Tổng quan nghiên cứu

Mất ngủ không thực tổn (mất ngủ mạn tính) là một rối loạn giấc ngủ phổ biến, ảnh hưởng đến khoảng 20-30% dân số toàn cầu, đặc biệt tăng cao ở người cao tuổi và những người chịu áp lực tâm lý. Tại Mỹ, tỷ lệ này khoảng 27%, trong khi ở các nước châu Âu như Pháp, Italia, Anh dao động từ 31-35%. Mất ngủ không chỉ làm giảm chất lượng cuộc sống mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả lao động, trí nhớ và sức khỏe tâm thần. Thuốc điều trị hiện nay chủ yếu là nhóm benzodiazepin, tuy có tác dụng nhanh nhưng dễ gây quen thuốc và phụ thuộc lâu dài. Trong bối cảnh đó, y học cổ truyền với các bài thuốc thảo dược an toàn, ít tác dụng phụ được xem là giải pháp tiềm năng.

Luận văn này tập trung nghiên cứu tác dụng an thần của viên nén “Ích khí an thần – HVY” trên mô hình thực nghiệm chuột nhắt trắng nhằm đánh giá hiệu quả và độ an toàn của bài thuốc trong điều trị mất ngủ không thực tổn. Nghiên cứu được thực hiện tại Bộ môn Dược lý – Trường Đại học Y Hà Nội trong giai đoạn từ tháng 3/2020 đến tháng 2/2022. Mục tiêu chính là đánh giá tác dụng an thần trên mô hình dấu cộng nâng cao và tác dụng kéo dài thời gian ngủ đối với thuốc Theopental, đồng thời khảo sát ảnh hưởng của thuốc trên các mô hình sức bám, hoạt động ký và co giật. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc phát triển thuốc điều trị mất ngủ an toàn, hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về cơ chế điều hòa giấc ngủ và rối loạn giấc ngủ trong y học hiện đại và y học cổ truyền. Theo y học hiện đại, giấc ngủ được điều hòa bởi các trung tâm thần kinh ở thân não, vùng dưới đồi và các chất dẫn truyền thần kinh như serotonin, melatonin, acetylcholine. Rối loạn giấc ngủ thường liên quan đến sự mất cân bằng hoạt động thần kinh trung ương, gây ra các triệu chứng khó ngủ, thức giấc nhiều lần và giảm chất lượng giấc ngủ. Trong y học cổ truyền, mất ngủ được xem là do khí huyết không điều hòa, tâm thần không an, dẫn đến mất ngủ kéo dài. Bài thuốc “Ích khí an thần – HVY” được xây dựng dựa trên nguyên tắc bổ khí, hoạt huyết, an thần, với các vị thuốc như Đinh lăng, Lạc tiên, Bình vôi, Ba kích, Vông nem có tác dụng hỗ trợ điều trị mất ngủ không thực tổn.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Mất ngủ không thực tổn: trạng thái không thỏa mãn về số lượng và chất lượng giấc ngủ kéo dài.
  • Tác dụng an thần: khả năng làm giảm hoạt động thần kinh trung ương, giúp dễ dàng đi vào giấc ngủ và duy trì giấc ngủ sâu.
  • Mô hình dấu cộng nâng cao: mô hình hành vi đánh giá mức độ lo âu và an thần trên chuột.
  • Mô hình hoạt động ký: đo lường hoạt động di chuyển của chuột để đánh giá tác dụng an thần.
  • Mô hình co giật bằng nikethamid: đánh giá tác dụng chống co giật và an thần của thuốc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng chuột nhắt trắng chủng Swiss, trọng lượng trung bình 22±2g, được nuôi dưỡng trong điều kiện chuẩn tại Bộ môn Dược lý – Trường Đại học Y Hà Nội. Cỡ mẫu mỗi nhóm là 10 con, được chia thành 4 nhóm: nhóm chứng sinh học (uống nước cất), nhóm đối chứng dương (diazepam 2,4 mg/kg/ngày), nhóm thử nghiệm với viên nén Ích khí an thần liều 1,44 viên/kg/ngày (tương đương liều lâm sàng) và nhóm liều gấp 3 lần (4,32 viên/kg/ngày). Thuốc được cho uống liên tục trong 7 ngày.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Mô hình dấu cộng nâng cao để đánh giá hành vi an thần qua số lần và thời gian chuột vào nhánh mở/đóng, tỷ lệ né tránh nhánh mở.
  • Mô hình kéo dài thời gian ngủ với thuốc Theopental để đánh giá tác dụng kéo dài giấc ngủ.
  • Mô hình sức bám trên trục quay Rotarod để đánh giá ảnh hưởng đến sức bám và vận động.
  • Mô hình hoạt động ký để đo số lần di chuyển theo chiều ngang và dọc.
  • Mô hình co giật bằng nikethamid để đánh giá tác dụng chống co giật.

