Tổng quan nghiên cứu

Ngành du lịch toàn cầu đóng góp khoảng 3.000 tỷ đô la Mỹ hàng năm, chiếm gần 11% tổng sản phẩm quốc gia toàn cầu. Tại Việt Nam, du lịch đóng góp 6,6% GDP, tạo ra hơn 6,3 triệu việc làm, trong đó 2,783 triệu việc làm trực tiếp. Vườn quốc gia Cát Bà, thuộc huyện Cát Hải, TP. Hải Phòng, là một trong những điểm đến có tiềm năng phát triển du lịch sinh thái bền vững nhờ đa dạng sinh học phong phú, cảnh quan thiên nhiên độc đáo và giá trị văn hóa đặc sắc. Tuy nhiên, sự gia tăng nhanh chóng lượng khách du lịch cùng với hạn chế về quản lý và bảo tồn tài nguyên đã đặt ra thách thức lớn cho phát triển du lịch bền vững tại đây.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm tìm ra các giải pháp phát triển du lịch sinh thái tại Vườn quốc gia Cát Bà, vừa bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, vừa thu hút sự tham gia của cộng đồng dân cư địa phương. Nghiên cứu tập trung vào năm 2018, khảo sát tại Vườn quốc gia Cát Bà và vùng đệm, với phạm vi đánh giá bao gồm các tiêu chí kinh tế, văn hóa - xã hội, môi trường và cộng đồng phát triển du lịch. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc định hướng phát triển du lịch bền vững, góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế - xã hội đồng thời bảo vệ đa dạng sinh học và môi trường tại khu vực.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết phát triển bền vững, tập trung vào ba trụ cột chính: kinh tế, xã hội và môi trường. Mô hình phát triển bền vững của Jacobs và Sadler (1990) nhấn mạnh sự tương tác và phụ thuộc lẫn nhau giữa hệ thống kinh tế, xã hội và tự nhiên. Mô hình ba vòng tròn của Villen (1990) cũng được áp dụng để cân bằng mối quan hệ giữa kinh tế, xã hội và môi trường trong phát triển du lịch.

Khái niệm du lịch bền vững được hiểu là phát triển du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại của du khách và cộng đồng địa phương mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai. Các tiêu chí đánh giá du lịch bền vững bao gồm: ổn định thu nhập, bảo tồn văn hóa, bảo vệ môi trường và sự tham gia của cộng đồng. Bộ tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững tại Vườn quốc gia Cát Bà được xây dựng dựa trên các nghiên cứu của WTO, IUCN, và các chuyên gia trong lĩnh vực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng. Cỡ mẫu khảo sát gồm 30 hộ dân địa phương, 30 khách du lịch và 5 cán bộ quản lý Vườn quốc gia Cát Bà. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện kết hợp phỏng vấn sâu và khảo sát bảng hỏi.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh và phân tích thứ bậc (Analytic Hierarchy Process - AHP) để xác định trọng số các tiêu chí phát triển du lịch bền vững. Quá trình nghiên cứu diễn ra trong năm 2018, bao gồm khảo sát thực địa, phỏng vấn chuyên gia, kiểm định độ tin cậy thang đo và phân tích dữ liệu thu thập được.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng lượng khách du lịch: Năm 2017, tổng lượt khách tham quan Vườn quốc gia Cát Bà đạt 557.863 lượt, tăng gần 200% so với năm 2016. Lượng khách quốc tế và trong nước đều tăng, trong đó khách quốc tế chiếm tỷ lệ ngày càng cao trong các hoạt động khám phá như leo núi, lặn biển và chèo thuyền kayak.

  2. Đa dạng sản phẩm du lịch: Các hoạt động phổ biến gồm tắm biển (96%), leo núi (64%), tham quan di tích (60%), chèo thuyền (48%) và lặn biển (44%). Các tuyến du lịch rừng và biển như rừng Kim Giao - Đỉnh Ngự Lâm (64%), động Trung Trang - Hang Ủy ban (70%) và Vịnh Lan Hạ (68%) thu hút đông đảo du khách.

