Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế nhanh chóng của Việt Nam, đầu tư công đóng vai trò quan trọng trong việc xây dựng cơ sở hạ tầng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế - xã hội. Theo số liệu thống kê, tỷ trọng chi đầu tư công trên tổng GDP đã giảm từ 42,2% năm 2009 xuống còn khoảng 34-35% trong các năm 2020-2021, cho thấy sự chuyển dịch trong cơ cấu nguồn vốn đầu tư. Tuy nhiên, việc quản lý và kiểm soát chi phí dự án đầu tư công vẫn còn nhiều thách thức, đặc biệt trong lĩnh vực xây dựng cơ bản (XDCB) với tính chất phức tạp và sự tham gia của nhiều bên liên quan.

Luận văn tập trung nghiên cứu công tác kiểm soát chi phí dự án đầu tư công tại Công ty TNHH Kiểm toán và Định giá Thăng Long, một đơn vị có hơn 18 năm kinh nghiệm với đội ngũ 202 cán bộ, trong đó có 25 kiểm toán viên và 9 thẩm định viên cấp quốc gia. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi phí qua kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý chi phí đầu tư công.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các dự án đầu tư công sử dụng nguồn vốn ngân sách nhà nước tại Việt Nam trong giai đoạn 2018-2022, với các ví dụ điển hình như dự án xây dựng trường học tại huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ và dự án đường vào di tích lịch sử Hang Treo, tỉnh Thanh Hóa. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao tính minh bạch, hiệu quả sử dụng vốn đầu tư công, đồng thời hỗ trợ hoàn thiện các quy định pháp luật và quy trình kiểm soát chi phí dự án đầu tư công.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý dự án đầu tư công, kiểm soát chi phí và kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý dự án đầu tư công: Bao gồm các khái niệm về dự án đầu tư công, quá trình đầu tư xây dựng cơ bản, phân loại dự án theo quy mô và tính chất, cũng như các giai đoạn đầu tư từ chuẩn bị, thực hiện đến kết thúc và đưa vào sử dụng. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của việc lập kế hoạch, thẩm định, phê duyệt và quản lý chi phí trong từng giai đoạn dự án.

  2. Lý thuyết kiểm soát chi phí và kiểm toán dự án: Định nghĩa kiểm soát chi phí là hoạt động giám sát, so sánh với tiêu chuẩn và điều chỉnh nhằm đảm bảo chi phí thực tế phù hợp với dự toán. Kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành nhằm tăng độ tin cậy của báo cáo tài chính, phát hiện sai phạm và đề xuất giải pháp cải thiện. Các khái niệm chính bao gồm kiểm soát theo giai đoạn, kiểm soát theo khoản mục chi phí, và kiểm soát theo trình tự thủ tục đầu tư xây dựng.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: tổng mức đầu tư xây dựng (TMĐT), dự toán xây dựng công trình, chi phí xây dựng, chi phí thiết bị, chi phí quản lý dự án, chi phí tư vấn đầu tư xây dựng, chi phí dự phòng, và hồ sơ quyết toán dự án hoàn thành.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa thu thập dữ liệu thứ cấp và phân tích định lượng, định tính. Nguồn dữ liệu chính bao gồm:

  • Hồ sơ, báo cáo kiểm toán quyết toán dự án hoàn thành do Công ty TNHH Kiểm toán và Định giá Thăng Long cung cấp.
  • Văn bản pháp luật liên quan đến quản lý đầu tư công và kiểm soát chi phí như Luật Đầu tư công 2019, Thông tư 06/2021/TT-BXD, Nghị định 10/2021/NĐ-CP.
  • Báo cáo tài chính, dự toán và quyết toán các dự án đầu tư công tiêu biểu tại các địa phương như Phú Thọ, Thanh Hóa.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích số liệu thống kê về tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư, chênh lệch dự toán và quyết toán, tỷ lệ thu hồi vốn đầu tư về ngân sách nhà nước.
  • So sánh các chỉ tiêu chi phí giữa dự toán ban đầu, điều chỉnh và quyết toán thực tế.
  • Đánh giá thực trạng công tác kiểm soát chi phí qua các giai đoạn dự án và các khoản mục chi phí.
  • Phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát chi phí dự án đầu tư công.

