Tổng quan nghiên cứu

Theo báo cáo của Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF) năm 2011, vị thành niên (VTN) chiếm khoảng 18,9% tổng dân số Việt Nam và đang đối mặt với nhiều vấn đề sức khỏe sinh sản như quan hệ tình dục (QHTD) sớm, mang thai ngoài ý muốn và nạo phá thai không an toàn. Tại huyện Quốc Oai, Hà Nội, trong 9 tháng đầu năm 2012, có tới 78 trường hợp nạo phá thai ở VTN, chiếm 40% tổng số ca phá thai tại Trung tâm Y tế huyện, phản ánh thực trạng đáng lo ngại về sức khỏe sinh sản của nhóm đối tượng này. Bao cao su (BCS) là biện pháp phòng tránh thai được biết đến nhiều nhất với tỷ lệ nhận biết lên đến 95% trong thanh thiếu niên, tuy nhiên tỷ lệ sử dụng BCS khi QHTD vẫn còn thấp, gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu mô tả thực trạng sự tự tin sử dụng BCS của học sinh Trung học phổ thông (THPT) huyện Quốc Oai năm 2013, xác định các yếu tố liên quan và nhu cầu tiếp cận thông tin về sức khỏe sinh sản (SKSS) của vị thành niên. Nghiên cứu được thực hiện trên 207 học sinh lớp 12 tại Trường THPT Quốc Oai, trong khoảng thời gian từ tháng 1 đến tháng 5 năm 2013. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng các chương trình can thiệp nhằm nâng cao sự tự tin và tỷ lệ sử dụng BCS, góp phần giảm thiểu các vấn đề sức khỏe sinh sản ở VTN.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết về sự tự tin của Bandura (1986), trong đó sự tự tin được định nghĩa là niềm tin của cá nhân vào khả năng và động lực đạt được mục tiêu nhất định. Sự tự tin ảnh hưởng đến việc bắt đầu và duy trì hành vi, đặc biệt là hành vi sức khỏe như sử dụng BCS. Bandura cũng nhấn mạnh mối liên hệ giữa sự tự tin sử dụng BCS với khả năng kiểm soát bản thân trong tình huống QHTD nguy cơ cao, đòi hỏi kỹ năng giao tiếp và thuyết phục bạn tình.

Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo các thang đo sự tự tin sử dụng BCS đã được phát triển trên thế giới, như bộ công cụ CUSES của Jo Baele (2001) với 28 câu hỏi đo lường các khía cạnh như kỹ năng sử dụng, thuyết phục bạn tình, kiểm soát cảm xúc, tự tin mua và mang BCS. Các yếu tố liên quan đến sự tự tin sử dụng BCS bao gồm kinh nghiệm sử dụng, cảm giác ngại ngùng, ảnh hưởng của rượu bia, và thái độ về khoái cảm khi sử dụng BCS.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang, tiến hành tại Trường THPT Quốc Oai, Hà Nội trong 5 tháng (01-05/2013). Cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ ước tính p=0,5, hiệu quả thiết kế de=2, sai số chấp nhận d, với tổng số 212 học sinh được chọn, thực tế thu thập được 207 phiếu hợp lệ. Phương pháp chọn mẫu là ngẫu nhiên đơn giản nhiều giai đoạn: chọn ngẫu nhiên trường THPT Quốc Oai, sau đó chọn ngẫu nhiên 5 lớp khối 12, lấy toàn bộ học sinh trong các lớp này.

Dữ liệu được thu thập qua bộ câu hỏi tự điền gồm các phần: thông tin chung, sự tự tin sử dụng BCS, các yếu tố liên quan và nhu cầu tiếp cận thông tin SKSS. Bộ câu hỏi được thử nghiệm và chỉnh sửa phù hợp với đối tượng. Quá trình thu thập được giám sát chặt chẽ bởi giám sát viên, điều tra viên được tập huấn kỹ lưỡng. Số liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm Epi Data 3, phân tích thống kê mô tả và phân tích đa biến với kiểm định t-test, hồi quy tuyến tính để xác định các yếu tố liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sự tự tin sử dụng BCS: Điểm trung bình sự tự tin sử dụng BCS của học sinh là 48,9/70 (SD=6,54). Tỷ lệ học sinh tự tin rằng BCS không làm giảm khoái cảm và hưng phấn tình dục lần lượt là 35,3% và 28,1%. Hơn một nửa học sinh thiếu tự tin, lo sợ sử dụng BCS ảnh hưởng đến sự tin tưởng lẫn nhau. Khoảng 60,5% học sinh tự tin có thể mua BCS, nhưng chỉ 45,4% tự tin mang BCS theo người khi cần. Về dự định sử dụng, 53,2% tự tin không QHTD khi không có BCS, trong khi 51,2% không chắc chắn sẽ sử dụng BCS trong suốt thời gian QHTD.

