I. Tổng Quan Di Tích Đền Miếu Vương Triều Trần Đông Triều
Nghiên cứu di tích Đền Miếu Vương Triều Trần ở Đông Triều, Quảng Ninh là vô cùng quan trọng. Các triều đại phong kiến Phương Đông coi việc xây dựng lăng tẩm, đền miếu là yếu tố then chốt cho sự tồn vong. Kiến trúc đền miếu hoàng gia không chỉ phản ánh giá trị nghệ thuật, mà còn chứa đựng giá trị văn hóa, tư tưởng và triết lý về nhân sinh quan, tín ngưỡng. Nghiên cứu này góp phần làm sáng tỏ lịch sử, văn hóa của thời đại. Khu di tích nhà Trần tại Đông Triều bao gồm lăng tẩm, đền miếu, phủ đệ và chùa tháp. Trong khi lăng tẩm và chùa tháp đã được nghiên cứu tương đối hệ thống, thì đền miếu và phủ đệ vẫn còn nhiều vấn đề cần làm rõ. Luận án này tập trung giải quyết những vấn đề này, góp phần hiểu rõ hơn về giá trị di sản của Vương Triều Trần.
1.1. Tổng Quan Về Vương Triều Trần Trong Lịch Sử Việt Nam
Nhà Trần, từ Trần Cảnh đến Thiếu Đế, tồn tại 175 năm (1225-1400). Nhà Trần đã xây dựng Đại Việt trở thành một quốc gia văn hiến, nhiều võ công oanh liệt, có vị trí trong khu vực. Mặc dù vào cuối thời Trần, nhà Trần rơi vào tình trạng khủng hoảng và suy yếu. Nhưng, nhà Trần được đánh giá là một trong những triều đại có võ công, văn trị bậc nhất trong lịch sử Việt Nam. Thời Trần cũng là thời kỳ tinh thần dân tộc thăng hoa, văn hóa, tư tưởng và trí tuệ đạt tới tầm cao của khu vực.
1.2. Vị Trí Của Đông Triều Trong Sự Hình Thành Vương Triều Trần
Tư liệu lịch sử cho phép khẳng định, nhà Trần vốn ở vùng An Sinh (nay là Đông Triều, Quảng Ninh), sống bằng nghề chài lưới. Về sau, di cư xuống khai phá vùng hạ lưu sông Hồng ở đất Hải Ấp (nay thuộc Thái Bình và Nam Định), dần trở lên giàu mạnh và có thế lực trong vùng. Tình hình hỗn loạn cuối thời Lý là tiền đề cho những người có tài trong dòng họ Trần như Trần Tự Khánh, Trần Thừa, Trần Thủ Độ tham gia triều chính. Họ đã khôn khéo xây dựng chỗ đứng vững chắc.
II. Thách Thức Nghiên Cứu Di Tích Đền Miếu Trần Tại Đông Triều
Việc nghiên cứu di tích Đền Miếu Vương Triều Trần ở Đông Triều đặt ra nhiều thách thức. Cần làm rõ đặc điểm cấu trúc, quy chế mặt bằng và hình thái kiến trúc, vật liệu và kỹ thuật xây dựng. Lịch sử hình thành và biến đổi của di tích cũng cần được nghiên cứu kỹ lưỡng. Quan trọng hơn, cần xác định tính chất và mối quan hệ của các di tích đền miếu với Vương Triều Trần. Giá trị lịch sử, văn hóa và di sản của di tích đền miếu cũng cần được đánh giá một cách toàn diện. Đặc biệt, nghiên cứu làm rõ tính chất, công năng của di tích đền An Sinh và đền Thái là vô cùng quan trọng.
2.1. Thiếu Hụt Nghiên Cứu Về Phủ Đệ Và Đền Miếu Thời Trần
Trong khi di tích lăng tẩm và chùa tháp đã được nghiên cứu tương đối có hệ thống và thu được nhiều thành tựu, thì di tích đền miếu và phủ đệ tại đây mới chỉ dừng lại ở những nghiên cứu ban đầu. Để có những hiểu biết đầy đủ về di tích đền miếu thuộc khu di tích nhà Trần tại Đông Triều còn rất nhiều vấn đề liên quan cần tiếp tục nghiên cứu làm rõ
2.2. Xác Định Tính Chất Và Mối Quan Hệ Của Các Di Tích
Nghiên cứu làm rõ tính chất, công năng của di tích đền An Sinh và đền Thái; sự biến chuyển cũng như vai trò của hai di tích này đối với vương triều Trần như thế nào là vấn đề rất quan trọng, giúp hiểu rõ về vị trí, vai trò của vùng đất An Sinh xưa, Đông Triều nay với nhà Trần, đồng thời qua đó hiểu đúng giá trị lịch sử, văn hóa của di sản đền miếu liên quan đến vương triều Trần trong tổng thể giá trị khu di tích nhà Trần tại Đông Triều.
III. Phương Pháp Nghiên Cứu Di Tích Đền Miếu Trần Tại Đông Triều
Luận án sử dụng phương pháp nghiên cứu khảo cổ học kết hợp với các ngành khoa học liên quan. Phương pháp khảo cổ học truyền thống, với sự hỗ trợ của kỹ thuật hiện đại, được áp dụng triệt để. Điều tra, khảo sát, khai quật, nghiên cứu tổng hợp, thu thập và xử lý tư liệu di tích, di vật tại hiện trường là những bước quan trọng. Phương pháp khảo cổ học kiến trúc cũng được sử dụng, bao gồm xây dựng hệ lưới tọa độ chung cho toàn bộ di tích, phân tích sự xuất hiện của di tích di vật trên hệ lưới. Nghiên cứu liên ngành, bao gồm nghiên cứu địa danh, Hán Nôm, kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc, cũng được thực hiện.
3.1. Ứng Dụng Khảo Cổ Học Kiến Trúc Trong Nghiên Cứu
Áp dụng triệt để phương pháp khảo cổ học kiến trúc: xây dựng hệ lưới tọa độ chung cho toàn bộ di tích, định vị vị trí xuất lộ của di tích di vật, xem xét phương vị của di tích trên cùng một hệ lưới; phân tích sự xuất hiện của di tích di vật trên hệ lưới từ đó đưa ra những phán đoán về vị trí, công năng, mối quan hệ giữa di tích, di vật
3.2. Kết Hợp Nghiên Cứu Liên Ngành Hán Nôm Và Kiến Trúc
Kết hợp nghiên cứu liên ngành: nghiên cứu địa danh; Hán Nôm; kiến trúc và nghệ thuật điêu khắc; Các phương pháp nghiên cứu, phân tích, phê phán sử liệu của khoa học lịch sử trong việc thu thập, nghiên cứu, phân tích, đánh giá và sử dụng các nguồn sử liệu có liên quan đến đề tài Luận án
IV. Giá Trị Lịch Sử Văn Hóa Di Tích Đền Miếu Triều Trần
Luận án này nhằm xác định giá trị lịch sử, văn hóa và di sản của hệ thống di tích Đền Miếu Vương Triều Trần ở Đông Triều. Nghiên cứu này làm rõ vai trò của di tích đền miếu ở Đông Triều đối với Vương Triều Trần, diễn trình lịch sử và thờ tự của các đền miếu này từ thời Trần đến nay. Ứng xử của các vương triều Lê - Nguyễn đối với đền miếu nhà Trần ở Đông Triều cũng được phân tích. Những kết quả này góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho quá trình bảo tồn, trùng tu, phục dựng và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa của di sản.
4.1. Giá Trị Tiêu Biểu Về Lịch Sử Và Khoa Học Của Di Tích
Xác định những giá trị lịch sử, văn hóa và di sản của hệ thống di tích đền miếu liên quan đến vương triều Trần ở Đông Triều. Góp phần phát triển ngành hẹp khảo cổ học kiến trúc trên phương diện cung cấp cấu trúc mặt bằng tổng thể về phủ đệ An Sinh của thân vương thời Trần và Thái Miếu của vương triều Trần.
4.2. Vai Trò Của An Sinh Vương Trần Liễu Thời Nhà Trần
Cung cấp tư liệu khảo cổ học nhằm xác định một số vấn đề về lịch sử thời Trần: vấn đề thờ Tiên Miếu và Thái Miếu; vấn đề cấu trúc quyền lực “phân tán” của vương triều quân chủ nhà Trần; vai trò và vị thế của An Sinh vương Trần Liễu và ấp thang mộc của ông đầu thời Trần
V. Ứng Dụng Nghiên Cứu Bảo Tồn Phát Huy Giá Trị Di Sản
Luận án hướng đến việc cung cấp cơ sở khoa học cho quá trình xây dựng phương án bảo tồn, trùng tu, phục dựng và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa, di sản của hai nhóm di tích Đền Miếu liên quan đến Vương Triều Trần ở Đông Triều. Trong bối cảnh phát triển kinh tế văn hóa địa phương, việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản là vô cùng quan trọng. Đặc biệt, khi di sản thế giới Yên Tử được UNESCO ghi danh, việc bảo tồn và phát huy giá trị của di tích Đền Miếu càng trở nên cấp thiết.
5.1. Bảo Tồn Và Phát Huy Trong Bối Cảnh Phát Triển Kinh Tế
Góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho quá trình xây dựng phương án bảo tồn, trùng tu, phục dựng và phát huy giá trị lịch sử, văn hóa, di sản của hai nhóm di tích đền miếu liên quan đến vương triều Trần ở Đông Triều trong bối cảnh phát triển kinh tế văn hóa địa phương hiện nay và tương lai (khi di sản thế giới Yên Tử được UNESCO ghi danh).
5.2. Quan Điểm Bảo Tồn Dựa Trên Giá Trị Cốt Lõi Di Sản
Áp dụng một số lý thuyết của khảo cổ học nghi lễ trong việc nhìn nhận lượng hóa giá trị di tích, nghiên cứu đề xuất bảo tồn di tích như: Quan điểm bảo tồn nguyên gốc, tức là bảo tồn nguyên trạng những dấu vết gốc, bất kỳ lựa chọn nào cũng phải đảm bảo không làm biến đổi các giá trị gốc của di tích