Cỡ mẫu nghiên cứu là các dự án đầu tư công được Công ty Kiểm toán Thăng Long thực hiện kiểm toán trong giai đoạn 2018-2022, với trọng tâm là các dự án xây dựng cơ bản có quy mô lớn và phức tạp. Phương pháp chọn mẫu theo tiêu chí dự án có tính đại diện và có hồ sơ kiểm toán đầy đủ. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 1/2021 đến tháng 4/2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công còn nhiều hạn chế: Ví dụ, dự án Đường vào di tích lịch sử Hang Treo, tỉnh Thanh Hóa năm 2020 có tỷ lệ giải ngân đạt 91,79% so với kế hoạch vốn đầu tư ban đầu, nhưng chỉ đạt khoảng 82% so với số tiền đã thanh toán thực tế. Điều này cho thấy sự chênh lệch giữa kế hoạch và thực tế, tiềm ẩn nguy cơ lãng phí nguồn vốn.

  2. Chênh lệch giữa dự toán và quyết toán dự án phổ biến: Qua kiểm toán dự án xây trường Tiểu học Tiên Kiên, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ, chi phí xây dựng, thiết bị và quản lý dự án có sự điều chỉnh tăng giảm đáng kể so với dự toán ban đầu. Ví dụ, chi phí quản lý dự án được điều chỉnh lên đến 56 triệu đồng, chi phí tư vấn 26 triệu đồng, cho thấy việc dự toán ban đầu chưa phản ánh chính xác thực tế thi công.

  3. Công tác kiểm soát chi phí theo khoản mục còn nhiều bất cập: Kiểm soát chi phí xây dựng và thiết bị gặp khó khăn do chất lượng thi công không đồng đều, lao động thiếu kỹ năng, và việc giám sát thi công chưa chặt chẽ. Một số nhà thầu sử dụng lao động giá rẻ, không đảm bảo chất lượng, dẫn đến phát sinh chi phí sửa chữa, bảo trì sau này.

  4. Quy trình kiểm soát chi phí và thủ tục quyết toán còn phức tạp, gây chậm trễ: Tại Ban Quản lý dự án huyện Thạch Thành, Thanh Hóa, việc thẩm định thiết kế và dự toán thường bị quá tải, dẫn đến chậm tiến độ phê duyệt và quyết toán dự án. Hồ sơ quyết toán nhiều khi bị sửa đổi liên tục, ảnh hưởng đến tiến độ thanh toán và giải ngân vốn.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ nhiều yếu tố khách quan và chủ quan. Về khách quan, điều kiện tự nhiên như thời tiết bất lợi, đặc biệt tại các vùng nông thôn, làm trì hoãn tiến độ thi công và tăng chi phí phát sinh. Về chủ quan, năng lực quản lý của cán bộ, trình độ chuyên môn của đội ngũ kiểm toán viên và cán bộ quản lý dự án còn hạn chế, dẫn đến việc kiểm soát chi phí chưa hiệu quả.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành, kết quả này phù hợp với thực trạng chung của công tác quản lý đầu tư công tại Việt Nam, nơi mà quy trình phân cấp quản lý còn nhiều bất cập, thủ tục hành chính phức tạp và thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong kiểm soát chi phí còn hạn chế cũng là một nguyên nhân làm giảm hiệu quả kiểm toán.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ vai trò quan trọng của công tác kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành trong việc nâng cao tính minh bạch, giảm thiểu thất thoát ngân sách nhà nước và đảm bảo tiến độ, chất lượng dự án. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ giải ngân vốn theo từng dự án, bảng so sánh chi phí dự toán và quyết toán, cũng như sơ đồ quy trình kiểm soát chi phí để minh họa các bước thực hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức nghề nghiệp cho cán bộ kiểm toán và quản lý dự án
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý chi phí đầu tư công và kiểm toán xây dựng cơ bản, đồng thời tăng cường kiểm tra, giám sát đạo đức nghề nghiệp. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ hồ sơ kiểm toán đạt chuẩn trên 90% trong vòng 2 năm. Chủ thể thực hiện: Công ty TNHH Kiểm toán và Định giá Thăng Long phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý và kiểm soát chi phí dự án
    Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý hồ sơ, chứng từ và theo dõi tiến độ giải ngân vốn đầu tư công nhằm giảm thiểu sai sót và tăng tính minh bạch. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống trong 12 tháng và áp dụng cho ít nhất 80% dự án kiểm toán. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Công ty phối hợp với các đơn vị công nghệ.

