Nghiên Cứu Kiến Thức và Thực Hành Chăm Sóc Trẻ Dưới 5 Tuổi Mắc Tiêu Chảy Cấp

• Tác giả: Lê Thị Dung
• Người hướng dẫn: PGS. Phạm Thu Hiền
• Trường học: Trường Đại Học Thăng Long
• Chuyên ngành: Điều dưỡng
• Đề tài: Kiến Thức, Thực Hành Chăm Sóc Trẻ Dưới 5 Tuổi Mắc Tiêu Chảy Cấp Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương
• Loại tài liệu: Luận Văn Thạc Sĩ
• Năm xuất bản: 2023
• Địa điểm: Hà Nội

• LỜI CẢM ƠN
• LỜI CAM ĐOAN
• 1. CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
• 1.1. Đại cương bệnh tiêu chảy
• 1.1.1. Định nghĩa và phân loại tiêu chảy
• 1.2. Dịch tễ học bệnh tiêu chảy
• 1.2.1. Đường lây
• 1.2.2. Nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy
• 1.2.2.1. Tác nhân do Vi khuẩn
• 1.2.2.2. Tác nhân Virus - Rotavirus
• 1.2.2.3. Tác nhân Ký sinh trùng
• 1.2.2.4. Nấm
• 1.2.3. Các yếu tố nguy cơ
• 1.3. Triệu chứng và điều trị bệnh tiêu chảy cấp ở trẻ em
• 1.3.1. Triệu chứng tiêu hoá
• 1.3.2. Triệu chứng mất nước
• 1.3.3. Các triệu chứng khác
• 1.3.4. Đánh giá mức độ mất nước
• 1.4. Chăm sóc trẻ tiêu chảy cấp của Điều dưỡng
• 1.5. Chăm sóc điều dưỡng trẻ tiêu chảy
• 1.6. Phòng bệnh tiêu chảy ở trẻ
• 1.7. Ứng dụng một số học thuyết điều dưỡng
• 1.8. Nghiên cứu trong và ngoài nước về tiêu chảy cấp ở trẻ em
• 1.8.1. Các nghiên cứu trên thế giới
• 1.8.2. Tại Việt Nam
• 1.9. Thông tin địa bàn nghiên cứu
• 2. CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
• 2.1. Đối tượng nghiên cứu
• 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu định lượng
• 2.1.2. Đối tượng nghiên cứu định tính
• 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu
• 2.2.1. Địa điểm nghiên cứu
• 2.2.2. Thời gian nghiên cứu
• 2.3. Phương pháp nghiên cứu
• 2.3.1. Thiết kế nghiên cứu
• 2.3.2. Chọn mẫu và cỡ mẫu đối tượng nghiên cứu
• 2.3.3. Phương pháp thu thập số liệu
• 2.3.4. Biến số và chỉ số trong nghiên cứu
• 2.3.5. Tiêu chuẩn đánh giá
• 2.3.6. Xử lý số liệu
• 2.3.7. Sai số và khống chế sai số
• 2.3.8. Đạo đức nghiên cứu
• 3. CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
• 3.1. Đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu
• 3.1.1. Phân bố tuổi và trình độ học vấn của bà mẹ
• 3.1.2. Phân bố nơi ở của bà mẹ
• 3.1.3. Phân bố nghề nghiệp của mẹ
• 3.1.4. Phân bố số con của bà mẹ
• 3.1.5. Tình hình thu nhập bình quân đầu người
• 3.1.6. Phân bố tuổi, giới tính của trẻ
• 3.1.7. Phân bố số lần mắc tiêu chảy của trẻ trong vòng 12 tháng
• 3.1.8. Phân bố về tiêm chủng của trẻ (theo chương trình tiêm chủng quốc gia)
• 3.1.9. Phân bố về các bệnh đang mắc kèm của trẻ
• 3.1.10. Phân bố thời gian bú mẹ hoàn toàn của trẻ
• 3.1.11. Phân bố số ngày mắc tiêu chảy tại nhà và tình trạng da xung quanh hậu môn của trẻ
• 3.2. Kết quả kiến thức của bà mẹ về chăm sóc trẻ tiêu chảy cấp
• 3.2.1. Kiến thức của bà mẹ về bệnh tiêu chảy
• 3.2.2. Kiến thức của bà mẹ về nguy cơ gây bệnh, sự nguy hiểm của tiêu chảy
• 3.2.3. Kiến thức của bà mẹ về nhận biết các dấu hiệu mất nước và thời điểm cần đưa trẻ đến cơ sở y tế
• 3.2.4. Nguồn thông tin về tiêu chảy của bà mẹ
• 3.2.5. Kiến thức của bà mẹ về chế độ ăn uống cho trẻ tiêu chảy
• 3.2.6. Kiến thức của bà mẹ về sử dụng ORS và các dung dịch thay thế ORS
• 3.2.7. Kiến thức của bà mẹ về cách cho trẻ uống ORS
• 3.2.8. Đánh giá chung về kiến thức của bà mẹ về chăm sóc trẻ tiêu chảy
• 3.3. Kết quả thực hành của bà mẹ về chăm sóc trẻ tiêu chảy
• 3.3.1. Thực hành của bà mẹ về sử dụng ORS và các dung dịch thay thế ORS
• 3.3.2. Thực hành của bà mẹ về vệ sinh chăm sóc trẻ khi tiêu chảy
• 3.3.3. Kết quả thực hành chung của bà mẹ về chăm sóc trẻ tiêu chảy
• 3.3.4. Một số yếu tố nguy cơ liên quan đến kiến thức và thực hành của bà mẹ về tiêu chảy
• 3.3.4.1. Liên quan với kiến thức của mẹ chăm sóc con bị tiêu chảy cấp
• 3.3.4.2. Mối liên quan với kết quả thực hành
• 3.3.4.3. Mối liên quan giữa kiến thức và thực hành chung của bà mẹ
• 3.4. Kết quả thảo luận nhóm
• 4. CHƯƠNG 4: BÀN LUẬN
• 4.1. Đặc điểm chung của bà mẹ tham gia nghiên cứu
• 4.2. Kiến thức thực hành chăm sóc trẻ
• 4.3. Kiến thức của bà mẹ về chăm sóc trẻ tiêu chảy cấp
• 4.4. Thực hành của bà mẹ về chăm sóc trẻ tiêu chảy
• 4.5. Các yếu tố nguy cơ liên quan đến kiến thức, thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy
• 4.5.1. Các yếu tố liên quan đến kiến thức chăm sóc trẻ tiêu chảy
• 4.5.2. Các yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy
• TÀI LIỆU THAM KHẢO
• PHỤ LỤC

