Tổng quan nghiên cứu

Đầu tư công là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tại Việt Nam, đặc biệt trong lĩnh vực y tế. Giai đoạn đầu tư công trung hạn 2016-2020 tại Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) có 1.799 dự án ngành y tế, trong đó chỉ khoảng 780 dự án hoàn thành và đưa vào sử dụng, cho thấy tỷ lệ giải ngân và hiệu quả đầu tư còn nhiều hạn chế. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công cả nước năm 2022 chỉ đạt khoảng 52,43% kế hoạch, trong đó TP.HCM chỉ đạt trên 25%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình quốc gia. Nguyên nhân chủ yếu là do kế hoạch vốn đầu tư chưa sát thực tế, phân bổ vốn dàn trải, công tác lập và thẩm định dự án còn nhiều sai sót, cùng với các khó khăn về giải phóng mặt bằng và thủ tục pháp lý phức tạp.

Trước thực trạng này, luận văn tập trung nghiên cứu mô hình Analytic Hierarchy Process (AHP) nhằm hỗ trợ ra quyết định lựa chọn dự án đầu tư xây dựng ngành y tế sử dụng vốn ngân sách Nhà nước tại TP.HCM trong giai đoạn 2016-2022. Mục tiêu chính là xác định các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, đánh giá và xếp hạng các yếu tố này, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các dự án đầu tư xây dựng ngành y tế sử dụng vốn ngân sách Nhà nước tại TP.HCM, với dữ liệu khảo sát thu thập từ 190 chuyên gia và cán bộ quản lý dự án trong các cơ quan liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn về công tác ra quyết định đầu tư công, góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư, giảm thất thoát nguồn lực, đồng thời hỗ trợ phát triển hệ thống y tế TP.HCM, phục vụ tốt hơn nhu cầu khám chữa bệnh của người dân.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chính: lý thuyết ra quyết định và mô hình phân tích thứ bậc AHP. Lý thuyết ra quyết định cung cấp các bước cơ bản gồm nhận định bối cảnh, xây dựng phương án, đánh giá và lựa chọn phương án tối ưu dựa trên các tiêu chí cụ thể. Môi trường ra quyết định được phân loại thành các dạng: chắc chắn, không chắc chắn, rủi ro và mơ hồ, giúp hiểu rõ bối cảnh và mức độ phức tạp trong lựa chọn dự án đầu tư.

Mô hình Analytic Hierarchy Process (AHP) được sử dụng để phân tích và xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư dự án xây dựng ngành y tế. AHP cho phép phân chia vấn đề phức tạp thành các cấp độ, từ nhóm yếu tố chính đến các tiêu chí chi tiết, sau đó sử dụng thang đo so sánh cặp để xác định trọng số và mức độ ưu tiên của từng yếu tố. Mô hình này giúp tổng hợp ý kiến chuyên gia một cách khách quan và khoa học.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu bao gồm: đầu tư công, vốn ngân sách Nhà nước, dự án đầu tư xây dựng ngành y tế, các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư (đặc điểm dự án, kinh tế - xã hội, hiệu quả tài chính, khó khăn nội bộ và bên ngoài dự án), cùng các quy định pháp luật liên quan như Luật Đầu tư công 2014, Luật Xây dựng 2014 và Nghị định số 40/2020/NĐ-CP.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập qua khảo sát trực tiếp với 270 phiếu gửi đến các chuyên gia và cán bộ quản lý dự án tại các cơ quan như Sở Xây dựng, Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư, Ban Quản lý đầu tư xây dựng công trình dân dụng và công nghiệp TP.HCM, cùng các bệnh viện và đơn vị tư vấn. Tổng số phiếu hợp lệ là 190, được chọn theo phương pháp lấy mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.

Dữ liệu khảo sát sử dụng thang đo Likert 5 mức độ (từ rất không đồng ý đến rất đồng ý) để đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư. Các công cụ phân tích bao gồm phần mềm SPSS 22.0 để kiểm định độ tin cậy Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) nhằm xác định cấu trúc các yếu tố, và phần mềm Expert Choice để xây dựng và tính toán mô hình AHP.

Quy trình nghiên cứu gồm các bước: thiết kế bảng khảo sát sơ bộ, thu thập ý kiến chuyên gia, điều chỉnh bảng câu hỏi, khảo sát đại trà, xử lý và phân tích dữ liệu, xây dựng mô hình AHP, tính toán trọng số và chỉ số nhất quán, cuối cùng là đề xuất giải pháp dựa trên kết quả phân tích. Thời gian nghiên cứu tập trung trong giai đoạn 2016-2022, phù hợp với phạm vi dự án đầu tư công ngành y tế tại TP.HCM.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư: Qua phân tích AHP, 22 yếu tố được nhóm thành 5 nhóm chính gồm đặc điểm chung dự án, kinh tế - xã hội, hiệu quả kinh tế - tài chính, khó khăn bên trong và bên ngoài dự án. Trong đó, nhóm yếu tố đặc điểm chung dự án và nhóm yếu tố kinh tế - xã hội có trọng số cao nhất, lần lượt đạt khoảng 0.28 và 0.25, cho thấy vai trò quan trọng của quy mô, tính phức tạp dự án và nhu cầu xã hội trong quyết định đầu tư.