  3. Đóng góp kinh tế: Du lịch chiếm 80% cơ cấu ngành dịch vụ và 30% tổng thu nhập kinh tế huyện Cát Hải. Tổng doanh thu từ du lịch năm 2018 đạt 345,6 tỷ đồng, tăng 60% so với cùng kỳ năm trước. Thu nhập bình quân lao động trong ngành du lịch đạt 5-6 triệu đồng/tháng.

  4. Đánh giá mức độ bền vững: Điểm bền vững tổng thể của du lịch tại Vườn quốc gia Cát Bà đạt 32 điểm trên thang 42 điểm, thuộc ngưỡng trung bình gần cao, cho thấy tiềm năng phát triển bền vững nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở khía cạnh môi trường và sự tham gia của cộng đồng.

Thảo luận kết quả

Sự gia tăng lượng khách và đa dạng sản phẩm du lịch phản ánh tiềm năng phát triển mạnh mẽ của Vườn quốc gia Cát Bà. Tuy nhiên, áp lực từ phát triển du lịch đã gây ra những tác động tiêu cực như ô nhiễm môi trường, xung đột giữa bảo tồn và khai thác tài nguyên, cũng như sự thiếu đồng thuận và tham gia của cộng đồng địa phương. So với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với xu hướng chung của các khu bảo tồn thiên nhiên đang phát triển du lịch sinh thái.

Việc áp dụng phương pháp AHP giúp xác định môi trường là yếu tố cần ưu tiên cải thiện với trọng số cao nhất (0.10749), cho thấy nhận thức về bảo vệ môi trường cần được nâng cao. Các số liệu khảo sát cũng cho thấy ý thức bảo vệ môi trường của khách du lịch trong nước còn hạn chế so với khách quốc tế, đồng thời hệ thống xử lý rác thải chưa hiệu quả, gây ô nhiễm cảnh quan và môi trường sinh thái.

Việc phát triển du lịch bền vững tại Cát Bà không chỉ góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân mà còn bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống và đa dạng sinh học đặc trưng. Tuy nhiên, cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa chính quyền, cộng đồng và doanh nghiệp để cân bằng lợi ích kinh tế với bảo vệ môi trường và phát triển xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Quy hoạch và quản lý xây dựng: Thiết lập quy chuẩn kiến trúc cảnh quan phù hợp với môi trường tự nhiên, hạn chế bê tông hóa tràn lan, đảm bảo các công trình xây dựng không làm mất mỹ quan và ảnh hưởng đến hệ sinh thái. Thời gian xây dựng cần được kiểm soát chặt chẽ để tránh ô nhiễm và phá vỡ cảnh quan.

  2. Nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường: Tăng cường tuyên truyền, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho khách du lịch và cộng đồng địa phương thông qua các biển báo, pano, loa phát thanh và các hoạt động văn hóa cộng đồng. Áp dụng các biện pháp xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi gây ô nhiễm.

  3. Xây dựng hệ thống xử lý chất thải chuyên nghiệp: Đầu tư hệ thống thu gom, xử lý rác thải hiện đại, phù hợp với đặc điểm địa hình và cảnh quan Vườn quốc gia. Thiết lập bãi rác tập trung và các biện pháp tái chế, giảm thiểu chất thải không phân hủy.

  4. Khuyến khích đóng góp tài chính cho bảo vệ môi trường: Áp dụng phí môi trường, phí xử lý rác thải từ các hoạt động du lịch và hộ kinh doanh homestay để đảm bảo nguồn lực duy trì vệ sinh và bảo tồn. Hỗ trợ trang bị dụng cụ vệ sinh và cải tạo nhà vệ sinh đạt chuẩn cho các hộ dân làm du lịch.