I. Tổng Quan Nghiên Cứu Về Tiêu Chảy Cấp Ở Trẻ Dưới 5 Tuổi

Tiêu chảy cấp ở trẻ em dưới 5 tuổi là một vấn đề sức khỏe toàn cầu, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Đây là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây bệnh tật và tử vong ở trẻ nhỏ. Theo WHO và UNICEF, mỗi năm có khoảng 2 tỷ ca tiêu chảy và 1,9 triệu trẻ dưới 5 tuổi tử vong. Tại Việt Nam, hơn 50% bệnh nhi nhập viện liên quan đến tiêu chảy. Tiêu chảy không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn gây ra gánh nặng kinh tế lớn. Việc điều trị tại nhà đúng cách có thể giảm đáng kể tỷ lệ tử vong và số ca nhập viện. Kiến thức và thực hành đúng đắn của người chăm sóc trẻ đóng vai trò then chốt. Các yếu tố nguy cơ bao gồm dinh dưỡng kém, thiếu kẽm và Vitamin A, và vệ sinh không đảm bảo. Chương trình phòng chống tiêu chảy ở Việt Nam đã đạt được những thành công nhất định, nhưng vẫn cần tiếp tục cải thiện để giảm tỷ lệ mắc bệnh và nâng cao chất lượng chăm sóc.

1.1. Định Nghĩa Phân Loại Bệnh Tiêu Chảy Cấp Ở Trẻ Em

Tiêu chảy cấp được định nghĩa là tình trạng đi ngoài phân lỏng hoặc tóe nước nhiều lần trong ngày (trên 3 lần trong 24 giờ) và kéo dài không quá 14 ngày. Bệnh được chia thành 3 loại chính: tiêu chảy cấp, tiêu chảy kéo dài (trên 14 ngày) và hội chứng lỵ. Tiêu chảy cấp là phổ biến nhất, chiếm khoảng 80% các trường hợp. Đây là thể tiêu chảy có thể gây mất nước và điện giải nghiêm trọng, dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời. Theo tài liệu, trung bình có 3-5% tiêu chảy cấp trở thành tiêu chảy kéo dài, gây sút cân cho bệnh nhân.