Dữ liệu được thu thập trước và sau 7 ngày điều trị, xử lý bằng phương pháp thống kê T test-Student với mức ý nghĩa p < 0,05. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3/2020 đến tháng 2/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tác dụng an thần trên mô hình dấu cộng nâng cao:
    Sau 7 ngày điều trị, nhóm dùng viên nén Ích khí an thần liều 1,44 và 4,32 viên/kg/ngày có số lần chuột vào nhánh đóng giảm từ khoảng 10,3-10,6 lần xuống còn 6,6-6,9 lần, tương đương với nhóm diazepam (giảm từ 11,5 xuống 6,4 lần), sự khác biệt so với nhóm chứng có ý nghĩa thống kê (p<0,05). Số lần và thời gian chuột vào nhánh mở tăng đáng kể (từ 4,1-4,5 lần lên 6,2-6,6 lần; thời gian từ 92-93 giây lên 140-145 giây), tỷ lệ né tránh nhánh mở giảm từ 67-69% xuống còn 47-50% (p<0,001). Tác dụng của viên nén tương đương diazepam (p>0,05).

  2. Tác dụng kéo dài thời gian ngủ:
    Viên nén Ích khí an thần làm kéo dài thời gian ngủ do Theopental gây ra, đồng thời giảm thời gian bám trên trục quay Rotarod (từ 104-112 giây xuống 78-85 giây), tương tự diazepam (giảm từ 117 xuống 78 giây), sự khác biệt so với nhóm chứng có ý nghĩa (p<0,05).

  3. Ảnh hưởng trên mô hình hoạt động ký:
    Số lần di chuyển theo chiều ngang và dọc của chuột giảm rõ rệt sau 7 ngày điều trị với viên nén Ích khí an thần (giảm từ 259 xuống 160 lần theo chiều ngang, từ 20,7 xuống 8,5 lần theo chiều dọc), tương đương nhóm diazepam (p<0,001). Điều này chứng tỏ tác dụng an thần làm giảm hoạt động vận động của chuột.

  4. Tác dụng chống co giật:
    Viên nén Ích khí an thần kéo dài thời gian khởi phát cơn co giật và thời gian sống sót sau tiêm nikethamid, tương đương diazepam, cho thấy khả năng chống co giật và an thần hiệu quả.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy viên nén “Ích khí an thần – HVY” có tác dụng an thần rõ rệt trên các mô hình thực nghiệm, tương đương với diazepam – một thuốc an thần kinh điển. Việc giảm số lần và thời gian chuột vào nhánh đóng, tăng nhánh mở trên mô hình dấu cộng nâng cao phản ánh giảm lo âu và tăng trạng thái thư giãn. Tác dụng kéo dài giấc ngủ trên mô hình Theopental cho thấy thuốc có khả năng hỗ trợ duy trì giấc ngủ sâu và kéo dài thời gian ngủ. Giảm hoạt động vận động trên mô hình hoạt động ký phù hợp với tác dụng an thần làm giảm kích thích thần kinh trung ương.

So sánh với các nghiên cứu trước đây về các bài thuốc y học cổ truyền khác như Quy tỳ thang, Sleep Care hay Dưỡng tâm an thần cũng cho thấy hiệu quả tương tự trong việc cải thiện giấc ngủ và giảm lo âu. Viên nén Ích khí an thần – HVY với thành phần gồm Đinh lăng, Lạc tiên, Bình vôi, Ba kích, Vông nem có cơ chế phối hợp bổ khí, an thần, hoạt huyết, giúp cân bằng thần kinh và cải thiện chất lượng giấc ngủ. Đặc biệt, nghiên cứu độc tính cấp và bán trường diễn cho thấy thuốc an toàn, không gây tổn thương gan, thận hay ảnh hưởng huyết học.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ cột thể hiện sự thay đổi số lần và thời gian chuột vào nhánh mở/đóng, biểu đồ đường thể hiện thời gian bám trên trục quay và số lần di chuyển theo chiều ngang/dọc, giúp minh họa rõ ràng tác dụng an thần của thuốc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Ứng dụng viên nén Ích khí an thần – HVY trong điều trị mất ngủ không thực tổn: Khuyến cáo sử dụng viên nén với liều 6 viên/ngày cho người trưởng thành, nhằm cải thiện chất lượng giấc ngủ và giảm các triệu chứng mất ngủ mạn tính. Thời gian điều trị tối thiểu 4 tuần để đạt hiệu quả ổn định.

  2. Nghiên cứu lâm sàng mở rộng: Thực hiện các thử nghiệm lâm sàng đa trung tâm với quy mô lớn để đánh giá hiệu quả và an toàn của viên nén trên người bệnh mất ngủ, đặc biệt nhóm người cao tuổi và bệnh nhân có rối loạn lo âu kèm theo.

  3. Phát triển sản phẩm và đào tạo chuyên môn: Đẩy mạnh sản xuất viên nén theo tiêu chuẩn dược điển, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo cho cán bộ y tế về sử dụng thuốc y học cổ truyền trong điều trị mất ngủ, nâng cao nhận thức và kỹ năng kê đơn.

  4. Theo dõi và đánh giá tác dụng phụ: Thiết lập hệ thống giám sát sau khi đưa thuốc vào sử dụng rộng rãi để phát hiện sớm các tác dụng không mong muốn, đảm bảo an toàn cho người sử dụng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Bác sĩ và chuyên gia y học cổ truyền: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học về tác dụng an thần của bài thuốc, hỗ trợ trong việc lựa chọn phương pháp điều trị mất ngủ an toàn, hiệu quả.

  2. Nhà sản xuất dược phẩm y học cổ truyền: Thông tin chi tiết về thành phần, liều dùng và hiệu quả thực nghiệm giúp phát triển sản phẩm thuốc an thần chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu thị trường.

  3. Sinh viên và nghiên cứu sinh y học: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu dược lý thực nghiệm, thiết kế mô hình đánh giá tác dụng thuốc trên động vật.

  4. Người bệnh mất ngủ và gia đình: Cung cấp kiến thức về các lựa chọn điều trị mất ngủ an toàn, tránh phụ thuộc thuốc tây y, đồng thời hiểu rõ cơ chế và lợi ích của thuốc y học cổ truyền.

Câu hỏi thường gặp

  1. Viên nén Ích khí an thần – HVY có an toàn không?
    Nghiên cứu độc tính cấp và bán trường diễn trên chuột cho thấy viên nén không gây độc tính, không ảnh hưởng đến gan, thận và các chỉ số huyết học, đảm bảo an toàn khi sử dụng đúng liều.

  2. Thuốc có tác dụng nhanh như diazepam không?
    Tác dụng an thần của viên nén tương đương diazepam trên các mô hình thực nghiệm, giúp giảm lo âu và cải thiện giấc ngủ sau 7 ngày sử dụng liên tục.

  3. Có thể dùng viên nén Ích khí an thần lâu dài không?
    Với thành phần thảo dược tự nhiên và không gây phụ thuộc, viên nén phù hợp cho điều trị dài hạn, tuy nhiên cần theo dõi và tư vấn y tế định kỳ.

  4. Viên nén có tác dụng phụ gì không?
    Trong nghiên cứu không ghi nhận tác dụng phụ nghiêm trọng, tuy nhiên người dùng nên tuân thủ liều dùng và tham khảo ý kiến bác sĩ khi có dấu hiệu bất thường.

  5. Thuốc có phù hợp cho người cao tuổi không?
    Viên nén được thiết kế để hỗ trợ mất ngủ không thực tổn, đặc biệt phù hợp với người cao tuổi do ít tác dụng phụ và không gây quen thuốc như các thuốc benzodiazepin.

Kết luận

  • Viên nén “Ích khí an thần – HVY” có tác dụng an thần rõ rệt trên mô hình thực nghiệm chuột, tương đương diazepam.
  • Thuốc kéo dài thời gian ngủ, giảm hoạt động vận động và có tác dụng chống co giật hiệu quả.
  • Thành phần thảo dược an toàn, không gây độc tính cấp và bán trường diễn trên động vật.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển thuốc điều trị mất ngủ không thực tổn an toàn, hiệu quả từ y học cổ truyền.
  • Đề xuất tiếp tục nghiên cứu lâm sàng và ứng dụng rộng rãi trong điều trị mất ngủ mạn tính.

Luận văn này là cơ sở khoa học quan trọng để phát triển các sản phẩm thuốc an thần từ thảo dược, góp phần nâng cao chất lượng điều trị mất ngủ không thực tổn. Các nhà nghiên cứu, bác sĩ và nhà sản xuất dược phẩm được khuyến khích tiếp tục khai thác và ứng dụng kết quả nghiên cứu trong thực tiễn.