  3. Hoàn thiện quy trình kiểm soát chi phí và thủ tục quyết toán dự án
    Rà soát, đơn giản hóa các bước kiểm soát chi phí, rút ngắn thời gian thẩm định và phê duyệt hồ sơ quyết toán xuống dưới 60 ngày. Đề xuất sửa đổi các quy định pháp luật liên quan để phù hợp với thực tiễn. Chủ thể thực hiện: Công ty phối hợp với cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư công.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan trong quản lý dự án
    Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa chủ đầu tư, nhà thầu, đơn vị kiểm toán và các cơ quan quản lý để kịp thời phát hiện và xử lý các vấn đề phát sinh. Mục tiêu giảm tỷ lệ dự án chậm tiến độ và đội vốn xuống dưới 10% trong 3 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý dự án, Công ty kiểm toán và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý dự án đầu tư công
    Giúp nâng cao hiểu biết về quy trình kiểm soát chi phí, áp dụng các phương pháp kiểm toán hiệu quả để quản lý nguồn vốn đầu tư công.

  2. Kiểm toán viên và chuyên gia thẩm định giá
    Cung cấp kiến thức chuyên sâu về kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành, giúp cải thiện kỹ năng kiểm tra, đánh giá hồ sơ dự án.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về đầu tư công và xây dựng
    Hỗ trợ hoàn thiện chính sách, quy định pháp luật và quy trình kiểm soát chi phí dự án đầu tư công, nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước.

  4. Nhà thầu xây dựng và tư vấn đầu tư
    Hiểu rõ các yêu cầu về kiểm soát chi phí và hồ sơ quyết toán, từ đó nâng cao tính minh bạch và hiệu quả trong quá trình thi công và quản lý dự án.

Câu hỏi thường gặp

  1. Kiểm soát chi phí dự án đầu tư công là gì?
    Kiểm soát chi phí là hoạt động giám sát, so sánh chi phí thực tế với dự toán, nhằm phát hiện sai lệch và điều chỉnh kịp thời để đảm bảo sử dụng vốn hiệu quả. Ví dụ, kiểm soát chi phí giúp phát hiện các khoản chi không hợp lệ trong dự án xây dựng trường học.

  2. Vai trò của kiểm toán báo cáo quyết toán dự án hoàn thành?
    Kiểm toán giúp tăng độ tin cậy của báo cáo quyết toán, phát hiện sai phạm và đề xuất giải pháp cải thiện, góp phần minh bạch hóa việc sử dụng ngân sách nhà nước. Ví dụ, kiểm toán viên phát hiện chênh lệch chi phí giữa dự toán và thực tế để yêu cầu điều chỉnh.

  3. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả kiểm soát chi phí?
    Bao gồm năng lực chuyên môn của cán bộ, công nghệ hỗ trợ, ý thức chấp hành của chủ đầu tư và nhà thầu, điều kiện tự nhiên và chính sách pháp luật. Ví dụ, thời tiết xấu có thể làm tăng chi phí thi công ngoài dự kiến.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả kiểm soát chi phí dự án?
    Bằng cách đào tạo nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, hoàn thiện quy trình kiểm soát và tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan. Ví dụ, áp dụng phần mềm quản lý dự án giúp theo dõi tiến độ và chi phí chính xác hơn.

  5. Quy trình kiểm soát chi phí theo giai đoạn gồm những bước nào?
    Gồm kiểm soát tổng mức đầu tư trước khi thi công, kiểm soát dự toán gói thầu, kiểm soát chi phí thi công và thiết bị, kiểm soát thanh toán và quyết toán hợp đồng. Ví dụ, kiểm toán viên sẽ kiểm tra hồ sơ nghiệm thu khối lượng hoàn thành trước khi đề nghị thanh toán.

Kết luận

  • Công tác kiểm soát chi phí dự án đầu tư công tại Công ty TNHH Kiểm toán và Định giá Thăng Long đã góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng vốn nhà nước.
  • Tỷ lệ giải ngân vốn đầu tư công còn nhiều hạn chế, chênh lệch giữa dự toán và quyết toán phổ biến, ảnh hưởng đến tiến độ và chi phí dự án.
  • Năng lực cán bộ, công nghệ hỗ trợ và quy trình kiểm soát hiện tại cần được cải thiện để đáp ứng yêu cầu quản lý ngày càng cao.
  • Các giải pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực, ứng dụng công nghệ, hoàn thiện quy trình và tăng cường phối hợp giữa các bên liên quan.
  • Tiếp theo, cần triển khai các đề xuất trong vòng 1-3 năm tới, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời, góp phần phát triển bền vững công tác quản lý đầu tư công.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, doanh nghiệp kiểm toán và nhà thầu xây dựng nên phối hợp chặt chẽ để áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả kiểm soát chi phí, đảm bảo sử dụng nguồn vốn đầu tư công một cách minh bạch và hiệu quả nhất.