  5. Phát triển du lịch dựa trên năng lượng tái tạo: Trong tương lai, áp dụng công nghệ hiện đại và nguồn năng lượng sạch để giảm thiểu tác động môi trường, đồng thời giám sát và quản lý chất lượng môi trường hiệu quả hơn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý du lịch và bảo tồn: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách phát triển du lịch bền vững, quản lý tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ đa dạng sinh học tại các khu bảo tồn thiên nhiên.

  2. Doanh nghiệp du lịch sinh thái: Áp dụng các giải pháp và tiêu chí đánh giá để phát triển sản phẩm du lịch thân thiện môi trường, nâng cao chất lượng dịch vụ và tăng cường trách nhiệm xã hội.

  3. Cộng đồng địa phương: Hiểu rõ vai trò và lợi ích của phát triển du lịch bền vững, từ đó tham gia tích cực vào các hoạt động bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế địa phương.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên: Tham khảo phương pháp nghiên cứu kết hợp định tính và định lượng, mô hình đánh giá phát triển du lịch bền vững, cũng như các phân tích thực tiễn về phát triển du lịch sinh thái tại Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Du lịch bền vững là gì?
    Du lịch bền vững là phát triển các hoạt động du lịch đáp ứng nhu cầu hiện tại của du khách và cộng đồng địa phương mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai, bảo vệ môi trường, văn hóa và xã hội.

  2. Tại sao Vườn quốc gia Cát Bà cần phát triển du lịch bền vững?
    Vì đây là khu vực có đa dạng sinh học quý hiếm và cảnh quan thiên nhiên đặc sắc, phát triển du lịch bền vững giúp bảo tồn tài nguyên, nâng cao đời sống người dân và phát triển kinh tế lâu dài.

  3. Phương pháp nào được sử dụng để đánh giá tính bền vững của du lịch tại Cát Bà?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) kết hợp khảo sát định tính và định lượng để xây dựng bộ tiêu chí và xác định trọng số các yếu tố phát triển du lịch bền vững.

  4. Những thách thức lớn nhất trong phát triển du lịch bền vững tại Cát Bà là gì?
    Bao gồm ô nhiễm môi trường, ý thức bảo vệ tài nguyên của khách du lịch và cộng đồng còn hạn chế, xung đột giữa phát triển kinh tế và bảo tồn, cũng như sự tham gia chưa đầy đủ của cộng đồng địa phương.

  5. Giải pháp nào ưu tiên để nâng cao tính bền vững du lịch tại Cát Bà?
    Ưu tiên cải thiện yếu tố môi trường thông qua quản lý xây dựng, nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường, xây dựng hệ thống xử lý chất thải chuyên nghiệp và khuyến khích đóng góp tài chính cho bảo vệ môi trường.

Kết luận

  • Vườn quốc gia Cát Bà sở hữu tiềm năng du lịch sinh thái đa dạng với cảnh quan thiên nhiên và đa dạng sinh học phong phú, đặc biệt là loài voọc đầu trắng quý hiếm.
  • Du lịch tại đây đã góp phần nâng cao thu nhập và cải thiện đời sống người dân, đồng thời thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Mức độ bền vững của du lịch hiện đạt ngưỡng trung bình gần cao, tuy nhiên vẫn còn tồn tại các vấn đề về môi trường và sự tham gia của cộng đồng.
  • Giải pháp phát triển du lịch bền vững cần tập trung vào bảo vệ môi trường, nâng cao nhận thức, quản lý xây dựng và phát triển hạ tầng xử lý chất thải.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo nhằm hoàn thiện chính sách, tăng cường hợp tác giữa các bên liên quan và áp dụng công nghệ hiện đại trong quản lý du lịch sinh thái tại Vườn quốc gia Cát Bà.

Hãy cùng chung tay bảo vệ và phát triển du lịch bền vững để giữ gìn vẻ đẹp thiên nhiên và văn hóa đặc sắc của Vườn quốc gia Cát Bà cho các thế hệ tương lai.