Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo chỉ thị số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, việc phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề (GQVĐ) trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Trường Cao đẳng Sư phạm Long An, với hơn 36 năm kinh nghiệm đào tạo giáo viên cho tỉnh, đang đối mặt với thách thức sinh viên năm thứ nhất gặp nhiều khó khăn trong việc thích nghi với môi trường học tập mới, phương pháp học tập và giảng dạy khác biệt so với phổ thông. Nghiên cứu này khảo sát thực trạng kỹ năng GQVĐ trong hoạt động học tập của 373 sinh viên năm thứ nhất khóa 38 tại trường, nhằm xác định mức độ biểu hiện kỹ năng, các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp cải thiện.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc đánh giá thực trạng kỹ năng GQVĐ của sinh viên năm thứ nhất trong hoạt động học tập, phân tích các vấn đề thường gặp liên quan đến nội dung học tập, phương pháp học tập, phương pháp giảng dạy, giao tiếp và điều kiện học tập. Phạm vi nghiên cứu được giới hạn tại Trường Cao đẳng Sư phạm Long An, với thời gian khảo sát từ tháng 11/2013 đến tháng 9/2014. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả đào tạo, giúp sinh viên phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và giải quyết các tình huống khó khăn trong học tập, góp phần xây dựng đội ngũ giáo viên chất lượng cao cho địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về kỹ năng giải quyết vấn đề và hoạt động học tập của sinh viên. Theo tổ chức WHO, kỹ năng GQVĐ thuộc nhóm kỹ năng nhận thức trong kỹ năng sống, là khả năng vận dụng tri thức và kinh nghiệm để giải quyết các tình huống khó khăn. Lý thuyết Polya (1957) phân chia quá trình GQVĐ thành bốn bước: hiểu vấn đề, xây dựng kế hoạch, thực hiện kế hoạch và kiểm tra kết quả. Các nghiên cứu của các nhà tâm lý học Liên Xô nhấn mạnh vai trò của tình huống có vấn đề, mâu thuẫn giữa kiến thức cũ và mới là động lực kích thích tư duy sáng tạo và GQVĐ.

Hoạt động học tập của sinh viên được xem là quá trình tự giác, có mục đích nhằm lĩnh hội tri thức, kỹ năng và thái độ phù hợp với yêu cầu nghề nghiệp tương lai. Đặc điểm tâm lý của sinh viên năm thứ nhất bao gồm sự tự ý thức phát triển mạnh mẽ, khả năng lập kế hoạch và thực hiện hoạt động độc lập, nhưng cũng gặp nhiều khó khăn trong thích nghi với môi trường học tập mới. Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ bao gồm yếu tố cá nhân (nhận thức, thái độ, hành vi), yếu tố giáo viên (phương pháp giảng dạy, hỗ trợ), và yếu tố nhà trường (cơ sở vật chất, điều kiện học tập).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi làm chủ đạo, kết hợp phỏng vấn sâu để thu thập dữ liệu định tính và định lượng. Mẫu nghiên cứu gồm 373 sinh viên năm thứ nhất khóa 38 và 30 giảng viên tại Trường Cao đẳng Sư phạm Long An. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các ngành học như Toán, Ngữ Văn, Tiếng Anh, Giáo dục Thể chất, Giáo dục Tiểu học, Giáo dục Mầm non, Mỹ thuật, Tin học và Âm nhạc.

Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS 21 for Windows, sử dụng các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích so sánh tỉ lệ phần trăm, trung bình và độ lệch chuẩn để đánh giá mức độ kỹ năng GQVĐ và các yếu tố ảnh hưởng. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 11/2013 đến tháng 9/2014, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ kỹ năng GQVĐ của sinh viên năm thứ nhất ở mức trung bình: Kết quả khảo sát cho thấy điểm trung bình kỹ năng GQVĐ là khoảng 3,2 trên thang điểm 5, với 54% sinh viên tự đánh giá có khả năng thực hiện các thao tác giải quyết vấn đề ở mức trung bình. So sánh theo giới tính, nữ sinh có mức độ kỹ năng GQVĐ cao hơn nam sinh khoảng 5%.

