Tổng quan nghiên cứu

Huyện Cái Bè, tỉnh Tiền Giang, nằm trong vùng đồng bằng sông Cửu Long, là một địa phương có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái kết hợp với giá trị văn hóa đặc sắc. Với hơn 6 nhà cổ được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh và quốc gia, các nhà cổ tại đây không chỉ là công trình kiến trúc độc đáo mà còn lưu giữ nhiều giá trị văn hóa truyền thống, nghệ thuật điêu khắc gỗ tinh xảo và các câu chuyện lịch sử gắn liền với vùng đất Nam Bộ. Theo khảo sát thực địa từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2022, các nhà cổ này có tuổi đời từ 100 đến hơn 200 năm, tiêu biểu như nhà cổ ông Xoát (xây dựng năm 1818), nhà cổ ông Trần Tuấn Kiệt (1838), và nhà cổ ông Phan Văn Đức (1850).

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khai thác và đánh giá giá trị văn hóa của nhà cổ trong hoạt động du lịch tại huyện Cái Bè, đồng thời phân tích tác động của du lịch đến công tác bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của các nhà cổ này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các nhà cổ được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa và đang được khai thác trong các chương trình du lịch tại huyện Cái Bè, giai đoạn khảo sát thực địa từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2022.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần bảo tồn di sản văn hóa vật thể, đồng thời phát triển du lịch bền vững tại địa phương. Qua đó, nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị văn hóa truyền thống, đồng thời tạo ra các sản phẩm du lịch độc đáo, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội của huyện Cái Bè.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết nhân học du lịch và phát triển du lịch bền vững để phân tích mối quan hệ giữa văn hóa nhà cổ và hoạt động du lịch. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về sự trưng bày văn hóa (Cultural Representation): Nhấn mạnh vai trò của các thiết chế như bảo tàng, di sản và lễ hội trong việc trưng bày và bảo tồn giá trị văn hóa, đồng thời phân tích cách thức lựa chọn và trình bày các yếu tố văn hóa đặc trưng để thu hút du khách.

  • Lý thuyết về sự dàn dựng chân thật (Staged Authenticity) của Dean MacCannell: Giải thích rằng trải nghiệm du lịch văn hóa thường là sự dàn dựng nhằm tạo cảm giác chân thật cho du khách, trong đó mối quan hệ chủ - khách mang tính thương mại và văn hóa du lịch được hình thành dựa trên sự tương tác này.

Ngoài ra, các khái niệm chính được sử dụng bao gồm: văn hóa, giá trị văn hóa, nhà cổ, bảo tồn di tích, du lịch bền vững, nhân học du lịch, và mối quan hệ chủ - khách trong du lịch. Luận văn cũng dựa trên các quy định pháp luật về bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa như Luật Di sản văn hóa năm 2001, Quy chế bảo quản, tu bổ và phục hồi di tích năm 2003, và Nghị định số 70 năm 2012.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu thực địa, phỏng vấn sâu và phân tích tư liệu thứ cấp:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu thu thập từ khảo sát thực địa tại các nhà cổ ở huyện Cái Bè trong khoảng thời gian từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2022; phỏng vấn các chủ nhân nhà cổ, cán bộ quản lý di tích và các bên liên quan; tài liệu sách, báo, các đề tài nghiên cứu khoa học và văn bản pháp luật liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích định tính để đánh giá giá trị văn hóa, thực trạng bảo tồn và tác động của du lịch; phân tích so sánh các nhà cổ trong vùng đồng bằng sông Cửu Long; đồng thời áp dụng lý thuyết nhân học du lịch để giải thích các hiện tượng văn hóa và xã hội liên quan.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn sâu 6 chủ nhân nhà cổ tiêu biểu và các cán bộ quản lý di tích tại huyện Cái Bè. Việc chọn mẫu dựa trên tiêu chí nhà cổ được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa và đang khai thác du lịch.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực địa và phỏng vấn diễn ra trong 6 tháng (7-12/2022), phân tích và tổng hợp dữ liệu trong 3 tháng tiếp theo.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị văn hóa đặc trưng của nhà cổ Cái Bè: Các nhà cổ tại huyện Cái Bè có tuổi đời từ 100 đến hơn 200 năm, mang đậm dấu ấn kiến trúc truyền thống Nam Bộ kết hợp phong cách phương Tây. Ví dụ, nhà cổ ông Xoát xây dựng năm 1818, nhà cổ ông Trần Tuấn Kiệt (1838) và nhà cổ ông Phan Văn Đức (1850) đều thể hiện sự giao thoa văn hóa Đông - Tây qua kiến trúc và nghệ thuật trang trí. Khoảng 80% các nhà cổ khảo sát giữ được các chi tiết điêu khắc gỗ tinh xảo và bố trí không gian sống truyền thống.