1.2. Dịch Tễ Học và Đường Lây Truyền Tiêu Chảy Cấp

Các tác nhân gây bệnh tiêu chảy cấp thường lây truyền qua đường phân - miệng, thông qua thức ăn hoặc nước uống bị ô nhiễm. Trẻ em có thể mắc bệnh khi ăn phải thức ăn, nước uống bị ô nhiễm hoặc tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây. Các yếu tố như vệ sinh cá nhân kém, nguồn nước không đảm bảo và chế độ ăn uống không hợp vệ sinh đều góp phần làm tăng nguy cơ lây nhiễm. Cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc rửa tay thường xuyên và đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm để ngăn chặn sự lây lan của bệnh.

1.3. Nguyên Nhân Chủ Yếu Gây Ra Tiêu Chảy Cấp Ở Trẻ

Nguyên nhân gây tiêu chảy cấp rất đa dạng. Hơn 75% trường hợp có thể xác định được tác nhân gây bệnh. Vi khuẩn như E.coli, Shigella, và Campylobacter jejuni là những tác nhân phổ biến. Virus, đặc biệt là Rotavirus, thường gây tiêu chảy ở trẻ dưới 24 tháng tuổi. Ký sinh trùng như Entamoeba histolytica và Giardia lamblia cũng có thể gây bệnh. Ngoài ra, nấm Candida albicans cũng có thể gây tiêu chảy, đặc biệt ở những trẻ dùng kháng sinh kéo dài. Cần xác định đúng nguyên nhân để có phương pháp điều trị phù hợp.

II. Thách Thức Trong Chăm Sóc Trẻ Tiêu Chảy Cấp Tại Nhà

Chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp tại nhà đòi hỏi kiến thức và kỹ năng nhất định từ người chăm sóc. Một trong những thách thức lớn nhất là nhận biết sớm các dấu hiệu mất nước và nguy cơ, để kịp thời đưa trẻ đến cơ sở y tế. Việc bù nước và điện giải đúng cách cũng rất quan trọng để ngăn ngừa biến chứng. Bên cạnh đó, duy trì chế độ dinh dưỡng phù hợp, đảm bảo vệ sinh cá nhân và môi trường cũng là những yếu tố then chốt. Theo WHO, việc quản lý và chăm sóc tốt tại nhà có thể cứu sống hàng triệu trẻ em mỗi năm.

2.1. Nhận Biết Dấu Hiệu Mất Nước Ở Trẻ Bị Tiêu Chảy Cấp

Việc nhận biết các dấu hiệu mất nước là rất quan trọng. Các dấu hiệu bao gồm: khát nước, mắt trũng, miệng và lưỡi khô, da nhăn nheo, đi tiểu ít hơn bình thường, và quấy khóc hoặc li bì. Mức độ mất nước có thể được đánh giá dựa trên các triệu chứng lâm sàng. Khi thấy trẻ có các dấu hiệu mất nước, cần bù nước ngay lập tức bằng dung dịch ORS hoặc các loại nước bù điện giải khác. Nếu tình trạng không cải thiện, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để được điều trị.

2.2. Những Sai Lầm Thường Gặp Trong Chăm Sóc Tiêu Chảy Cấp

Một số sai lầm thường gặp trong chăm sóc trẻ tiêu chảy cấp bao gồm: tự ý dùng thuốc kháng sinh, kiêng khem quá mức, không bù đủ nước và điện giải, và không đảm bảo vệ sinh. Việc sử dụng kháng sinh không đúng cách có thể gây kháng thuốc và làm tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn. Kiêng khem quá mức có thể dẫn đến suy dinh dưỡng. Vì vậy, cần tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ và các chuyên gia y tế để đảm bảo chăm sóc đúng cách.

2.3. Vai Trò Của Dinh Dưỡng Trong Quá Trình Phục Hồi Tiêu Chảy

Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi của trẻ. Trẻ nên tiếp tục được bú mẹ hoặc ăn uống bình thường, nhưng cần chia nhỏ các bữa ăn và cho ăn những thức ăn dễ tiêu hóa. Tránh các loại thức ăn nhiều đường hoặc chất béo, vì chúng có thể làm tình trạng tiêu chảy trở nên tồi tệ hơn. Bổ sung kẽm cũng có thể giúp giảm thời gian tiêu chảy và tăng cường hệ miễn dịch. Tham khảo ý kiến của chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn uống phù hợp.

III. Phương Pháp Chăm Sóc và Điều Trị Tiêu Chảy Cấp Hiệu Quả

Điều trị tiêu chảy cấp tập trung vào bù nước và điện giải, duy trì dinh dưỡng và phòng ngừa biến chứng. ORS (dung dịch bù điện giải đường uống) là phương pháp hiệu quả nhất để bù nước. Chế độ ăn uống phù hợp và bổ sung kẽm cũng rất quan trọng. Trong một số trường hợp, cần sử dụng thuốc để kiểm soát các triệu chứng hoặc điều trị nhiễm trùng. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc cần tuân thủ chặt chẽ hướng dẫn của bác sĩ. Cần đánh giá mức độ mất nước và điều chỉnh phác đồ điều trị cho phù hợp.

3.1. Hướng Dẫn Sử Dụng Dung Dịch ORS Đúng Cách Cho Trẻ

ORS là dung dịch bù điện giải đường uống hiệu quả nhất để điều trị mất nước do tiêu chảy. Cần pha dung dịch theo đúng hướng dẫn của nhà sản xuất. Liều lượng ORS cần dùng phụ thuộc vào mức độ mất nước của trẻ. Cho trẻ uống từ từ, từng ngụm nhỏ để tránh nôn. Tiếp tục cho trẻ uống ORS cho đến khi tình trạng mất nước được cải thiện. Nếu trẻ nôn nhiều, nên tạm ngừng cho uống trong vài phút rồi tiếp tục cho uống chậm hơn.

3.2. Chế Độ Dinh Dưỡng Hợp Lý Cho Trẻ Bị Tiêu Chảy Cấp

Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong quá trình phục hồi của trẻ. Nên tiếp tục cho trẻ bú mẹ hoặc ăn uống bình thường, nhưng cần chia nhỏ các bữa ăn và cho ăn những thức ăn dễ tiêu hóa như cháo, súp, và chuối. Tránh các loại thức ăn nhiều đường hoặc chất béo, vì chúng có thể làm tình trạng tiêu chảy trở nên tồi tệ hơn. Bổ sung kẽm cũng có thể giúp giảm thời gian tiêu chảy và tăng cường hệ miễn dịch. Tránh cho trẻ ăn các đồ ăn cay nóng hoặc nhiều gia vị.

3.3. Khi Nào Cần Đưa Trẻ Đến Bệnh Viện Để Điều Trị Tiêu Chảy

Cần đưa trẻ đến bệnh viện ngay lập tức nếu trẻ có các dấu hiệu sau: mất nước nặng, nôn liên tục, đi ngoài ra máu, sốt cao, li bì hoặc co giật. Ngoài ra, nếu tình trạng tiêu chảy không cải thiện sau 24-48 giờ điều trị tại nhà, cũng cần đưa trẻ đến bệnh viện để được thăm khám và điều trị. Việc can thiệp y tế kịp thời có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

IV. Nghiên Cứu Tại Bệnh Viện Nhi Trung Ương Về Kiến Thức Chăm Sóc

Nghiên cứu tại Bệnh viện Nhi Trung Ương năm 2022-2023 khảo sát kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi mắc tiêu chảy cấp của bà mẹ. Kết quả cho thấy kiến thức và thực hành của các bà mẹ còn chưa tốt. Điều này nhấn mạnh sự cần thiết của việc tăng cường giáo dục sức khỏe và cung cấp thông tin chính xác về chăm sóc trẻ tiêu chảy cho các bậc phụ huynh. Nghiên cứu cũng chỉ ra một số yếu tố ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành, như trình độ học vấn, nghề nghiệp và số con. Cần có các biện pháp can thiệp phù hợp để cải thiện tình hình.

4.1. Thực Trạng Kiến Thức Của Các Bà Mẹ Về Tiêu Chảy Cấp

Nghiên cứu cho thấy nhiều bà mẹ còn thiếu kiến thức về nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị tiêu chảy cấp. Nhiều bà mẹ không biết cách nhận biết các dấu hiệu mất nước hoặc không biết cách pha và sử dụng ORS đúng cách. Điều này có thể dẫn đến việc chăm sóc không đúng cách và làm chậm quá trình phục hồi của trẻ. Cần có các chương trình giáo dục sức khỏe để nâng cao kiến thức của các bà mẹ.

4.2. Thực Hành Chăm Sóc Trẻ Tiêu Chảy Của Các Bà Mẹ Hiện Nay

Thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy của các bà mẹ cũng còn nhiều hạn chế. Nhiều bà mẹ tự ý dùng thuốc kháng sinh cho trẻ hoặc kiêng khem quá mức. Việc không đảm bảo vệ sinh cá nhân và môi trường cũng là một vấn đề đáng quan ngại. Cần hướng dẫn các bà mẹ về các biện pháp chăm sóc đúng cách, như bù nước và điện giải, duy trì dinh dưỡng và đảm bảo vệ sinh.

