Hausle và Wolfgang Strasdas (2009), mô hình này nhấn mạnh vai trò chủ đạo của cộng đồng địa phương trong quản lý và phát triển du lịch, đảm bảo lợi ích kinh tế trực tiếp cho người dân.
  • Khái niệm sản phẩm du lịch: Theo Luật Du lịch 2017, sản phẩm du lịch là tập hợp các dịch vụ dựa trên khai thác tài nguyên du lịch nhằm thỏa mãn nhu cầu khách tham quan, bao gồm tài nguyên, dịch vụ và cơ sở hạ tầng.
  • Nguyên tắc phát triển du lịch sinh thái cộng đồng: Bao gồm sự tham gia của cộng đồng, chia sẻ lợi ích, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, phù hợp với khả năng của cộng đồng và phát triển bền vững.

Các khái niệm chính được sử dụng trong nghiên cứu gồm: du lịch sinh thái, du lịch cộng đồng, tài nguyên du lịch, môi trường du lịch, sản phẩm du lịch, và phát triển bền vững.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Nghiên cứu sử dụng dữ liệu thứ cấp từ Tổng cục Thống kê, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Đồng Tháp, các báo cáo ngành, tài liệu khoa học trong và ngoài nước. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát thực địa tại khu du lịch sinh thái Đồng Sen Tháp Mười.
  • Phương pháp thu thập dữ liệu:
    • Phỏng vấn sâu: Thực hiện với 52 người dân địa phương, gồm 9 chủ hộ kinh doanh du lịch và 40 người phục vụ du lịch, nhằm khai thác thông tin chi tiết về mức độ tham gia và nhận thức của cộng đồng.
    • Điều tra bằng bảng hỏi: Phát 200 phiếu khảo sát khách du lịch, thu về 177 phiếu hợp lệ, tập trung vào sở thích, mục đích, mức độ hài lòng và đánh giá dịch vụ.
    • Phân tích tài liệu thứ cấp: Tổng hợp, sàng lọc và phân tích các tài liệu liên quan đến du lịch sinh thái cộng đồng, chính sách phát triển du lịch tại Đồng Tháp.
  • Phương pháp phân tích:
    • Sử dụng thống kê mô tả để phân tích số liệu định lượng từ khảo sát.
    • Phân tích nội dung để xử lý dữ liệu phỏng vấn sâu.
    • So sánh kết quả với các nghiên cứu tương tự trong nước và quốc tế.
  • Timeline nghiên cứu: Thu thập dữ liệu từ tháng 07/2022 đến tháng 01/2023, phân tích và đề xuất giải pháp đến năm 2030.

Cỡ mẫu khảo sát khách du lịch và người dân được lựa chọn ngẫu nhiên nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy của kết quả nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tài nguyên du lịch phong phú nhưng khai thác chưa hiệu quả
    Khu du lịch sinh thái Đồng Sen Tháp Mười sở hữu tài nguyên thiên nhiên đa dạng với diện tích đất trồng sen khoảng 78 ha, trong đó 20 ha phục vụ phát triển du lịch sinh thái. Tuy nhiên, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chủ yếu là tham quan đồng sen và trải nghiệm nông nghiệp, chưa đa dạng hóa dịch vụ. Cơ sở hạ tầng kỹ thuật còn yếu kém, chưa đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững.

  2. Nguồn nhân lực du lịch còn hạn chế
    Trong số 52 người dân địa phương được phỏng vấn, chỉ khoảng 40% có kiến thức chuyên môn về du lịch, phần lớn còn thiếu kỹ năng phục vụ và quản lý. Điều này ảnh hưởng đến chất lượng dịch vụ và trải nghiệm khách hàng, làm giảm sức cạnh tranh của khu du lịch.

  3. Mức độ hài lòng của khách du lịch trung bình
    Khảo sát 177 khách du lịch cho thấy mức độ hài lòng chung về dịch vụ tại khu du lịch đạt khoảng 70%, trong đó hài lòng về chất lượng món ăn và cơ sở hạ tầng lần lượt là 65% và 60%. Các yếu tố như đa dạng sản phẩm, dịch vụ giải trí và hướng dẫn viên được đánh giá thấp hơn, chỉ khoảng 50%.

  4. Sự tham gia của cộng đồng còn hạn chế
    Mức độ tham gia của người dân địa phương vào các hoạt động du lịch chỉ đạt khoảng 55%, chủ yếu tập trung vào kinh doanh homestay và dịch vụ ăn uống. Các hoạt động quản lý, quảng bá và bảo vệ môi trường chưa có sự tham gia tích cực của cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên là do quy mô phát triển còn nhỏ lẻ, thiếu sự liên kết giữa các hộ dân và cơ quan quản lý. So với các mô hình du lịch sinh thái cộng đồng thành công ở Indonesia hay Australia, Đồng Sen Tháp Mười chưa có hệ thống quản lý chuyên nghiệp và chính sách hỗ trợ đồng bộ. Việc thiếu đa dạng sản phẩm và dịch vụ làm giảm sức hấp dẫn đối với khách du lịch, đặc biệt là khách quốc tế.

Dữ liệu khảo sát có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ hài lòng của khách du lịch theo từng tiêu chí, bảng phân tích tỷ lệ tham gia của cộng đồng theo các hoạt động du lịch, giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và điểm yếu hiện tại.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc nâng cao năng lực nguồn nhân lực và tăng cường sự tham gia của cộng đồng trong phát triển du lịch sinh thái bền vững. Đồng thời, cần có chính sách đầu tư cải thiện cơ sở hạ tầng và đa dạng hóa sản phẩm để thu hút khách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực nguồn nhân lực địa phương
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên môn, kỹ năng phục vụ và quản lý du lịch cho người dân và cán bộ quản lý trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch phối hợp với các trường đại học và tổ chức đào tạo nghề.

  2. Đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ du lịch sinh thái cộng đồng
    Phát triển các sản phẩm mới như tour trải nghiệm văn hóa, ẩm thực đặc trưng, các hoạt động giải trí ngoài trời, dịch vụ hướng dẫn chuyên nghiệp. Mục tiêu tăng mức độ hài lòng khách du lịch lên trên 85% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý khu du lịch, doanh nghiệp du lịch và cộng đồng dân cư.

  3. Cải thiện cơ sở hạ tầng kỹ thuật và dịch vụ hỗ trợ
    Đầu tư nâng cấp hệ thống giao thông nội bộ, nhà vệ sinh công cộng, điểm thông tin du lịch, hệ thống điện nước và xử lý rác thải trong vòng 5 năm. Chủ thể thực hiện: UBND tỉnh Đồng Tháp và các nhà đầu tư.

  4. Thúc đẩy sự tham gia và quyền làm chủ của cộng đồng địa phương
    Xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng, trao quyền quản lý và tham gia quyết định cho cộng đồng, tăng tỷ lệ tham gia lên trên 75% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý khu du lịch, chính quyền địa phương và các tổ chức xã hội.

  5. Tăng cường quảng bá và xúc tiến du lịch
    Triển khai các chiến dịch quảng bá đa kênh, kết nối với các công ty lữ hành trong và ngoài nước, mở rộng thị trường khách quốc tế trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch, các doanh nghiệp du lịch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý và hoạch định chính sách du lịch
    Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách phát triển du lịch sinh thái cộng đồng bền vững, phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Doanh nghiệp và nhà đầu tư trong lĩnh vực du lịch
    Thông tin về tiềm năng, thực trạng và giải pháp phát triển sản phẩm du lịch giúp doanh nghiệp định hướng đầu tư hiệu quả, khai thác tối đa lợi thế địa phương.

  3. Cộng đồng dân cư địa phương và các tổ chức xã hội
    Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức, vai trò và quyền lợi của cộng đồng trong phát triển du lịch, từ đó thúc đẩy sự tham gia tích cực và bảo vệ tài nguyên.

  4. Học viên, sinh viên và nhà nghiên cứu ngành du lịch
    Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và thực tiễn phát triển du lịch sinh thái cộng đồng tại Việt Nam, đặc biệt là vùng Đồng bằng sông Cửu Long.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch sinh thái cộng đồng là gì?
    Là loại hình du lịch dựa vào tài nguyên thiên nhiên và văn hóa bản địa, trong đó cộng đồng địa phương tham gia quản lý và hưởng lợi trực tiếp, đồng thời bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

  2. Tại sao phát triển du lịch sinh thái cộng đồng lại quan trọng ở Đồng Tháp?
    Đồng Tháp có tài nguyên thiên nhiên phong phú và văn hóa đặc sắc, phát triển DLSTCĐ giúp nâng cao đời sống người dân, bảo tồn môi trường và đa dạng sinh học, đồng thời thúc đẩy kinh tế địa phương.

  3. Những khó khăn chính trong phát triển DLSTCĐ tại Đồng Sen Tháp Mười là gì?
    Bao gồm quy mô nhỏ lẻ, sản phẩm du lịch đơn điệu, cơ sở hạ tầng yếu kém, nguồn nhân lực hạn chế và sự tham gia của cộng đồng chưa cao.

  4. Làm thế nào để nâng cao sự tham gia của cộng đồng trong du lịch?
    Cần xây dựng cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng, trao quyền quản lý, tổ chức đào tạo nâng cao năng lực và tăng cường truyền thông, giáo dục về vai trò của cộng đồng.

  5. Các giải pháp để đa dạng hóa sản phẩm du lịch sinh thái là gì?
    Phát triển các tour trải nghiệm văn hóa, ẩm thực, các hoạt động giải trí ngoài trời, dịch vụ hướng dẫn chuyên nghiệp và kết nối với các điểm du lịch lân cận để tạo tour khép kín hấp dẫn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về du lịch sinh thái cộng đồng, làm rõ tiềm năng và thực trạng phát triển tại khu du lịch sinh thái Đồng Sen Tháp Mười.
  • Phát hiện các hạn chế về cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực, sản phẩm du lịch và sự tham gia của cộng đồng, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao năng lực, đa dạng hóa sản phẩm, cải thiện cơ sở vật chất và tăng cường sự tham gia của cộng đồng đến năm 2030.
  • Nghiên cứu góp phần làm cơ sở khoa học cho chính sách phát triển du lịch bền vững tại Đồng Tháp và các vùng tương tự.
  • Khuyến nghị các bên liên quan phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp, thúc đẩy du lịch sinh thái cộng đồng phát triển hiệu quả, bền vững.

Hãy cùng chung tay phát triển du lịch sinh thái cộng đồng để bảo tồn giá trị thiên nhiên và văn hóa, đồng thời nâng cao đời sống cộng đồng địa phương!