  2. Các vấn đề thường gặp trong hoạt động học tập: Sinh viên gặp khó khăn chủ yếu liên quan đến nội dung học tập (62% phản ánh kiến thức mới, khó và nhiều), phương pháp học tập (58% gặp khó khăn trong tự học và lập kế hoạch), phương pháp giảng dạy của giáo viên (45% chưa thích nghi với phương pháp mới), giao tiếp (40% e ngại giao tiếp với thầy cô và bạn bè) và điều kiện học tập (35% phản ánh thiếu tài liệu và cơ sở vật chất).

  3. Yếu tố ảnh hưởng chủ yếu xuất phát từ phía sinh viên: Khoảng 65% sinh viên cho biết yếu tố cá nhân như nhận thức về kỹ năng, thái độ học tập và khả năng tự quản lý thời gian ảnh hưởng lớn đến kỹ năng GQVĐ. Yếu tố từ phía giáo viên và nhà trường cũng có ảnh hưởng nhưng ở mức độ thấp hơn, lần lượt là 25% và 20%.

  4. Sự khác biệt về kỹ năng GQVĐ theo ngành học: Sinh viên các ngành Giáo dục Mầm non và Giáo dục Tiểu học có mức độ kỹ năng GQVĐ cao hơn các ngành Toán, Tin học và Mỹ thuật khoảng 7%, do đặc thù ngành học và phương pháp đào tạo.

Thảo luận kết quả

Mức độ kỹ năng GQVĐ trung bình phản ánh thực trạng sinh viên năm thứ nhất còn nhiều hạn chế trong việc thích nghi với môi trường học tập mới và phương pháp học tập đòi hỏi tính chủ động cao. Kết quả này tương đồng với các nghiên cứu trước đây tại Việt Nam và quốc tế, cho thấy sinh viên thường gặp khó khăn trong việc nhận thức và xử lý các tình huống học tập phức tạp.

Các vấn đề về nội dung học tập và phương pháp học tập là nguyên nhân chính làm giảm hiệu quả GQVĐ, do sinh viên chưa quen với việc tự nghiên cứu, tự lập kế hoạch và đánh giá kết quả học tập. Vấn đề giao tiếp cũng ảnh hưởng đến khả năng trao đổi, thảo luận và tìm kiếm hỗ trợ, từ đó làm giảm hiệu quả giải quyết vấn đề.

Yếu tố cá nhân chiếm vai trò chủ đạo trong việc hình thành kỹ năng GQVĐ, điều này nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức, thái độ tích cực và kỹ năng tự quản lý cho sinh viên. Sự khác biệt theo ngành học cho thấy cần có các chương trình đào tạo và hỗ trợ phù hợp với đặc thù từng ngành để phát triển kỹ năng GQVĐ hiệu quả hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ kỹ năng GQVĐ theo ngành học và biểu đồ tròn phân bố các vấn đề thường gặp trong học tập, giúp minh họa rõ ràng các phát hiện chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng GQVĐ cho sinh viên năm thứ nhất: Triển khai các chương trình tập huấn kỹ năng nhận thức vấn đề, lập kế hoạch và đánh giá giải pháp, nhằm nâng cao điểm trung bình kỹ năng GQVĐ lên ít nhất 4,0 trong vòng 1 năm học. Chủ thể thực hiện là phòng đào tạo phối hợp với khoa tâm lý giáo dục.

  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy và hỗ trợ học tập: Khuyến khích giảng viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực, tăng cường thảo luận nhóm và giải quyết tình huống thực tế, giúp sinh viên phát triển kỹ năng tư duy phản biện và GQVĐ. Thời gian thực hiện trong 2 học kỳ, do các khoa chuyên môn chủ trì.

  3. Xây dựng hệ thống tư vấn và hỗ trợ sinh viên: Thiết lập các trung tâm tư vấn học tập và kỹ năng mềm, cung cấp hỗ trợ về phương pháp học tập, kỹ năng giao tiếp và quản lý thời gian. Mục tiêu giảm tỷ lệ sinh viên gặp khó khăn trong giao tiếp xuống dưới 20% trong 1 năm. Nhà trường và các phòng ban liên quan chịu trách nhiệm.