4.3. Yếu Tố Liên Quan Đến Kiến Thức và Thực Hành Của Bà Mẹ

Nghiên cứu cho thấy trình độ học vấn, nghề nghiệp và số con có liên quan đến kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy của các bà mẹ. Các bà mẹ có trình độ học vấn cao hơn và có kiến thức nền tảng tốt thường có kiến thức và thực hành tốt hơn. Các bà mẹ làm các công việc liên quan đến y tế cũng có kiến thức và thực hành tốt hơn. Cần có các biện pháp can thiệp phù hợp để cải thiện tình hình ở những nhóm bà mẹ có kiến thức và thực hành còn hạn chế.

V. Giải Pháp Cải Thiện Chăm Sóc Tiêu Chảy Cấp Hướng Dẫn Chi Tiết

Để cải thiện chất lượng chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp, cần có sự phối hợp giữa các cơ quan y tế, cộng đồng và gia đình. Cần tăng cường giáo dục sức khỏe cho các bậc phụ huynh, cung cấp thông tin chính xác và dễ hiểu về chăm sóc trẻ tiêu chảy. Bên cạnh đó, cần nâng cao năng lực cho cán bộ y tế, đảm bảo họ có đủ kiến thức và kỹ năng để tư vấn và điều trị cho trẻ. Cần có các chương trình hỗ trợ dinh dưỡng và vệ sinh cho các gia đình có hoàn cảnh khó khăn.

5.1. Tăng Cường Giáo Dục Sức Khỏe Cho Các Bậc Phụ Huynh

Cần tăng cường giáo dục sức khỏe cho các bậc phụ huynh về nguyên nhân, dấu hiệu và cách điều trị tiêu chảy cấp. Thông tin nên được trình bày một cách rõ ràng, dễ hiểu và phù hợp với trình độ của người nghe. Có thể sử dụng nhiều hình thức truyền thông khác nhau, như tờ rơi, áp phích, video, và các buổi nói chuyện trực tiếp. Cần nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bù nước và điện giải, duy trì dinh dưỡng và đảm bảo vệ sinh.

5.2. Nâng Cao Năng Lực Cho Cán Bộ Y Tế Về Chăm Sóc Tiêu Chảy

Cán bộ y tế cần được đào tạo và cập nhật kiến thức thường xuyên về chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp. Cần chú trọng đào tạo về cách đánh giá mức độ mất nước, cách sử dụng ORS đúng cách, và cách tư vấn cho các bậc phụ huynh về chế độ dinh dưỡng và vệ sinh. Bên cạnh đó, cần cung cấp cho cán bộ y tế các công cụ và tài liệu hỗ trợ cần thiết để họ có thể thực hiện tốt công việc của mình.

5.3. Vai Trò Của Cộng Đồng Trong Phòng Chống Bệnh Tiêu Chảy

Cộng đồng đóng vai trò quan trọng trong phòng chống bệnh tiêu chảy. Cần có các hoạt động tuyên truyền, vận động người dân thực hiện các biện pháp phòng ngừa, như rửa tay thường xuyên, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, và sử dụng nguồn nước sạch. Cần khuyến khích người dân tham gia các chương trình giáo dục sức khỏe và các hoạt động vệ sinh môi trường.

VI. Kết Luận và Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Tiêu Chảy Cấp

Nghiên cứu về kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp tại Bệnh viện Nhi Trung Ương đã cho thấy tầm quan trọng của việc nâng cao kiến thức và kỹ năng cho các bậc phụ huynh. Cần có các biện pháp can thiệp phù hợp để cải thiện tình hình và giảm tỷ lệ mắc bệnh và tử vong do tiêu chảy. Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các chương trình can thiệp và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các nhà khoa học, cán bộ y tế và cộng đồng để đạt được những tiến bộ trong phòng chống bệnh tiêu chảy.

6.1. Tổng Kết Các Kết Quả Nghiên Cứu Quan Trọng Về Tiêu Chảy

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tiêu chảy cấp là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng ở trẻ em dưới 5 tuổi. Việc bù nước và điện giải, duy trì dinh dưỡng và đảm bảo vệ sinh là những biện pháp quan trọng để điều trị và phòng ngừa bệnh. Cần có sự phối hợp giữa các cơ quan y tế, cộng đồng và gia đình để cải thiện tình hình. Cần có các chương trình giáo dục sức khỏe, đào tạo cán bộ y tế, và hỗ trợ dinh dưỡng và vệ sinh cho các gia đình có hoàn cảnh khó khăn.

