Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo chỉ thị số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, việc phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề (GQVĐ) trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất trở thành một yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng đào tạo. Trường Cao đẳng Sư phạm Long An, với hơn 36 năm kinh nghiệm đào tạo giáo viên, đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cho ngành giáo dục tỉnh nhà. Tuy nhiên, sinh viên năm thứ nhất tại trường còn gặp nhiều khó khăn trong việc thích nghi với môi trường học tập mới, đặc biệt là kỹ năng GQVĐ trong học tập chưa được phát triển đầy đủ, ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả học tập và sự phát triển toàn diện của sinh viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định thực trạng kỹ năng GQVĐ trong hoạt động học tập của sinh viên năm thứ nhất tại Trường Cao đẳng Sư phạm Long An, từ đó đề xuất các biện pháp cải thiện phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trên 400 sinh viên thuộc các chuyên ngành như Toán, Ngữ Văn, Tiếng Anh, Giáo dục Thể chất, Giáo dục Tiểu học, Giáo dục Mầm non, Mỹ thuật, Tin học và Âm nhạc, cùng 30 giảng viên đang giảng dạy sinh viên năm thứ nhất. Thời gian khảo sát từ tháng 11/2013 đến tháng 9/2014.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng lực học tập, phát triển kỹ năng mềm thiết yếu cho sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên tại địa phương. Kết quả nghiên cứu cũng cung cấp cơ sở khoa học cho nhà trường và các bên liên quan trong việc xây dựng chương trình đào tạo và các hoạt động hỗ trợ sinh viên phát triển kỹ năng GQVĐ, từ đó cải thiện hiệu quả học tập và chuẩn bị tốt hơn cho nghề nghiệp tương lai.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình về kỹ năng giải quyết vấn đề, hoạt động học tập và đặc điểm tâm lý sinh viên năm thứ nhất. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết về kỹ năng giải quyết vấn đề: Kỹ năng GQVĐ được hiểu là quá trình nhận diện, phân tích và xử lý các tình huống có vấn đề thông qua các bước: nhận thức vấn đề, hiểu vấn đề, đề ra phương án, lựa chọn giải pháp, thực hiện và đánh giá kết quả. Các nhà nghiên cứu như X.Petrovski, J.Bedoll, S.Lennox và J.Bransford đã làm rõ cấu trúc và các bước của kỹ năng này, nhấn mạnh vai trò của tư duy sáng tạo và khả năng biểu đạt vấn đề trong quá trình giải quyết.

  2. Lý thuyết về hoạt động học tập của sinh viên: Hoạt động học tập được xem là quá trình có mục đích, tự giác nhằm lĩnh hội tri thức, kỹ năng và phát triển nhân cách. Sinh viên năm thứ nhất có đặc điểm tâm lý riêng biệt như tính độc lập cao, khả năng tự đánh giá và thích nghi với môi trường học tập mới. Lý thuyết này giúp hiểu rõ bối cảnh và các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ trong học tập.

Các khái niệm chính bao gồm: kỹ năng GQVĐ, tình huống có vấn đề, nhận thức, thái độ và hành vi trong học tập, đặc điểm tâm lý sinh viên năm thứ nhất, các yếu tố ảnh hưởng từ bản thân, giáo viên và nhà trường.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 400 sinh viên năm thứ nhất hệ chính quy của Trường Cao đẳng Sư phạm Long An thuộc nhiều chuyên ngành khác nhau và 30 giảng viên đang giảng dạy sinh viên năm thứ nhất.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng bảng hỏi được thiết kế riêng biệt cho sinh viên và giảng viên nhằm khảo sát nhận thức, thái độ, hành vi liên quan đến kỹ năng GQVĐ trong hoạt động học tập. Phỏng vấn sâu được thực hiện với một số sinh viên và giảng viên để làm rõ thêm các thông tin.

  • Phương pháp phân tích: Số liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 21 for Windows, áp dụng các kỹ thuật thống kê mô tả và phân tích so sánh nhằm đánh giá thực trạng kỹ năng GQVĐ và các yếu tố ảnh hưởng.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành từ tháng 11/2013 đến tháng 9/2014, bao gồm các giai đoạn chuẩn bị công cụ, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, viết báo cáo.

Phương pháp chọn mẫu là phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các chuyên ngành đào tạo tại trường. Cỡ mẫu 400 sinh viên được đánh giá là phù hợp để phân tích định lượng và rút ra kết luận có độ tin cậy cao.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng kỹ năng GQVĐ của sinh viên năm thứ nhất: Kết quả khảo sát cho thấy mức độ biểu hiện kỹ năng GQVĐ của sinh viên năm thứ nhất ở mức trung bình với điểm trung bình khoảng 3,2 trên thang điểm 5. Trong đó, nhận thức về kỹ năng GQVĐ đạt 65%, thái độ tích cực chiếm 60%, còn hành vi thực hiện các bước giải quyết vấn đề chỉ đạt khoảng 55%. So sánh theo giới tính, nữ sinh có mức độ kỹ năng GQVĐ cao hơn nam sinh khoảng 7%.

  2. Những vấn đề thường gặp trong học tập: Sinh viên gặp khó khăn chủ yếu liên quan đến nội dung học tập (70% phản ánh kiến thức khó, nhiều), phương pháp học tập (65% chưa thích nghi với phương pháp tự học), phương pháp giảng dạy của giáo viên (40% cho rằng giảng dạy chưa hấp dẫn), giao tiếp với thầy cô và bạn bè (35% gặp khó khăn). Các điều kiện học tập như cơ sở vật chất và tài liệu cũng ảnh hưởng đến 30% sinh viên.

  3. Yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ: Các yếu tố xuất phát từ bản thân sinh viên như thái độ học tập, khả năng tự học, nhận thức về kỹ năng GQVĐ chiếm ảnh hưởng lớn nhất (khoảng 55%). Yếu tố từ phía giáo viên và cán bộ phòng ban chiếm khoảng 25%, còn yếu tố từ phía nhà trường chiếm 20%. Sự khác biệt về ngành học cũng ảnh hưởng đến mức độ kỹ năng GQVĐ với sinh viên ngành Giáo dục Mầm non và Giáo dục Tiểu học có mức độ cao hơn các ngành khác.

  4. Nhận thức và thái độ của sinh viên về kỹ năng GQVĐ: Khoảng 68% sinh viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của kỹ năng GQVĐ trong học tập, tuy nhiên chỉ có 50% sinh viên chủ động rèn luyện kỹ năng này. Thái độ tích cực trong học tập và giải quyết vấn đề có mối tương quan thuận mạnh với kết quả học tập (hệ số tương quan r = 0.62, p < 0.01).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh thực trạng kỹ năng GQVĐ của sinh viên năm thứ nhất tại Trường Cao đẳng Sư phạm Long An còn ở mức trung bình, phù hợp với giả thuyết khoa học ban đầu. Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ sự chưa thích nghi kịp với môi trường học tập mới, phương pháp học tập và giảng dạy khác biệt so với phổ thông, cũng như hạn chế về kỹ năng tự học và tự quản lý của sinh viên.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, mức độ kỹ năng GQVĐ của sinh viên tại trường tương đồng với các báo cáo ngành giáo dục, trong đó sinh viên năm thứ nhất thường gặp khó khăn trong việc nhận diện và xử lý các vấn đề học tập phức tạp. Các nghiên cứu của Huỳnh Văn Sơn và Phan Trịnh Hoàng Dạ Thy cũng cho thấy kỹ năng GQVĐ của sinh viên ở mức trung bình, đặc biệt trong các tình huống giả định.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ kỹ năng GQVĐ theo các khía cạnh nhận thức, thái độ và hành vi; bảng so sánh mức độ kỹ năng theo giới tính và ngành học; biểu đồ tròn phân bố các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là cơ sở để nhà trường và các bên liên quan xây dựng các chương trình đào tạo, hoạt động hỗ trợ nhằm nâng cao kỹ năng GQVĐ cho sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nguồn nhân lực giáo viên chất lượng cao.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn kỹ năng GQVĐ cho sinh viên năm thứ nhất

    • Mục tiêu: Nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hành GQVĐ
    • Thời gian: Triển khai trong học kỳ đầu tiên
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Đào tạo phối hợp với các khoa chuyên ngành

  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của sinh viên

    • Mục tiêu: Tăng cường kỹ năng tự học, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề
    • Thời gian: Áp dụng từ năm học tiếp theo
    • Chủ thể thực hiện: Giảng viên các bộ môn, Ban Giám hiệu

  3. Xây dựng hệ thống hỗ trợ học tập và tư vấn kỹ năng mềm cho sinh viên

    • Mục tiêu: Hỗ trợ sinh viên trong việc giải quyết các vấn đề học tập và giao tiếp
    • Thời gian: Thiết lập trong vòng 6 tháng
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Công tác sinh viên, Trung tâm Hỗ trợ học tập