  4. Cải thiện điều kiện học tập và cơ sở vật chất: Đầu tư nâng cấp phòng học, trang thiết bị hỗ trợ học tập như máy chiếu, thư viện điện tử và truy cập internet ổn định, nhằm tạo môi trường học tập thuận lợi. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do ban giám hiệu và phòng hành chính quản trị đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để thiết kế chương trình đào tạo, đổi mới phương pháp giảng dạy và xây dựng các biện pháp hỗ trợ sinh viên phát triển kỹ năng GQVĐ.

  2. Sinh viên năm thứ nhất và các khóa sau: Giúp nhận thức rõ về tầm quan trọng của kỹ năng GQVĐ, từ đó chủ động rèn luyện và áp dụng trong học tập, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển bản thân.

  3. Nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý giáo dục và đào tạo: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và khung lý thuyết để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về kỹ năng mềm và hoạt động học tập của sinh viên.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và đào tạo: Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo kỹ năng sống, đặc biệt là kỹ năng GQVĐ trong bậc đại học và cao đẳng, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ năng giải quyết vấn đề là gì và tại sao quan trọng với sinh viên năm thứ nhất?
    Kỹ năng GQVĐ là khả năng vận dụng tri thức và kinh nghiệm để giải quyết các tình huống khó khăn trong học tập và cuộc sống. Với sinh viên năm thứ nhất, kỹ năng này giúp thích nghi với môi trường học tập mới, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực tự học.

  2. Sinh viên năm thứ nhất thường gặp những khó khăn gì trong hoạt động học tập?
    Sinh viên gặp khó khăn về nội dung học tập mới, phương pháp học tập tự chủ, giao tiếp với thầy cô và bạn bè, cũng như điều kiện học tập chưa đầy đủ. Ví dụ, 62% sinh viên phản ánh kiến thức chuyên ngành khó và nhiều.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến kỹ năng GQVĐ của sinh viên?
    Yếu tố cá nhân như nhận thức, thái độ và khả năng tự quản lý thời gian chiếm khoảng 65% ảnh hưởng, trong khi yếu tố giáo viên và nhà trường có mức độ ảnh hưởng thấp hơn.

  4. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng GQVĐ cho sinh viên?
    Có thể tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng, đổi mới phương pháp giảng dạy, xây dựng hệ thống tư vấn hỗ trợ và cải thiện điều kiện học tập. Ví dụ, các chương trình tập huấn kỹ năng nhận thức vấn đề giúp sinh viên nâng cao điểm kỹ năng lên mức cao hơn.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các trường khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung tại Trường Cao đẳng Sư phạm Long An, các kết quả và đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng tại các trường đại học, cao đẳng khác có đặc điểm tương tự về sinh viên và môi trường học tập.

Kết luận

  • Kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên năm thứ nhất Trường Cao đẳng Sư phạm Long An hiện ở mức trung bình, với nhiều khó khăn liên quan đến nội dung học tập, phương pháp học tập và giao tiếp.
  • Yếu tố cá nhân đóng vai trò chủ đạo ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ, trong khi yếu tố giáo viên và nhà trường có ảnh hưởng bổ trợ.
  • Có sự khác biệt về mức độ kỹ năng GQVĐ theo ngành học, đòi hỏi các giải pháp đào tạo phù hợp đặc thù từng ngành.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể gồm đào tạo kỹ năng, đổi mới phương pháp giảng dạy, xây dựng hệ thống hỗ trợ và cải thiện điều kiện học tập nhằm nâng cao kỹ năng GQVĐ cho sinh viên.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển tiếp theo trong việc xây dựng chương trình đào tạo kỹ năng mềm toàn diện cho sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao.

Hành động tiếp theo: Các đơn vị đào tạo cần triển khai ngay các khóa tập huấn kỹ năng GQVĐ và đổi mới phương pháp giảng dạy, đồng thời xây dựng hệ thống hỗ trợ sinh viên để nâng cao hiệu quả học tập và phát triển toàn diện.