6.2. Đề Xuất Các Hướng Nghiên Cứu Tiếp Theo Về Chăm Sóc

Các nghiên cứu tiếp theo nên tập trung vào việc đánh giá hiệu quả của các chương trình can thiệp để nâng cao kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ bị tiêu chảy cấp. Cần xác định các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị và tìm kiếm các biện pháp can thiệp hiệu quả hơn. Cần có các nghiên cứu về chi phí-hiệu quả của các biện pháp phòng chống bệnh tiêu chảy để đưa ra các quyết định chính sách phù hợp.

Tổng quan nghiên cứu

Tiêu chảy cấp là một trong những bệnh lý phổ biến và nguy hiểm nhất ở trẻ dưới 5 tuổi trên toàn cầu, đặc biệt tại các nước đang phát triển. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF), mỗi năm có khoảng 2 tỷ trường hợp trẻ mắc tiêu chảy và gần 1,9 triệu trẻ em tử vong do căn bệnh này, chiếm vị trí thứ hai sau viêm phổi về tỷ lệ tử vong trẻ nhỏ. Tại Việt Nam, tiêu chảy chiếm hơn 50% số bệnh nhi nhập viện và là một trong năm bệnh có tỷ lệ mắc cao nhất, đồng thời là nguyên nhân hàng đầu gây suy dinh dưỡng và chậm phát triển thể chất, tinh thần ở trẻ. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe mà còn tạo gánh nặng kinh tế lớn cho gia đình và xã hội.

Nghiên cứu “Kiến thức, thực hành chăm sóc trẻ dưới 5 tuổi mắc tiêu chảy cấp của bà mẹ tại khoa Khám bệnh Quốc tế – Bệnh viện Nhi Trung Ương năm 2022 - 2023” nhằm mục tiêu mô tả thực trạng kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy cấp của bà mẹ, đồng thời phân tích các yếu tố liên quan ảnh hưởng đến kiến thức và thực hành này. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 9/2022 đến tháng 2/2023 tại khoa Khám bệnh Quốc tế, nơi tiếp nhận hàng trăm lượt trẻ mắc tiêu chảy mỗi ngày. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chăm sóc và điều trị tiêu chảy tại nhà, góp phần giảm tỷ lệ tử vong và nhập viện không cần thiết, đồng thời hỗ trợ xây dựng các chương trình giáo dục sức khỏe phù hợp.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các học thuyết điều dưỡng nổi bật nhằm xây dựng mô hình chăm sóc toàn diện cho trẻ tiêu chảy cấp:

• Học thuyết Henderson (1969): Tập trung vào việc đáp ứng 14 nhu cầu cơ bản của con người, trong đó chú trọng chăm sóc thể chất và dinh dưỡng cho trẻ nhằm thúc đẩy quá trình hồi phục.
• Học thuyết Roger (1970): Nhấn mạnh vai trò của môi trường trong việc ảnh hưởng đến sức khỏe, do đó tạo môi trường sạch sẽ, thoáng đãng giúp hạn chế tái nhiễm và tăng cường phục hồi.
• Học thuyết King (1971): Tập trung vào mối quan hệ giữa nhân viên y tế và gia đình bệnh nhi, xây dựng sự tin tưởng và hợp tác trong chăm sóc.
• Học thuyết Watson (1979): Đề cao yếu tố tinh thần, động viên bà mẹ giảm lo lắng, nâng cao hiệu quả chăm sóc.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: kiến thức về bệnh tiêu chảy, thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy, mức độ mất nước, sử dụng dung dịch ORS và các dung dịch thay thế, yếu tố nguy cơ và phòng bệnh tiêu chảy.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính. Đối tượng nghiên cứu là 315 bà mẹ có con dưới 5 tuổi mắc tiêu chảy cấp đến khám và điều trị tại khoa Khám bệnh Quốc tế – Bệnh viện Nhi Trung Ương trong giai đoạn từ tháng 11/2022 đến tháng 1/2023. Cỡ mẫu được tính toán dựa trên tỷ lệ bà mẹ có kiến thức đúng về chăm sóc trẻ tiêu chảy (p=0,59), sai số tuyệt đối d=0,06, với mức ý nghĩa α=0,05, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy.

Phương pháp chọn mẫu thuận tiện, thu thập dữ liệu qua phỏng vấn trực tiếp và quan sát thực hành của bà mẹ bằng bộ câu hỏi chuẩn hóa. Nghiên cứu định tính thực hiện thảo luận nhóm với 10 bà mẹ được chọn chủ đích, nhằm bổ sung thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến chăm sóc trẻ tiêu chảy.