  2. Yếu tố cá nhân liên quan: Học sinh nữ có điểm tự tin sử dụng BCS cao hơn nam (49,8 so với 47,5, p<0,05). Học sinh có người yêu có điểm tự tin cao hơn nhóm chưa có người yêu nhưng không có ý nghĩa thống kê. Kết quả học tập và hạnh kiểm không liên quan đáng kể đến sự tự tin.

  3. Hoàn cảnh gia đình: Học sinh có cha mẹ đang kết hôn và sống cùng nhau có điểm tự tin sử dụng BCS cao hơn nhóm cha mẹ không sống cùng nhau (49,2 so với 46,7, p<0,05). Tương tự, nhóm sống cùng cả cha mẹ có điểm tự tin cao hơn nhóm sống cùng người thân khác (49,3 so với 46,6, p<0,05).

  4. Kiến thức về BCS và tình dục an toàn: 71,5% học sinh biết về tình dục an toàn, 88,9% biết về BCS, nhưng chỉ 19,8% biết cách sử dụng BCS đúng cách. Mô hình hồi quy đa biến cho thấy giới tính và kiến thức về BCS là hai yếu tố liên quan độc lập đến sự tự tin sử dụng BCS (p<0,05). Cụ thể, điểm tự tin tăng 0,62 điểm khi kiến thức tăng 1 điểm.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự tự tin sử dụng BCS của học sinh THPT huyện Quốc Oai còn thấp, đặc biệt về các khía cạnh ảnh hưởng đến khoái cảm và sự tin tưởng lẫn nhau. Điều này phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, nơi tỷ lệ sử dụng BCS khi QHTD vẫn còn hạn chế do nhiều rào cản tâm lý và xã hội. Sự khác biệt về giới tính trong sự tự tin có thể do nữ giới thường có nhận thức và trách nhiệm cao hơn về sức khỏe sinh sản.

Hoàn cảnh gia đình ổn định, cha mẹ sống cùng nhau tạo môi trường hỗ trợ tích cực cho học sinh, giúp các em có sự tự tin hơn trong việc sử dụng BCS. Kiến thức về BCS và tình dục an toàn là yếu tố then chốt ảnh hưởng đến sự tự tin, nhấn mạnh vai trò của giáo dục SKSS trong trường học và cộng đồng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm tự tin sử dụng BCS theo giới tính, hoàn cảnh gia đình và mức độ kiến thức, giúp minh họa rõ ràng mối liên hệ giữa các yếu tố này. Bảng so sánh tỷ lệ tự tin ở các khía cạnh khác nhau cũng hỗ trợ phân tích sâu sắc hơn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục kiến thức về BCS và tình dục an toàn: Triển khai các chương trình giáo dục SKSS bài bản, tập trung nâng cao kiến thức và kỹ năng sử dụng BCS đúng cách cho học sinh THPT trong vòng 1-2 năm tới. Chủ thể thực hiện là nhà trường phối hợp với Trung tâm Y tế huyện và các tổ chức xã hội.

  2. Xây dựng kỹ năng giao tiếp và thuyết phục bạn tình sử dụng BCS: Tổ chức các buổi tập huấn, hội thảo kỹ năng mềm giúp học sinh tự tin trao đổi về BCS, giảm ngại ngùng và rào cản tâm lý. Thời gian thực hiện trong 6-12 tháng, do giáo viên và chuyên gia tư vấn SKSS đảm nhiệm.