  2. Yếu tố có trọng số thấp nhất: Thiết bị y tế đi kèm không được thẩm định giá khi lập dự án và xác định dự toán khi đấu thầu, hội đồng khoa học không thẩm định thiết bị y tế trước khi đầu tư, nguồn vốn và quy mô đầu tư, nhu cầu khám chữa bệnh của bệnh nhân, và trang thiết bị y tế không phù hợp là những yếu tố có trọng số thấp nhất, chiếm dưới 0.05 mỗi yếu tố. Đây cũng là nguyên nhân chính gây chậm tiến độ dự án tại TP.HCM.

  3. Tình trạng giải ngân vốn đầu tư công: Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công ngành y tế tại TP.HCM năm 2022 chỉ đạt khoảng 25%, thấp hơn nhiều so với mức trung bình cả nước là 52,43%. Các dự án lớn như Bệnh viện Nhi đồng TP.HCM được bố trí vốn 1.000 tỷ đồng từ năm 2019 nhưng đến nay vẫn chưa hoàn thành do hồ sơ pháp lý chưa hoàn chỉnh.

  4. Khó khăn trong quản lý dự án: Công tác giải phóng mặt bằng, thủ tục pháp lý phức tạp, biến động giá nguyên vật liệu, và sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa các cơ quan là những khó khăn nội bộ và bên ngoài dự án ảnh hưởng đến tiến độ và hiệu quả đầu tư.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc áp dụng mô hình AHP giúp xác định rõ ràng các yếu tố trọng yếu ảnh hưởng đến quyết định đầu tư dự án xây dựng ngành y tế sử dụng vốn ngân sách Nhà nước tại TP.HCM. Trọng số cao của nhóm yếu tố đặc điểm chung và kinh tế - xã hội phản ánh sự cần thiết phải cân nhắc kỹ lưỡng quy mô, tính khả thi và nhu cầu thực tế của dự án để đảm bảo hiệu quả đầu tư.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, các yếu tố như năng lực quản lý dự án, quy hoạch sử dụng đất, và sự phù hợp với nhu cầu xã hội cũng được đánh giá là quan trọng. Tuy nhiên, điểm mới của nghiên cứu là chỉ ra các yếu tố liên quan đến thiết bị y tế đi kèm và thẩm định dự toán còn bị xem nhẹ, dẫn đến chậm tiến độ và lãng phí nguồn lực.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ trọng số các nhóm yếu tố và bảng so sánh tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công ngành y tế tại TP.HCM và cả nước, giúp minh họa rõ ràng mức độ ảnh hưởng và thực trạng đầu tư.

Kết quả này có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc hỗ trợ các cấp chính quyền và các bên liên quan ra quyết định đầu tư công hiệu quả hơn, giảm thiểu rủi ro và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách Nhà nước.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thẩm định thiết bị y tế đi kèm: Cần thiết lập quy trình thẩm định giá và chất lượng thiết bị y tế đồng bộ khi lập dự án và xác định dự toán đấu thầu, nhằm tránh sai sót và đảm bảo phù hợp với nhu cầu khám chữa bệnh. Thời gian thực hiện: trong vòng 6 tháng, chủ thể thực hiện là Sở Y tế phối hợp với Sở Kế hoạch và Đầu tư.

  2. Hoàn thiện quy trình phê duyệt dự án: Xây dựng bộ tiêu chí rõ ràng, minh bạch cho việc thẩm định và phê duyệt dự án đầu tư xây dựng ngành y tế, bao gồm cả đánh giá tác động kinh tế - xã hội và khả năng giải ngân vốn. Thời gian: 12 tháng, do UBND TP.HCM chủ trì phối hợp các sở ngành.

  3. Tăng cường năng lực quản lý dự án: Đào tạo, nâng cao năng lực chuyên môn cho đội ngũ cán bộ quản lý dự án, đặc biệt về kỹ năng lập kế hoạch, phân bổ vốn và xử lý rủi ro. Thời gian: liên tục, chủ thể là các cơ quan quản lý dự án và trường đại học liên quan.