Dữ liệu định lượng được xử lý bằng phần mềm SPSS 20, sử dụng các phép kiểm định t-test, χ2 và tính Odds Ratio (OR) để phân tích mối liên quan giữa các biến số với kiến thức và thực hành chăm sóc. Dữ liệu định tính được phân tích theo chủ đề dựa trên nội dung thảo luận nhóm. Các biện pháp kiểm soát sai số bao gồm tập huấn điều tra viên, điều tra thử và giám sát quá trình thu thập dữ liệu. Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, bảo mật thông tin và được phê duyệt bởi hội đồng đạo đức Bệnh viện Nhi Trung Ương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

1. Kiến thức chung về chăm sóc trẻ tiêu chảy: Khoảng 59% bà mẹ đạt điểm kiến thức tốt (≥12/18 điểm). Trong đó, 74% biết đúng về tình trạng mất nước, 88,5% biết pha dung dịch ORS đúng cách, nhưng chỉ 44% không kiêng khem khi chăm sóc trẻ tiêu chảy. Tỷ lệ bà mẹ biết các dấu hiệu mất nước và thời điểm cần đưa trẻ đến cơ sở y tế đạt khoảng 65%.

2. Thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy: Chỉ có khoảng 55% bà mẹ thực hành tốt (≥10/14 điểm). Thói quen sử dụng ORS đúng cách đạt 69%, tuy nhiên 35% bà mẹ cho trẻ ăn kiêng trong thời gian tiêu chảy, ảnh hưởng tiêu cực đến phục hồi dinh dưỡng. Vệ sinh tay trước khi cho trẻ ăn và sau khi trẻ đi vệ sinh được thực hiện thường xuyên ở khoảng 60% trường hợp.

3. Yếu tố liên quan đến kiến thức và thực hành: Trình độ học vấn và nghề nghiệp của bà mẹ có mối liên quan có ý nghĩa thống kê với cả kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy (p<0,05). Bà mẹ có trình độ từ trung học phổ thông trở lên và làm công chức, viên chức có kiến thức và thực hành tốt hơn so với nhóm khác. Số con cũng ảnh hưởng đến thực hành, bà mẹ có nhiều con thường có kinh nghiệm chăm sóc tốt hơn.

4. Mối quan hệ giữa kiến thức và thực hành: Có sự tương quan tích cực giữa kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy (OR >1, p<0,05), cho thấy kiến thức tốt giúp cải thiện thực hành chăm sóc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, cho thấy kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy của bà mẹ còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc duy trì dinh dưỡng và vệ sinh cá nhân. Việc một số bà mẹ vẫn cho trẻ ăn kiêng trong thời gian tiêu chảy phản ánh sự thiếu hiểu biết về chế độ dinh dưỡng phù hợp, có thể làm tăng nguy cơ suy dinh dưỡng và kéo dài thời gian bệnh.

Sự khác biệt về kiến thức và thực hành theo trình độ học vấn và nghề nghiệp cho thấy vai trò quan trọng của giáo dục và truyền thông sức khỏe trong cộng đồng. Các biểu đồ phân bố điểm kiến thức và thực hành có thể minh họa rõ ràng sự phân hóa này, giúp xác định nhóm đối tượng cần tập trung can thiệp.

Ngoài ra, kết quả thảo luận nhóm cũng cho thấy các yếu tố như áp lực công việc, thiếu thời gian, và hạn chế về nguồn thông tin chính thống ảnh hưởng đến việc áp dụng kiến thức vào thực hành. Điều này nhấn mạnh cần có các chương trình hỗ trợ thiết thực, dễ tiếp cận cho bà mẹ trong chăm sóc trẻ tiêu chảy.

Đề xuất và khuyến nghị

1. Tăng cường giáo dục sức khỏe cho bà mẹ: Triển khai các chương trình đào tạo, tập huấn về kiến thức và kỹ năng chăm sóc trẻ tiêu chảy, đặc biệt nhấn mạnh chế độ dinh dưỡng hợp lý và sử dụng ORS đúng cách. Mục tiêu nâng tỷ lệ bà mẹ có kiến thức và thực hành tốt lên trên 80% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Bệnh viện Nhi Trung Ương phối hợp với Trung tâm Y tế dự phòng.

2. Phát triển tài liệu truyền thông đa phương tiện: Sản xuất video, tờ rơi, ứng dụng di động hướng dẫn chăm sóc trẻ tiêu chảy dễ hiểu, phù hợp với trình độ học vấn khác nhau. Thời gian triển khai trong 6 tháng, cập nhật thường xuyên. Chủ thể thực hiện: Bộ Y tế và các tổ chức phi chính phủ.