  2. Thực trạng khai thác du lịch nhà cổ: Hoạt động du lịch tại các nhà cổ đã thu hút khoảng 10.000 lượt khách mỗi năm, trong đó có khoảng 30% là khách quốc tế. Các tour du lịch nhà cổ kết hợp tham quan vườn cây ăn trái và trải nghiệm văn hóa miệt vườn được đánh giá cao. Tuy nhiên, chỉ khoảng 50% nhà cổ có cơ sở vật chất phục vụ du lịch đạt chuẩn, còn lại gặp khó khăn về hạ tầng và quản lý.

  3. Tác động của du lịch đến bảo tồn nhà cổ: Du lịch góp phần tăng nguồn lực tài chính cho công tác bảo tồn, với hơn 60% kinh phí trùng tu nhà cổ đến từ hoạt động du lịch và các dự án hợp tác quốc tế như JICA. Tuy nhiên, khoảng 25% nhà cổ bị ảnh hưởng tiêu cực do quá tải khách tham quan, gây hư hại cấu kiện gỗ và làm mất đi tính nguyên gốc của di tích.

  4. Khó khăn và hạn chế: Công tác bảo tồn nhà cổ còn gặp nhiều thách thức như thiếu nguồn lực tài chính bền vững, thiếu nhân lực chuyên môn, và chưa có chính sách quản lý du lịch phù hợp. Khoảng 40% chủ nhà cổ bày tỏ lo ngại về việc mất bản sắc văn hóa do sự thương mại hóa quá mức.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc khai thác giá trị văn hóa nhà cổ trong hoạt động du lịch tại huyện Cái Bè mang lại nhiều lợi ích kinh tế và văn hóa, đồng thời góp phần bảo tồn di sản. Tuy nhiên, sự cân bằng giữa phát triển du lịch và bảo tồn vẫn còn nhiều khó khăn. Các số liệu về lượt khách và nguồn kinh phí cho thấy du lịch là nguồn lực quan trọng nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ làm mất đi tính chân thật của di tích nếu không được quản lý chặt chẽ.

So sánh với các nghiên cứu về nhà cổ tại các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long khác như Cần Thơ và Bạc Liêu, huyện Cái Bè có lợi thế về vị trí địa lý và tiềm năng du lịch sinh thái kết hợp văn hóa, nhưng cũng cần học hỏi kinh nghiệm trong quản lý và bảo tồn. Việc áp dụng lý thuyết nhân học du lịch giúp hiểu rõ hơn về mối quan hệ chủ - khách và sự dàn dựng chân thật trong trải nghiệm du lịch nhà cổ, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố lượt khách theo năm, bảng so sánh mức độ hư hại và bảo tồn các nhà cổ, cũng như sơ đồ mối quan hệ tác động giữa du lịch và bảo tồn văn hóa nhà cổ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo nguồn nhân lực chuyên môn: Tổ chức các khóa đào tạo về bảo tồn di tích và quản lý du lịch văn hóa cho cán bộ quản lý và chủ nhà cổ trong vòng 12 tháng tới, nhằm nâng cao năng lực bảo tồn và phục vụ du khách.

  2. Xây dựng chính sách quản lý du lịch bền vững: Phát triển quy định về kiểm soát số lượng khách tham quan, bảo vệ cấu kiện gỗ và không gian sống nguyên bản của nhà cổ, áp dụng trong 2 năm tới với sự phối hợp của chính quyền địa phương và các cơ quan văn hóa.

  3. Phát triển sản phẩm du lịch đa dạng và thân thiện: Kết hợp du lịch nhà cổ với trải nghiệm văn hóa miệt vườn, ẩm thực địa phương và lễ hội truyền thống, nhằm tăng giá trị trải nghiệm và giảm áp lực lên các nhà cổ, triển khai trong 18 tháng.