  4. Đẩy nhanh tiến độ giải phóng mặt bằng và hoàn thiện thủ tục pháp lý: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan để giải quyết nhanh các vướng mắc về đất đai, giấy phép xây dựng, và các thủ tục liên quan nhằm rút ngắn thời gian thực hiện dự án. Thời gian: ưu tiên trong 1 năm, do UBND TP.HCM và các sở ngành liên quan thực hiện.

  5. Xây dựng hệ thống giám sát và đánh giá hiệu quả đầu tư: Áp dụng công nghệ thông tin để theo dõi tiến độ, chi phí và hiệu quả dự án đầu tư công ngành y tế, giúp kịp thời phát hiện và xử lý các vấn đề phát sinh. Thời gian: 18 tháng, chủ thể là Sở Kế hoạch và Đầu tư phối hợp Sở Y tế.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư công và y tế: Giúp hoàn thiện quy trình ra quyết định đầu tư, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn ngân sách, đồng thời cải thiện công tác giám sát và quản lý dự án.

  2. Các chủ đầu tư và đơn vị quản lý dự án xây dựng ngành y tế: Cung cấp công cụ và phương pháp khoa học để đánh giá, lựa chọn dự án phù hợp, giảm thiểu rủi ro và tối ưu hóa nguồn lực.

  3. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý dự án, kinh tế xây dựng, y tế công cộng: Là tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng mô hình AHP trong lĩnh vực đầu tư công, đồng thời cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu.

  4. Các tổ chức tư vấn, đơn vị thi công và thiết kế dự án: Hỗ trợ hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư, từ đó nâng cao chất lượng tư vấn, thiết kế và thi công phù hợp với yêu cầu thực tế và pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Mô hình AHP là gì và tại sao được sử dụng trong nghiên cứu này?
    AHP là phương pháp phân tích thứ bậc giúp đánh giá và xếp hạng các yếu tố phức tạp dựa trên so sánh cặp. Nó được sử dụng để tổng hợp ý kiến chuyên gia một cách khách quan, phù hợp với việc ra quyết định đầu tư dự án ngành y tế có nhiều tiêu chí đa chiều.

  2. Tại sao tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công ngành y tế tại TP.HCM lại thấp?
    Nguyên nhân chính gồm kế hoạch vốn chưa sát thực tế, thủ tục pháp lý phức tạp, công tác giải phóng mặt bằng chậm, biến động giá nguyên vật liệu và thiếu sự phối hợp hiệu quả giữa các cơ quan liên quan.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quyết định đầu tư dự án ngành y tế?
    Đặc điểm chung dự án như quy mô, tính phức tạp và yếu tố kinh tế - xã hội như nhu cầu khám chữa bệnh, hiệu quả phát triển kinh tế xã hội được đánh giá là có trọng số cao nhất trong mô hình AHP.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công trong ngành y tế?
    Cần hoàn thiện quy trình thẩm định, tăng cường năng lực quản lý dự án, đẩy nhanh giải phóng mặt bằng, thẩm định kỹ thiết bị y tế đi kèm và áp dụng công nghệ giám sát tiến độ dự án.

  5. Phạm vi nghiên cứu của luận văn này là gì?
    Nghiên cứu tập trung vào các dự án đầu tư xây dựng ngành y tế sử dụng vốn ngân sách Nhà nước tại TP.HCM trong giai đoạn 2016-2022, khảo sát ý kiến chuyên gia và cán bộ quản lý dự án tại các cơ quan liên quan.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công mô hình AHP để đánh giá và xếp hạng các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định đầu tư dự án xây dựng ngành y tế sử dụng vốn ngân sách Nhà nước tại TP.HCM.
  • Kết quả cho thấy nhóm yếu tố đặc điểm dự án và kinh tế - xã hội có ảnh hưởng lớn nhất, trong khi các yếu tố liên quan đến thiết bị y tế đi kèm và thẩm định dự toán còn bị xem nhẹ.
  • Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công ngành y tế tại TP.HCM còn thấp, nguyên nhân chủ yếu do kế hoạch vốn chưa sát thực tế, thủ tục pháp lý phức tạp và khó khăn trong giải phóng mặt bằng.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả ra quyết định đầu tư, bao gồm hoàn thiện quy trình thẩm định, tăng cường năng lực quản lý, đẩy nhanh thủ tục pháp lý và áp dụng công nghệ giám sát.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác đầu tư công ngành y tế, hỗ trợ các cấp chính quyền và các bên liên quan ra quyết định hiệu quả hơn trong giai đoạn tiếp theo.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý và chủ đầu tư cần triển khai ngay các khuyến nghị của nghiên cứu để cải thiện hiệu quả đầu tư công ngành y tế, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và ứng dụng mô hình AHP trong các lĩnh vực đầu tư công khác.