3. Tăng cường tư vấn trực tiếp tại cơ sở y tế: Tổ chức các buổi tư vấn, thảo luận nhóm cho bà mẹ khi đưa trẻ đến khám, nhằm giải đáp thắc mắc và củng cố kiến thức thực hành. Mục tiêu đạt 90% bà mẹ được tư vấn đầy đủ trong vòng 3 tháng. Chủ thể thực hiện: Điều dưỡng và bác sĩ khoa Khám bệnh Quốc tế.

4. Hỗ trợ cộng đồng và gia đình: Xây dựng mạng lưới tình nguyện viên, cộng tác viên y tế tại địa phương để hỗ trợ bà mẹ chăm sóc trẻ tiêu chảy tại nhà, đặc biệt ở vùng nông thôn và khu vực khó khăn. Thời gian thực hiện 1 năm, đánh giá hiệu quả định kỳ. Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế dự phòng và các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. Nhân viên y tế và điều dưỡng: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy, giúp cải thiện kỹ năng tư vấn và chăm sóc tại cơ sở y tế.

2. Nhà quản lý y tế và hoạch định chính sách: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng đến chăm sóc trẻ tiêu chảy giúp xây dựng các chương trình can thiệp hiệu quả, phân bổ nguồn lực hợp lý.

3. Giảng viên và sinh viên ngành Điều dưỡng, Y học: Tài liệu tham khảo quý giá cho việc giảng dạy, nghiên cứu và thực hành chuyên môn liên quan đến chăm sóc nhi khoa.

4. Các tổ chức phi chính phủ và cộng đồng: Cơ sở để thiết kế các chương trình giáo dục sức khỏe, truyền thông và hỗ trợ cộng đồng nhằm giảm tỷ lệ mắc và tử vong do tiêu chảy.

Câu hỏi thường gặp

1. Tại sao kiến thức của bà mẹ về tiêu chảy lại quan trọng?
   Kiến thức giúp bà mẹ nhận biết sớm dấu hiệu mất nước, sử dụng đúng dung dịch ORS và duy trì dinh dưỡng, từ đó giảm nguy cơ tử vong và nhập viện không cần thiết.

2. Dung dịch ORS có tác dụng gì trong điều trị tiêu chảy?
   ORS giúp bù nước và điện giải hiệu quả, ngăn ngừa mất nước nặng, giảm tỷ lệ tử vong và biến chứng do tiêu chảy.

3. Tại sao nhiều bà mẹ vẫn cho trẻ ăn kiêng khi bị tiêu chảy?
   Do thiếu hiểu biết hoặc quan niệm sai lầm, ăn kiêng làm trẻ dễ bị suy dinh dưỡng, kéo dài thời gian hồi phục.

4. Làm thế nào để cải thiện thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy tại nhà?
   Cần tăng cường giáo dục, tư vấn trực tiếp, cung cấp tài liệu hướng dẫn dễ hiểu và hỗ trợ cộng đồng.

5. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến kiến thức và thực hành của bà mẹ?
   Trình độ học vấn và nghề nghiệp là hai yếu tố chính, bà mẹ có trình độ cao và công việc ổn định thường có kiến thức và thực hành tốt hơn.

Kết luận

• Nghiên cứu đã mô tả thực trạng kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy cấp của bà mẹ tại Bệnh viện Nhi Trung Ương với tỷ lệ kiến thức tốt đạt khoảng 59% và thực hành tốt khoảng 55%.
• Trình độ học vấn, nghề nghiệp và số con là các yếu tố liên quan có ý nghĩa đến kiến thức và thực hành chăm sóc trẻ tiêu chảy.
• Có mối tương quan tích cực giữa kiến thức và thực hành, cho thấy nâng cao kiến thức sẽ cải thiện thực hành chăm sóc.
• Cần triển khai các chương trình giáo dục sức khỏe, tư vấn và hỗ trợ cộng đồng nhằm nâng cao hiệu quả chăm sóc trẻ tiêu chảy tại nhà.
• Các bước tiếp theo bao gồm phát triển tài liệu truyền thông, đào tạo nhân viên y tế và đánh giá hiệu quả can thiệp trong vòng 12 tháng tới.

Hành động ngay hôm nay để bảo vệ sức khỏe trẻ em – nâng cao kiến thức và thực hành chăm sóc tiêu chảy cho bà mẹ là chìa khóa giảm thiểu tử vong và biến chứng do tiêu chảy cấp!