  4. Tăng cường hợp tác quốc tế và huy động nguồn lực tài chính: Mở rộng hợp tác với các tổ chức quốc tế như JICA để hỗ trợ kinh phí trùng tu, đồng thời khuyến khích đầu tư tư nhân vào phát triển hạ tầng du lịch, thực hiện trong 3 năm tới.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý du lịch địa phương: Giúp xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, quản lý di tích và khai thác giá trị văn hóa nhà cổ hiệu quả.

  2. Chủ nhân và gia đình các nhà cổ: Cung cấp kiến thức về bảo tồn, khai thác du lịch và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của nhà cổ.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành du lịch, văn hóa: Là tài liệu tham khảo quý giá về mối quan hệ giữa du lịch và bảo tồn văn hóa, cũng như ứng dụng lý thuyết nhân học du lịch trong thực tiễn.

  4. Doanh nghiệp du lịch và nhà đầu tư: Hỗ trợ phát triển sản phẩm du lịch văn hóa đặc sắc, đồng thời hiểu rõ các yếu tố cần thiết để bảo vệ di sản trong quá trình kinh doanh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nhà cổ là gì và có đặc điểm gì nổi bật tại huyện Cái Bè?
    Nhà cổ là các ngôi nhà có tuổi đời từ 100 năm trở lên, lưu giữ giá trị văn hóa về lịch sử, kiến trúc và nghệ thuật. Tại Cái Bè, nhà cổ mang kiến trúc kết hợp giữa truyền thống Nam Bộ và phong cách phương Tây, với các chi tiết điêu khắc gỗ tinh xảo và không gian sống đặc trưng.

  2. Hoạt động du lịch ảnh hưởng thế nào đến việc bảo tồn nhà cổ?
    Du lịch góp phần tăng nguồn lực tài chính cho bảo tồn nhưng cũng gây áp lực lên cấu kiện gỗ và không gian nguyên bản nếu không quản lý tốt. Cần cân bằng giữa phát triển du lịch và bảo tồn để duy trì giá trị văn hóa lâu dài.

  3. Làm thế nào để phát triển du lịch nhà cổ bền vững?
    Phát triển du lịch bền vững cần kiểm soát số lượng khách, đào tạo nhân lực, xây dựng chính sách quản lý phù hợp, kết hợp đa dạng sản phẩm du lịch và tăng cường hợp tác quốc tế.

  4. Ai là đối tượng chính hưởng lợi từ việc khai thác du lịch nhà cổ?
    Cộng đồng địa phương, chủ nhà cổ, nhà quản lý du lịch và khách du lịch đều hưởng lợi thông qua phát triển kinh tế, bảo tồn văn hóa và trải nghiệm văn hóa đặc sắc.

  5. Có những khó khăn nào trong công tác bảo tồn nhà cổ hiện nay?
    Khó khăn gồm thiếu nguồn lực tài chính bền vững, thiếu nhân lực chuyên môn, áp lực từ hoạt động du lịch và nguy cơ mất bản sắc văn hóa do thương mại hóa quá mức.

Kết luận

  • Nhà cổ huyện Cái Bè là tài sản văn hóa quý giá, mang đậm dấu ấn lịch sử và kiến trúc truyền thống kết hợp phương Tây, có tuổi đời từ 100 đến hơn 200 năm.
  • Hoạt động du lịch nhà cổ đã thu hút khoảng 10.000 lượt khách mỗi năm, góp phần tăng nguồn lực bảo tồn và phát triển kinh tế địa phương.
  • Tác động của du lịch đến bảo tồn nhà cổ là hai chiều, vừa hỗ trợ tài chính vừa gây áp lực lên di tích nếu không quản lý hiệu quả.
  • Cần triển khai các giải pháp đào tạo nhân lực, xây dựng chính sách quản lý bền vững, phát triển sản phẩm du lịch đa dạng và tăng cường hợp tác quốc tế.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý, chủ nhà cổ và doanh nghiệp du lịch phát huy giá trị văn hóa nhà cổ trong phát triển du lịch bền vững tại huyện Cái Bè.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và cộng đồng địa phương nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng để nâng cao hiệu quả bảo tồn và phát triển du lịch văn hóa nhà cổ.