  4. Cải thiện điều kiện học tập, cơ sở vật chất và tài liệu học tập

    • Mục tiêu: Tạo môi trường học tập thuận lợi, hỗ trợ kỹ năng GQVĐ
    • Thời gian: Kế hoạch đầu tư trong 1-2 năm
    • Chủ thể thực hiện: Ban Quản lý cơ sở vật chất, Ban Giám hiệu

Các giải pháp trên cần được phối hợp đồng bộ, có đánh giá định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tế và nhu cầu của sinh viên.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng kỹ năng GQVĐ của sinh viên, từ đó đổi mới phương pháp giảng dạy và quản lý đào tạo hiệu quả.
    • Use case: Thiết kế chương trình đào tạo, tổ chức các hoạt động phát triển kỹ năng cho sinh viên.

  2. Sinh viên năm thứ nhất và các khóa sau

    • Lợi ích: Nắm bắt kiến thức về kỹ năng GQVĐ, nhận diện các vấn đề học tập và cách giải quyết hiệu quả.
    • Use case: Tự rèn luyện kỹ năng, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển bản thân.

  3. Nhà trường và các phòng ban hỗ trợ sinh viên

    • Lợi ích: Xây dựng chính sách, chương trình hỗ trợ học tập và phát triển kỹ năng mềm phù hợp.
    • Use case: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng, tư vấn học tập, cải thiện môi trường học tập.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên cao học, nghiên cứu sinh

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về kỹ năng GQVĐ trong giáo dục đại học.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu tiếp theo, ứng dụng trong các lĩnh vực giáo dục và đào tạo.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kỹ năng giải quyết vấn đề là gì và tại sao quan trọng với sinh viên năm thứ nhất?
    Kỹ năng GQVĐ là khả năng nhận diện, phân tích và xử lý các vấn đề phát sinh trong học tập một cách hiệu quả. Với sinh viên năm thứ nhất, kỹ năng này giúp thích nghi với môi trường học tập mới, nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực tự học.

  2. Những khó khăn phổ biến nào sinh viên năm thứ nhất thường gặp trong học tập?
    Sinh viên thường gặp khó khăn về nội dung học tập phức tạp, phương pháp học tập chưa phù hợp, chưa quen với phương pháp giảng dạy mới, cũng như các vấn đề giao tiếp và điều kiện học tập chưa thuận lợi.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá kỹ năng GQVĐ của sinh viên?
    Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi kết hợp phỏng vấn sâu, xử lý số liệu bằng phần mềm SPSS để phân tích định lượng và đánh giá thực trạng kỹ năng GQVĐ.

  4. Yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến kỹ năng GQVĐ của sinh viên?
    Yếu tố xuất phát từ bản thân sinh viên như thái độ học tập, khả năng tự học và nhận thức về kỹ năng GQVĐ có ảnh hưởng lớn nhất, chiếm khoảng 55% mức độ ảnh hưởng.

  5. Làm thế nào để nâng cao kỹ năng GQVĐ cho sinh viên năm thứ nhất?
    Có thể nâng cao kỹ năng bằng cách tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng, đổi mới phương pháp giảng dạy, xây dựng hệ thống hỗ trợ học tập và cải thiện điều kiện học tập, đồng thời khuyến khích sinh viên chủ động rèn luyện kỹ năng.

Kết luận

  • Kỹ năng giải quyết vấn đề của sinh viên năm thứ nhất Trường Cao đẳng Sư phạm Long An hiện ở mức trung bình, với nhận thức và thái độ tích cực hơn so với hành vi thực hiện.
  • Sinh viên gặp nhiều khó khăn trong nội dung học tập, phương pháp học tập, phương pháp giảng dạy và giao tiếp, ảnh hưởng đến kỹ năng GQVĐ.
  • Yếu tố bản thân sinh viên đóng vai trò chủ đạo trong việc hình thành và phát triển kỹ năng GQVĐ, bên cạnh các yếu tố từ giáo viên và nhà trường.
  • Đề xuất các giải pháp đồng bộ nhằm nâng cao kỹ năng GQVĐ bao gồm đào tạo kỹ năng, đổi mới phương pháp giảng dạy, hỗ trợ học tập và cải thiện điều kiện học tập.
  • Nghiên cứu mở ra hướng phát triển tiếp theo trong việc xây dựng chương trình đào tạo kỹ năng mềm cho sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên tại địa phương.

Call-to-action: Các nhà quản lý giáo dục, giảng viên và sinh viên cần phối hợp triển khai các biện pháp nâng cao kỹ năng GQVĐ để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trong tương lai.