Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh thế kỷ XXI, giáo dục đóng vai trò then chốt trong phát triển kinh tế xã hội bền vững của mỗi quốc gia. Việt Nam đang chuyển đổi mạnh mẽ từ chương trình giáo dục truyền thống sang tiếp cận phát triển năng lực người học, đặc biệt trong môn Toán ở bậc Trung học phổ thông (THPT). Theo báo cáo năm học 2022-2023, huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định có 2 trường THPT với tổng số 1036 học sinh và 72 giáo viên Toán, trong đó 100% cán bộ quản lý (CBQL) và giáo viên (GV) đạt chuẩn và trên chuẩn. Tuy nhiên, thực trạng quản lý và đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh (PTNLHS) còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng giáo dục.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng PTNLHS tại các trường THPT huyện Vĩnh Thạnh, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào năm học 2022-2023 tại huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên đổi mới phương pháp, nâng cao năng lực học sinh, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông theo Nghị quyết số 29 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Theo Nguyễn Ngọc Quang và Trần Kiểm, quản lý giáo dục là tổ chức các hoạt động dạy học nhằm tối ưu hóa quá trình giáo dục, cụ thể hóa đường lối giáo dục của Đảng và Nhà nước. Quản lý hoạt động dạy học (HĐDH) là tác động có mục đích của CBQL nhằm phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh.

  2. Lý thuyết dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh: Dựa trên quan điểm lấy học sinh làm trung tâm, chú trọng phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, mô hình hóa, giao tiếp và sử dụng công cụ toán học. Thông tư 32/2018/TT-BGDĐT quy định mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học môn Toán theo hướng PTNLHS, nhấn mạnh việc vận dụng kiến thức vào thực tiễn và phát triển phẩm chất người học.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực, điều kiện hỗ trợ dạy học.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu thập từ 6 CBQL, 2 tổ trưởng chuyên môn, 13 giáo viên Toán và 120 học sinh tại 2 trường THPT huyện Vĩnh Thạnh trong năm học 2022-2023.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Quan sát tiết dạy, phỏng vấn sâu CBQL, giáo viên và học sinh; điều tra bằng phiếu hỏi với các thang điểm đánh giá mức độ đồng ý từ 1 đến 5.

  • Phương pháp phân tích: Xử lý số liệu thống kê mô tả, tính điểm trung bình, so sánh tỷ lệ phần trăm các mức độ đánh giá; phân tích định tính từ phỏng vấn và quan sát.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong năm học 2022-2023, phân tích và đề xuất biện pháp trong quý cuối năm 2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đặc điểm môn Toán theo hướng PTNLHS: CBQL và GV Toán có nhận thức khá tốt với điểm trung bình 4,18/5. Có 73,7% hoàn toàn đồng ý môn Toán góp phần phát triển kiến thức, kỹ năng then chốt và tạo cơ hội trải nghiệm thực tiễn. Tuy nhiên, 10,5% còn phân vân về vai trò này, cho thấy nhận thức chưa đồng đều.

  2. Thực trạng mục tiêu dạy học môn Toán theo hướng PTNLHS: Điểm trung bình nhận thức là 4,21/5, trong đó 73,7% hoàn toàn đồng ý học sinh sau học có năng lực toán học và định hướng nghề nghiệp rõ ràng. Một số CBQL và GV (10,5%) còn nghi ngờ về khả năng học sinh tự tìm hiểu vấn đề liên quan đến toán học.

  3. Thực hiện nội dung, chương trình môn Toán: Điểm trung bình 4,03/5, trong đó thời lượng thực hiện chương trình đạt 4,16 điểm (mức tốt). Tuy nhiên, 10,5% CBQL và GV còn phân vân về việc nắm bắt tổng thể nội dung chương trình, cho thấy công tác triển khai chưa đầy đủ.

  4. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Điểm trung bình chỉ đạt 2,79/5 (mức khá), phản ánh việc đổi mới phương pháp chưa được chú trọng. Có 15,3% GV hoàn toàn không đồng ý về đa dạng hình thức tổ chức dạy học, cho thấy vẫn còn áp dụng phương pháp truyền thống.

  5. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập: Đạt mức khá với điểm trung bình 3,04/5. Các đề kiểm tra chú trọng đánh giá toàn diện, công bằng và khả năng phân loại học sinh. Tuy nhiên, việc xây dựng ma trận đề kiểm tra còn mang tính hình thức, chưa thực sự đánh giá năng lực học sinh.