  3. Tạo môi trường hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng: Tuyên truyền, vận động cha mẹ, người thân tạo điều kiện, hỗ trợ con em trong việc tiếp cận thông tin và sử dụng BCS an toàn. Các hoạt động này nên được triển khai liên tục, phối hợp giữa nhà trường, y tế và đoàn thể địa phương.

  4. Cải thiện tiếp cận và cung cấp BCS: Đảm bảo BCS được cung cấp dễ dàng, kín đáo tại các hiệu thuốc, trạm y tế và trường học. Đồng thời, giảm thiểu sự ngại ngùng khi mua BCS thông qua các chiến dịch truyền thông và tư vấn trực tiếp. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Trung tâm Y tế huyện chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý giáo dục và y tế công cộng: Có thể sử dụng kết quả để xây dựng chính sách, chương trình can thiệp nâng cao sức khỏe sinh sản vị thành niên, đặc biệt trong việc tăng cường sử dụng BCS.

  2. Giáo viên và cán bộ y tế học đường: Áp dụng kiến thức và đề xuất trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục SKSS, hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng tự tin sử dụng BCS.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, xã hội học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và phân tích để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về hành vi sức khỏe sinh sản vị thành niên.

  4. Tổ chức phi chính phủ và các đơn vị truyền thông: Sử dụng dữ liệu để thiết kế các chiến dịch truyền thông phù hợp, nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi sử dụng BCS trong thanh thiếu niên.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao sự tự tin sử dụng bao cao su lại quan trọng đối với vị thành niên?
    Sự tự tin giúp vị thành niên có khả năng bắt đầu và duy trì hành vi sử dụng BCS, giảm nguy cơ mang thai ngoài ý muốn và mắc các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Ví dụ, học sinh tự tin sẽ dễ dàng trao đổi với bạn tình và thuyết phục sử dụng BCS.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến sự tự tin sử dụng BCS?
    Kiến thức về BCS và tình dục an toàn là yếu tố quan trọng nhất, theo nghiên cứu, điểm tự tin tăng 0,62 khi kiến thức tăng 1 điểm. Giới tính cũng ảnh hưởng, nữ giới có sự tự tin cao hơn nam giới.

  3. Làm thế nào để tăng cường sự tự tin sử dụng BCS ở học sinh?
    Cần tổ chức các chương trình giáo dục kỹ năng giao tiếp, cung cấp kiến thức đầy đủ về BCS, đồng thời tạo môi trường hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng để giảm ngại ngùng và rào cản tâm lý.

  4. Tỷ lệ sử dụng BCS hiện nay ở vị thành niên như thế nào?
    Mặc dù 95% thanh thiếu niên biết đến BCS, tỷ lệ sử dụng khi QHTD vẫn còn thấp, ví dụ trong nghiên cứu này chỉ có 45,4% học sinh tự tin mang BCS theo người khi cần.

  5. Nhu cầu thông tin về sức khỏe sinh sản của vị thành niên ra sao?
    Nghiên cứu cho thấy 71,5% học sinh biết về tình dục an toàn, nhưng chỉ 19,8% biết cách sử dụng BCS đúng cách, cho thấy nhu cầu lớn về thông tin và giáo dục SKSS cần được đáp ứng kịp thời.

Kết luận

  • Thực trạng sự tự tin sử dụng bao cao su của học sinh THPT huyện Quốc Oai còn thấp, đặc biệt về các khía cạnh ảnh hưởng đến khoái cảm và sự tin tưởng lẫn nhau.
  • Giới tính, hoàn cảnh gia đình và kiến thức về BCS là các yếu tố liên quan quan trọng đến sự tự tin sử dụng BCS.
  • Kiến thức về BCS và tình dục an toàn có ảnh hưởng tích cực đến sự tự tin, nhấn mạnh vai trò của giáo dục SKSS.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng các chương trình can thiệp nhằm nâng cao sự tự tin và tỷ lệ sử dụng BCS ở vị thành niên.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai giáo dục kỹ năng, cải thiện môi trường hỗ trợ và tăng cường cung cấp BCS tại địa phương.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe sinh sản vị thành niên – hãy cùng chung tay xây dựng môi trường giáo dục và hỗ trợ phù hợp!