Tổng quan nghiên cứu

Âm nhạc đóng vai trò quan trọng trong giáo dục, góp phần phát triển trí tưởng tượng, sáng tạo và tâm hồn con người. Từ năm 2002, môn Âm nhạc trở thành môn học bắt buộc ở bậc Tiểu học và Trung học cơ sở (THCS) tại Việt Nam. Trong chương trình Âm nhạc bậc THCS, phân môn Học hát chiếm vị trí trọng tâm với nội dung đa dạng gồm ca khúc thiếu nhi, dân ca và bài hát nước ngoài, phù hợp với tâm sinh lý học sinh. Tuy nhiên, thực trạng đào tạo giáo viên âm nhạc, đặc biệt là năng lực phân tích ca khúc của sinh viên các trường sư phạm âm nhạc, còn nhiều hạn chế. Sinh viên thường gặp khó khăn trong việc phân tích ca khúc, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy và dàn dựng chương trình âm nhạc tổng hợp tại các trường THCS.

Luận văn tập trung nghiên cứu ca khúc trong chương trình dạy học âm nhạc bậc THCS, nhằm phân tích nội dung, đặc điểm âm nhạc và giá trị nghệ thuật của các bài hát trong phân môn Học hát. Nghiên cứu được thực hiện tại Trường Cao đẳng Văn hóa Nghệ thuật Thái Bình, với phạm vi gồm 28 bài hát chính khóa và 21 bài hát phụ lục, từ lớp 6 đến lớp 9. Mục tiêu là cung cấp tài liệu tham khảo cho sinh viên CĐSP Âm nhạc và giáo viên âm nhạc THCS, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và giảng dạy.

Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn lớn trong việc hoàn thiện kiến thức lý luận và phương pháp phân tích ca khúc, đồng thời hỗ trợ sinh viên trong quá trình thực tập sư phạm và giảng dạy sau khi ra trường. Qua đó, nâng cao hiệu quả dạy học môn Âm nhạc, đặc biệt là phân môn Học hát, góp phần phát triển năng lực cảm thụ âm nhạc cho học sinh THCS.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu âm nhạc hiện đại, tập trung vào phân tích ca khúc thiếu nhi trong chương trình âm nhạc THCS. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết hình thức âm nhạc: Được phát triển từ các công trình của PGS. Nguyễn Thị Nhung và GS. Phạm Lê Hòa, lý thuyết này phân tích cấu trúc hình thức của ca khúc qua các dạng hình thức một đoạn, hai đoạn đơn, ba đoạn đơn, cùng các yếu tố như giai điệu, tiết tấu, hòa thanh. Khái niệm hình thức âm nhạc được hiểu là sự tổ chức các phần, chủ đề trong tác phẩm, thể hiện tính logic và tư duy âm nhạc hoàn chỉnh.

  2. Lý thuyết phân tích tác phẩm âm nhạc: Theo TS. Đào Trọng Minh và PGS. Nguyễn Thị Nhung, phân tích tác phẩm âm nhạc không chỉ dừng lại ở hình thức mà còn bao gồm nội dung, chủ đề tư tưởng, tính định hướng thẩm mỹ. Phương pháp phân tích ca khúc bao gồm các bước: nhận diện giọng điệu, hình thức, thể loại, đặc điểm giai điệu, tiết tấu, hòa thanh và lời ca, nhằm đánh giá giá trị nghệ thuật và nội dung của bài hát.

Các khái niệm chuyên ngành như ca khúc thiếu nhi, dân ca, hình thức một đoạn, hai đoạn đơn, ba đoạn đơn, giai điệu, tiết tấu, hòa thanh được làm rõ để làm công cụ phân tích. Ca khúc thiếu nhi được định nghĩa là các bài hát dành cho lứa tuổi nhi đồng và thiếu niên, có cấu trúc đơn giản, giai điệu dễ thuộc, phù hợp với tâm sinh lý học sinh THCS.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn:

  • Phương pháp lý thuyết: Phân tích, tổng hợp, so sánh các tài liệu, sách giáo khoa, công trình nghiên cứu liên quan đến ca khúc thiếu nhi và phân tích tác phẩm âm nhạc.

  • Phương pháp thực tiễn: Quan sát, điều tra khảo sát năng lực phân tích ca khúc của sinh viên CĐSP Âm nhạc Trường Cao đẳng VHNT Thái Bình thông qua môn Hình thức và Thể loại âm nhạc; thực nghiệm sư phạm với các bài hát trong chương trình THCS.

Nguồn dữ liệu chính gồm 28 bài hát chính khóa và 21 bài hát phụ lục trong chương trình phân môn Học hát bậc THCS, tài liệu giảng dạy môn Hình thức và Thể loại âm nhạc, kết quả khảo sát 13 sinh viên khóa 8 năm thứ ba. Cỡ mẫu khảo sát là 13 sinh viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đánh giá thực trạng năng lực phân tích ca khúc.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, bao gồm giai đoạn thu thập tài liệu, khảo sát thực trạng, phân tích ca khúc và thực nghiệm sư phạm tại Trường Cao đẳng VHNT Thái Bình.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm nội dung ca khúc THCS đa dạng và phong phú
    Tổng cộng 28 bài hát chính khóa và 21 bài hát phụ lục được phân loại theo các chủ đề: nhà trường và thầy cô, gia đình và bạn bè, thiên nhiên, quê hương đất nước, tình hữu nghị. Ví dụ, lớp 6 có 8 bài chính khóa gồm 4 ca khúc thiếu nhi, 2 dân ca và 2 bài hát nước ngoài. Nội dung ca khúc phản ánh tình cảm trong sáng, hồn nhiên, phù hợp với tâm sinh lý học sinh THCS.

  2. Hình thức âm nhạc chủ yếu là đơn giản, dễ thuộc
    Phần lớn ca khúc THCS được viết theo hình thức một đoạn hoặc hai đoạn đơn, chiếm khoảng 70-80% tổng số bài. Một số ít bài thuộc hình thức ba đoạn đơn hoặc có cấu trúc phức tạp hơn. Ví dụ, bài "Khát vọng mùa xuân" của Mozart có cấu trúc hai đoạn cân phương, đặc trưng âm nhạc cổ điển châu Âu.

  3. Sinh viên CĐSP Âm nhạc còn hạn chế về năng lực phân tích ca khúc
    Khảo sát 13 sinh viên năm thứ ba cho thấy 46,1% gặp khó khăn trong tiếp thu môn Hình thức và Thể loại âm nhạc, chỉ 23,1% cảm thấy dễ dàng. Sinh viên yếu về lý thuyết âm nhạc cơ bản, xướng âm, hòa thanh thường phân tích sai hoặc lúng túng khi xác định giọng điệu, hình thức, đặc điểm âm nhạc của bài hát.

  4. Chương trình đào tạo và thời lượng giảng dạy còn hạn chế
    Môn Hình thức và Thể loại âm nhạc có 60 tiết (4 tín chỉ) với 10 chương, trong đó phần phân tích ca khúc chiếm tỷ lệ nhỏ. Việc giảng dạy chủ yếu dựa vào sách giáo khoa của PGS. Nguyễn Thị Nhung, kết hợp thực hành phân tích trên lớp và tự học. Thời gian hạn chế khiến sinh viên khó tiếp thu sâu kiến thức.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của hạn chế năng lực phân tích ca khúc của sinh viên là do chất lượng đầu vào không đồng đều, thời lượng học tập ít, và phương pháp giảng dạy chưa tối ưu. So với các nghiên cứu trước đây, luận văn bổ sung phân tích toàn diện các ca khúc trong chương trình THCS, không chỉ tập trung vào ca khúc thiếu nhi tiêu biểu mà còn bao gồm cả dân ca và bài hát nước ngoài.

Việc phân tích ca khúc giúp sinh viên hiểu rõ hơn về cấu trúc, nội dung và giá trị nghệ thuật, từ đó nâng cao khả năng dạy học và dàn dựng chương trình âm nhạc. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố hình thức ca khúc (một đoạn, hai đoạn, ba đoạn) và bảng thống kê số lượng bài hát theo chủ đề, giúp minh họa rõ nét đặc điểm chương trình.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện chương trình đào tạo CĐSP Âm nhạc, đồng thời cung cấp tài liệu tham khảo hữu ích cho giáo viên âm nhạc THCS nhằm nâng cao chất lượng dạy học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường thời lượng và nội dung giảng dạy môn Hình thức và Thể loại âm nhạc
    Cần bổ sung thêm tiết học tập trung vào phân tích ca khúc THCS, đặc biệt là các bài hát có cấu trúc phức tạp và âm hưởng dân ca. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ sinh viên tiếp thu tốt môn học lên ít nhất 70% trong vòng 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và khoa Sư phạm Âm nhạc.

  2. Phát triển giáo trình và tài liệu giảng dạy phù hợp với đối tượng sinh viên CĐSP
    Soạn thảo giáo trình chuyên sâu về phân tích ca khúc THCS, có minh họa cụ thể từng bài hát trong chương trình. Thời gian hoàn thành trong 1 năm, áp dụng cho khóa học tiếp theo. Chủ thể: Giảng viên bộ môn và nhóm nghiên cứu.

  3. Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn nâng cao năng lực phân tích ca khúc cho sinh viên và giáo viên
    Định kỳ hàng năm tổ chức các khóa tập huấn kỹ năng phân tích ca khúc, kết hợp thực hành và phản hồi. Mục tiêu nâng cao kỹ năng thực hành phân tích ca khúc cho 80% sinh viên và giáo viên tham gia. Chủ thể: Nhà trường phối hợp với các chuyên gia âm nhạc.

  4. Khuyến khích sinh viên tự học, nghiên cứu và thực hành phân tích ca khúc
    Xây dựng môi trường học tập tích cực, khuyến khích sinh viên tham gia nhóm học tập, thảo luận và thực hành phân tích ca khúc dưới sự hướng dẫn của giảng viên. Thời gian triển khai liên tục trong suốt khóa học. Chủ thể: Giảng viên và sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Sinh viên ngành Sư phạm Âm nhạc
    Luận văn cung cấp tài liệu tham khảo chi tiết về phân tích ca khúc THCS, giúp sinh viên nâng cao năng lực chuyên môn, chuẩn bị tốt cho thực tập và giảng dạy sau này.

  2. Giáo viên Âm nhạc bậc THCS
    Tài liệu giúp giáo viên hiểu sâu sắc đặc điểm âm nhạc và nội dung ca khúc trong chương trình, từ đó nâng cao chất lượng dạy học, truyền cảm hứng cho học sinh.

  3. Giảng viên các trường đào tạo Âm nhạc
    Luận văn là nguồn tham khảo quý giá để xây dựng chương trình đào tạo, giáo trình phù hợp với đối tượng sinh viên CĐSP, đồng thời cải tiến phương pháp giảng dạy môn Hình thức và Thể loại âm nhạc.

  4. Nhà nghiên cứu và chuyên gia âm nhạc giáo dục
    Công trình cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích chuyên sâu về ca khúc thiếu nhi trong giáo dục phổ thông, góp phần phát triển nghiên cứu âm nhạc ứng dụng trong giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao phân tích ca khúc lại quan trọng trong dạy học âm nhạc THCS?
    Phân tích ca khúc giúp giáo viên và học sinh hiểu rõ cấu trúc, nội dung và giá trị nghệ thuật của bài hát, từ đó nâng cao khả năng biểu diễn và cảm thụ âm nhạc. Ví dụ, hiểu âm hưởng múa lân trong bài "Nổi trống lên các bạn ơi" giúp học sinh thể hiện bài hát truyền cảm hơn.

  2. Sinh viên CĐSP Âm nhạc thường gặp khó khăn gì khi học môn Hình thức và Thể loại âm nhạc?
    Sinh viên gặp khó khăn trong việc xác định giọng điệu, hình thức, đặc điểm giai điệu và tiết tấu, đặc biệt với các bài có dấu hóa phức tạp hoặc âm hưởng dân ca. Khảo sát cho thấy gần 50% sinh viên tiếp thu ở mức trung bình hoặc khó khăn.

  3. Chương trình phân môn Học hát bậc THCS gồm những loại ca khúc nào?
    Chương trình bao gồm ca khúc thiếu nhi, dân ca Việt Nam và bài hát nước ngoài, với nội dung phong phú về nhà trường, gia đình, bạn bè, thiên nhiên, quê hương đất nước và tình hữu nghị.

  4. Phương pháp phân tích ca khúc được thực hiện như thế nào?
    Phương pháp bao gồm nhận diện giọng điệu, hình thức (một đoạn, hai đoạn, ba đoạn), phân tích giai điệu, tiết tấu, hòa thanh và lời ca để đánh giá nội dung và giá trị nghệ thuật của bài hát.

  5. Làm thế nào để nâng cao năng lực phân tích ca khúc cho sinh viên?
    Cần tăng cường thời lượng giảng dạy, phát triển giáo trình phù hợp, tổ chức tập huấn kỹ năng, đồng thời khuyến khích sinh viên tự học và thực hành phân tích ca khúc dưới sự hướng dẫn của giảng viên.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ đặc điểm nội dung và âm nhạc của 49 ca khúc trong chương trình phân môn Học hát bậc THCS, bao gồm ca khúc thiếu nhi, dân ca và bài hát nước ngoài, với nội dung phong phú, phù hợp tâm sinh lý học sinh.

  • Hình thức âm nhạc chủ yếu là đơn giản, gồm hình thức một đoạn và hai đoạn đơn, giúp học sinh dễ thuộc, dễ nhớ và phù hợp với giọng hát lứa tuổi THCS.

  • Năng lực phân tích ca khúc của sinh viên CĐSP Âm nhạc Trường Cao đẳng VHNT Thái Bình còn hạn chế do chất lượng đầu vào không đồng đều, thời lượng học tập ít và phương pháp giảng dạy chưa tối ưu.

  • Luận văn đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo và giảng dạy môn Hình thức và Thể loại âm nhạc, nhằm cải thiện năng lực phân tích ca khúc cho sinh viên và giáo viên âm nhạc THCS.

  • Kết quả nghiên cứu có thể được ứng dụng trong xây dựng giáo trình, tổ chức tập huấn và hỗ trợ sinh viên trong quá trình thực tập sư phạm, góp phần nâng cao chất lượng dạy học âm nhạc phổ thông.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở đào tạo âm nhạc cần triển khai các đề xuất nhằm nâng cao năng lực phân tích ca khúc cho sinh viên, đồng thời giáo viên âm nhạc THCS nên áp dụng kiến thức phân tích để nâng cao hiệu quả giảng dạy. Đọc và áp dụng luận văn này sẽ giúp cải thiện chất lượng giáo dục âm nhạc bậc THCS một cách bền vững.