  6. Quản lý hoạt động dạy học môn Toán: CBQL đánh giá cao việc quản lý mục tiêu và nội dung chương trình với điểm trung bình lần lượt là 3,63 và 3,71. Tuy nhiên, quản lý đội ngũ giáo viên và đổi mới phương pháp đạt điểm thấp hơn (3,17), phản ánh sự cần thiết tăng cường bồi dưỡng và hỗ trợ giáo viên.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy nhận thức của CBQL và GV về dạy học môn Toán theo hướng PTNLHS tương đối tốt nhưng chưa đồng đều, ảnh hưởng đến việc triển khai thực tế. Việc đổi mới phương pháp dạy học còn hạn chế, chủ yếu do thiếu trang thiết bị, phần mềm hỗ trợ và kinh phí đầu tư. Kiểm tra đánh giá chưa thực sự đổi mới theo hướng phát triển năng lực, vẫn thiên về kiểm tra kiến thức truyền thống.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với thực trạng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp và kiểm tra đánh giá. Việc quản lý chưa đồng bộ, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận quản lý và giáo viên cũng là nguyên nhân chính.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ đồng ý của CBQL và GV về từng nội dung nhận thức, biểu đồ tròn phân bố tỷ lệ các phương pháp dạy học được sử dụng, bảng tổng hợp điểm trung bình các tiêu chí quản lý và đổi mới phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức và bồi dưỡng chuyên môn cho CBQL và GV: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo chuyên đề về dạy học theo hướng PTNLHS, tập trung vào đổi mới phương pháp, kiểm tra đánh giá năng lực. Mục tiêu tăng tỷ lệ GV vận dụng phương pháp tích cực lên 80% trong 2 năm tới. Chủ thể: Sở GD&ĐT Bình Định phối hợp với các trường THPT.

  2. Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học: Khuyến khích GV áp dụng phương pháp giải quyết vấn đề, học nhóm, sử dụng công nghệ thông tin và phần mềm hỗ trợ dạy học. Xây dựng kế hoạch đổi mới phương pháp từng học kỳ, đánh giá qua dự giờ và phản hồi học sinh. Chủ thể: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn.

  3. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá: Xây dựng bộ đề kiểm tra theo ma trận năng lực, tăng cường đánh giá quá trình học tập và kỹ năng vận dụng kiến thức. Đào tạo GV kỹ năng xây dựng đề kiểm tra đa dạng, sáng tạo. Mục tiêu đạt 90% đề kiểm tra đáp ứng yêu cầu năng lực trong 1 năm. Chủ thể: Tổ chuyên môn và CBQL.

  4. Tăng cường điều kiện hỗ trợ dạy học: Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học hiện đại như bảng tương tác, máy chiếu, phần mềm toán học (Cabri 3D, E-learning). Xây dựng ngân sách hàng năm cho thiết bị và tổ chức các cuộc thi làm đồ dùng dạy học. Chủ thể: Nhà trường, Sở GD&ĐT và các nguồn tài trợ.

  5. Phối hợp gia đình và xã hội trong quản lý học sinh: Thông qua hệ thống tin nhắn điện tử, GVCN phối hợp với phụ huynh theo dõi, nhắc nhở học sinh học tập môn Toán. Tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ để trao đổi về phương pháp học tập và tiến bộ của học sinh. Chủ thể: GVCN, Ban đại diện cha mẹ học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THPT: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh, từ đó cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Giáo viên bộ môn Toán: Áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá và sử dụng công nghệ thông tin hiệu quả trong giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả khảo sát thực tiễn để phát triển các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Sở Giáo dục và Đào tạo, các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và hỗ trợ các trường THPT trong việc đổi mới quản lý và dạy học môn Toán.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
    Là việc tổ chức, chỉ đạo và giám sát các hoạt động dạy học nhằm phát triển toàn diện năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, giao tiếp và sử dụng công cụ toán học của học sinh, thay vì chỉ truyền đạt kiến thức.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán?
    Đổi mới giúp học sinh chủ động, sáng tạo, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực toàn diện, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.

  3. Các phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng trong môn Toán?
    Bao gồm dạy học giải quyết vấn đề, làm việc nhóm, thực hành luyện tập, trò chơi giáo dục và tích hợp liên môn, kết hợp công nghệ thông tin hỗ trợ giảng dạy.

  4. Làm thế nào để kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực học sinh?
    Xây dựng đề kiểm tra theo ma trận năng lực, đánh giá toàn diện quá trình học tập, chú trọng kỹ năng vận dụng, sáng tạo và phân loại học sinh công bằng, khách quan.

  5. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý dạy học môn Toán theo hướng PTNLHS?
    Nhận thức của CBQL và giáo viên về vai trò và phương pháp dạy học tích cực, cùng với điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị và sự phối hợp của gia đình, xã hội.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh là yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục THPT tại huyện Vĩnh Thạnh, tỉnh Bình Định.
  • Nhận thức của CBQL và giáo viên về đặc điểm, mục tiêu và nội dung dạy học môn Toán theo hướng PTNLHS tương đối tốt nhưng còn chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá còn hạn chế, chủ yếu do thiếu trang thiết bị, kinh phí và bồi dưỡng chuyên môn.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung nâng cao năng lực quản lý, đổi mới phương pháp, cải tiến kiểm tra đánh giá và tăng cường điều kiện hỗ trợ nhằm phát triển toàn diện năng lực học sinh.
  • Nghiên cứu đề xuất lộ trình thực hiện trong 1-2 năm tới, kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp quản lý, nhà trường, giáo viên và gia đình để đạt hiệu quả bền vững.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cần chủ động áp dụng các biện pháp đổi mới, tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn và tận dụng công nghệ thông tin để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh.