Tổng quan nghiên cứu

Bệnh tâm thần phân liệt (TTPL) là một bệnh loạn thần nặng, tiến triển mạn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng học tập, lao động và hòa nhập xã hội của người bệnh. Tỷ lệ mắc bệnh TTPL trên thế giới dao động từ 0,3% đến 1%, trong khi tại Việt Nam, tỷ lệ này khoảng 0,6%, tương đương với khoảng 500.000 người bệnh. Tuy nhiên, số giường bệnh nội trú chỉ đáp ứng được khoảng 1% nhu cầu, phần lớn người bệnh được chăm sóc tại nhà. Do đó, vai trò của người chăm sóc chính (NCSC) trong gia đình là rất quan trọng để đảm bảo việc điều trị ngoại trú và phục hồi chức năng tâm lý xã hội cho người bệnh.

Nghiên cứu được thực hiện tại 3 xã, thị trấn thuộc huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc trong năm 2010 nhằm đánh giá thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành của người chăm sóc chính người bệnh TTPL tại nhà, đồng thời xác định các yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc. Nghiên cứu có phạm vi thời gian từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2010, với đối tượng là 100 người chăm sóc chính đang trực tiếp chăm sóc 108 người bệnh TTPL tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả chương trình chăm sóc sức khỏe tâm thần cộng đồng (CSSKTTCĐ), góp phần giảm tỷ lệ tái phát bệnh, tăng cường khả năng hòa nhập xã hội cho người bệnh và giảm gánh nặng cho gia đình cũng như hệ thống y tế cơ sở.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Mô hình tháp tổ chức dịch vụ sức khỏe tâm thần của Tổ chức Y tế Thế giới (TCYTTG): Nhấn mạnh vai trò của tự chăm sóc ở mọi cấp độ dịch vụ, từ gia đình đến chuyên gia, nhằm cải thiện và khuyến khích phục hồi sức khỏe tâm thần.
  • Lý thuyết kiến thức - thái độ - thực hành (KAP): Giúp đánh giá mức độ hiểu biết, quan điểm và hành vi của người chăm sóc chính trong việc quản lý và chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà.
  • Khái niệm chăm sóc sức khỏe tâm thần cộng đồng: Bao gồm các hoạt động điều trị ngoại trú, phục hồi chức năng tâm lý xã hội, và hỗ trợ hòa nhập cộng đồng cho người bệnh.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm: kiến thức về bệnh TTPL và chăm sóc, thái độ đối với bệnh và chăm sóc, thực hành chăm sóc người bệnh tại nhà, dấu hiệu tái phát bệnh, và vai trò của cán bộ y tế cơ sở trong hỗ trợ người chăm sóc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp định lượng và định tính, tiến hành tại xã Tân Phong, thị trấn Hương Canh và thị trấn Thanh Lãng, huyện Bình Xuyên, tỉnh Vĩnh Phúc từ tháng 4 đến tháng 10 năm 2010.

  • Đối tượng nghiên cứu: Toàn bộ 100 người chăm sóc chính đang chăm sóc 108 người bệnh TTPL tại nhà có hồ sơ quản lý và điều trị tại trạm y tế địa phương. Ngoài ra, 3 cán bộ y tế phụ trách chương trình CSSKTTCĐ tại 3 xã/thị trấn cũng được phỏng vấn sâu.
  • Phương pháp chọn mẫu: Chọn mẫu có chủ đích 3 xã/thị trấn có số người bệnh TTPL nhiều nhất, sau đó chọn toàn bộ người chăm sóc chính tại các địa phương này.
  • Thu thập dữ liệu: Sử dụng bộ câu hỏi chuẩn để phỏng vấn định lượng người chăm sóc chính, đồng thời tổ chức 3 nhóm thảo luận trọng tâm và 3 cuộc phỏng vấn sâu với cán bộ y tế.
  • Phân tích số liệu: Dữ liệu định lượng được nhập và xử lý bằng phần mềm EpiData 3.1 và SPSS 16. Phân tích mô tả, kiểm định chi bình phương, phân tích hồi quy logistic đa biến để xác định các yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc. Dữ liệu định tính được tổng hợp và trích dẫn theo chủ đề nghiên cứu.
  • Cỡ mẫu: 100 người chăm sóc chính, đảm bảo tính đại diện cho nhóm đối tượng nghiên cứu.
  • Đạo đức nghiên cứu: Được Hội đồng đạo đức trường Đại học Y tế Công cộng phê duyệt, có sự đồng thuận tham gia của người được phỏng vấn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Kiến thức của người chăm sóc chính về chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà:

    • Tỷ lệ người chăm sóc có kiến thức đạt các nội dung chính chỉ chiếm 44%.
    • 91% biết cho người bệnh uống thuốc đều và đúng chỉ dẫn.
    • 89% biết chăm sóc ăn uống hàng ngày.
    • 87% biết đưa người bệnh đi khám và lĩnh thuốc định kỳ.
    • Tuy nhiên, chỉ 46% biết giúp người bệnh tham gia sinh hoạt xã hội hòa nhập cộng đồng.

  2. Thái độ của người chăm sóc chính:

    • 53% có thái độ đúng về chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà.
    • 51% có thái độ đúng chung về bệnh và chăm sóc.
    • Một số người chăm sóc vẫn chưa đồng thuận với quan điểm cần cho người bệnh hiểu rõ bệnh của mình (46% chưa đồng ý).

  3. Thực hành chăm sóc người bệnh tại nhà:

    • 91% người bệnh được đưa đi khám và lĩnh thuốc đúng lịch.
    • 90% người bệnh uống thuốc đúng chỉ dẫn.
    • 67% được giúp đỡ vệ sinh cá nhân hàng ngày.
    • Tỷ lệ giúp người bệnh hòa nhập cộng đồng thấp, chỉ 47,1% giúp người bệnh tham gia sinh hoạt xã hội.

  4. Yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc:

    • Người chăm sóc có kiến thức chưa đạt có nguy cơ thực hành chăm sóc không đạt cao gấp 6 lần so với người có kiến thức đạt (OR=6,13; CI95%: 2,34-16,05).
    • Các yếu tố nhân khẩu học như trình độ học vấn, mối quan hệ với người bệnh cũng ảnh hưởng đến thực hành chăm sóc.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy mặc dù chương trình CSSKTTCĐ đã được triển khai từ năm 2001, kiến thức và thực hành chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà vẫn còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc hỗ trợ người bệnh hòa nhập cộng đồng. Điều này có thể do người chăm sóc chính chủ yếu tập trung vào việc cho uống thuốc và chăm sóc cơ bản, chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của các hoạt động xã hội và phục hồi chức năng.

So sánh với nghiên cứu tại Đài Loan, tỷ lệ người chăm sóc có kiến thức về dấu hiệu bệnh và điều trị chăm sóc đạt khoảng 65,3%, cao hơn so với nghiên cứu này. Điều này phản ánh sự khác biệt về mức độ tiếp cận thông tin và hỗ trợ từ hệ thống y tế.

Việc thực hành chăm sóc mang tính kinh nghiệm, thiếu các kỹ năng chuyên môn và sự hỗ trợ từ cán bộ y tế cơ sở cũng là nguyên nhân hạn chế hiệu quả chăm sóc. Ngoài ra, khó khăn về kinh tế của gia đình người bệnh cũng ảnh hưởng đến khả năng chăm sóc toàn diện.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ kiến thức, thái độ và thực hành đạt của người chăm sóc chính, cùng bảng phân tích hồi quy đa biến xác định các yếu tố liên quan đến thực hành chăm sóc.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa kênh truyền thông và giáo dục:

    • Tăng cường truyền thông qua loa đài, phát tờ rơi, in nội dung chăm sóc người bệnh TTPL trên sổ lĩnh thuốc.
    • Mở các lớp hướng dẫn kỹ năng chăm sóc và tự chăm sóc cho người bệnh và người chăm sóc.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế Dự phòng huyện, trạm y tế xã.

  2. Tổ chức các hoạt động hỗ trợ hòa nhập cộng đồng:

    • Phối hợp các cơ quan, đoàn thể tổ chức khu vui chơi, câu lạc bộ dành cho người bệnh TTPL.
    • Thành lập nhóm người chăm sóc chính để chia sẻ kinh nghiệm và hỗ trợ lẫn nhau.
    • Tạo công việc phù hợp cho người bệnh và người chăm sóc nhằm giảm gánh nặng kinh tế.
    • Thời gian thực hiện: 6-12 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, các tổ chức xã hội, Hội Chữ thập đỏ.

  3. Tăng cường quản lý và điều trị người bệnh:

    • Nâng cao năng lực cán bộ y tế cơ sở trong quản lý, giám sát điều trị ngoại trú.
    • Tăng cường đội ngũ cộng tác viên y tế thôn, bản đến tận nhà hỗ trợ người bệnh và người chăm sóc.
    • Thời gian thực hiện: liên tục.
    • Chủ thể thực hiện: Trung tâm Y tế Dự phòng huyện, trạm y tế xã.

  4. Hỗ trợ kinh tế và xã hội cho gia đình người bệnh:

    • Xây dựng các chính sách hỗ trợ tài chính, ưu đãi cho gia đình có người bệnh TTPL.
    • Tạo điều kiện tiếp cận các dịch vụ xã hội và y tế miễn phí hoặc giảm giá.
    • Thời gian thực hiện: trong vòng 24 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Y tế, UBND tỉnh, các tổ chức xã hội.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế cơ sở và quản lý chương trình CSSKTTCĐ:

    • Nắm bắt thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành của người chăm sóc chính để xây dựng kế hoạch đào tạo, hỗ trợ phù hợp.
    • Áp dụng các giải pháp nâng cao chất lượng chăm sóc người bệnh TTPL tại cộng đồng.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, tâm thần học:

    • Tham khảo phương pháp nghiên cứu kết hợp định lượng và định tính trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần.
    • Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến thực hành chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà.

  3. Các tổ chức xã hội và đoàn thể hoạt động trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe tâm thần:

    • Sử dụng kết quả nghiên cứu để thiết kế các chương trình hỗ trợ người bệnh và người chăm sóc.
    • Tăng cường phối hợp với y tế địa phương trong công tác chăm sóc và phục hồi chức năng.

  4. Gia đình và người chăm sóc chính người bệnh TTPL:

    • Nâng cao nhận thức và kỹ năng chăm sóc toàn diện cho người bệnh.
    • Tìm hiểu các dấu hiệu tái phát và cách xử trí kịp thời để giảm thiểu nguy cơ tái phát bệnh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Người chăm sóc chính cần có kiến thức gì để chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà?
    Người chăm sóc cần hiểu rõ về bệnh TTPL, các dấu hiệu tái phát, cách cho người bệnh uống thuốc đúng liều, hỗ trợ vệ sinh cá nhân, giúp người bệnh tham gia lao động và sinh hoạt xã hội. Ví dụ, 91% người chăm sóc trong nghiên cứu biết cho người bệnh uống thuốc đúng chỉ dẫn.

  2. Thái độ của người chăm sóc ảnh hưởng thế nào đến kết quả chăm sóc?
    Thái độ tích cực giúp người bệnh cảm thấy được quan tâm, giảm kỳ thị và tăng khả năng hòa nhập cộng đồng. Nghiên cứu cho thấy 53% người chăm sóc có thái độ đúng về chăm sóc, góp phần cải thiện thực hành chăm sóc.

  3. Những khó khăn chính mà người chăm sóc chính gặp phải là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu kiến thức chuyên môn, kinh tế gia đình hạn chế, áp lực công việc và thiếu sự hỗ trợ từ cán bộ y tế. Điều này làm giảm khả năng giúp người bệnh tham gia các hoạt động xã hội.

  4. Làm thế nào để phát hiện sớm dấu hiệu tái phát bệnh TTPL?
    Người chăm sóc cần chú ý các biểu hiện như căng thẳng tăng, rối loạn giấc ngủ, dễ kích thích, thu mình, từ chối giao tiếp và ăn uống. Phát hiện sớm giúp đưa người bệnh đến cơ sở y tế kịp thời.

  5. Vai trò của cán bộ y tế cơ sở trong chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà là gì?
    Cán bộ y tế cơ sở là cầu nối giữa người bệnh và chuyên gia, hỗ trợ quản lý thuốc, giám sát điều trị, tư vấn kỹ năng chăm sóc và phối hợp với các tổ chức xã hội để hỗ trợ người bệnh hòa nhập cộng đồng.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã mô tả thực trạng kiến thức, thái độ và thực hành chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà ở 3 xã, thị trấn huyện Bình Xuyên, Vĩnh Phúc năm 2010, với tỷ lệ kiến thức và thực hành đạt còn thấp, đặc biệt trong hỗ trợ hòa nhập cộng đồng.
  • Kiến thức của người chăm sóc chính có ảnh hưởng mạnh mẽ đến thực hành chăm sóc, người có kiến thức chưa đạt có nguy cơ thực hành không đạt cao gấp 6 lần.
  • Thái độ của người chăm sóc còn nhiều hạn chế, cần nâng cao nhận thức để cải thiện chất lượng chăm sóc.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp đa dạng hóa kênh truyền thông, tổ chức hoạt động hỗ trợ hòa nhập, tăng cường quản lý điều trị và hỗ trợ kinh tế cho gia đình người bệnh.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất, đánh giá hiệu quả và mở rộng nghiên cứu tại các địa bàn khác nhằm nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe tâm thần cộng đồng.

Hành động ngay hôm nay: Các cơ quan y tế và cộng đồng cần phối hợp triển khai các chương trình đào tạo, truyền thông và hỗ trợ người chăm sóc chính để nâng cao hiệu quả chăm sóc người bệnh TTPL tại nhà, góp phần cải thiện sức khỏe tâm thần toàn dân.