Tổng quan nghiên cứu

Tỉnh Bắc Ninh hiện sở hữu hệ thống hơn 1.558 di tích lịch sử văn hóa, trong đó khu di tích Lý Thường Kiệt tại xã Tam Giang, huyện Yên Phong là một điểm nhấn quan trọng, gắn liền với chiến thắng lịch sử chống quân xâm lược nhà Tống năm 1077. Dự án xây dựng khu đền thờ Lý Thường Kiệt được UBND tỉnh phê duyệt với tổng mức đầu tư hơn 254 tỷ đồng, triển khai từ năm 2016 đến 2020, nhằm tôn vinh công lao của danh tướng nhà Lý và phát huy giá trị lịch sử văn hóa. Tuy nhiên, hoạt động du lịch tại khu di tích còn mang tính tự phát, thiếu quy hoạch đồng bộ và quản lý chặt chẽ, dẫn đến lãng phí nguồn tài nguyên và chưa phát huy hết tiềm năng kinh tế địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc khảo sát giá trị lịch sử, văn hóa, kiến trúc nghệ thuật của khu di tích Lý Thường Kiệt, đồng thời đề xuất các giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị nhằm phát triển du lịch tâm linh văn hóa tại huyện Yên Phong và tỉnh Bắc Ninh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm đền thờ Lý Thường Kiệt, đền Xà, phòng tuyến sông Như Nguyệt và không gian văn hóa xung quanh. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao nhận thức cộng đồng, góp phần bảo tồn di tích và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương thông qua khai thác hiệu quả nguồn tài nguyên văn hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về quản lý di tích lịch sử và phát huy giá trị di sản văn hóa, trong đó:

  • Lý thuyết về di tích lịch sử-văn hóa: Di tích được định nghĩa là không gian vật chất chứa đựng các điển hình lịch sử do con người sáng tạo, bao gồm di tích khảo cổ, di tích lịch sử và di tích văn hóa-nghệ thuật. Di tích không chỉ là minh chứng vật chất cho lịch sử mà còn là nguồn sử liệu trực tiếp quan trọng giúp khôi phục và bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc.

  • Mô hình quản lý di tích bền vững: Tập trung vào việc bảo tồn nguyên trạng, đồng thời phát huy giá trị di tích thông qua các hoạt động giáo dục, du lịch và phát triển cộng đồng, đảm bảo sự cân bằng giữa bảo tồn và khai thác.

  • Khái niệm về phát triển du lịch tâm linh văn hóa: Du lịch dựa trên các giá trị lịch sử, tín ngưỡng và văn hóa truyền thống, góp phần nâng cao đời sống tinh thần và kinh tế địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: di tích lịch sử-văn hóa, giá trị kiến trúc nghệ thuật, quản lý di tích, phát triển du lịch tâm linh, và bảo tồn di sản văn hóa.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu sơ cấp qua khảo sát thực địa tại khu di tích Lý Thường Kiệt, phỏng vấn trực tiếp với cán bộ quản lý di tích, người dân địa phương và khách du lịch. Các đối tượng phỏng vấn gồm Phó Chủ tịch xã Tam Giang, Bí thư Chi bộ thôn Đoài, Ban quản lý di tích và các cá nhân liên quan. Dữ liệu thứ cấp được tổng hợp từ các tài liệu lịch sử, báo cáo ngành và các công trình nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung tài liệu, tổng hợp số liệu khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý và khai thác di tích. Sử dụng phương pháp mô tả, so sánh và phân tích SWOT để nhận diện điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2019-2020, bao gồm khảo sát thực địa, thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 50 người tham gia phỏng vấn và khảo sát ý kiến, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phi xác suất nhằm đảm bảo đa dạng các nhóm đối tượng liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị kiến trúc độc đáo: Khu di tích có diện tích hơn 800m², kiến trúc đền thờ theo kiểu chữ Công với 7 gian hậu và 5 gian tiền, mái đền chồng diêm tám mái, đao cong, trang trí đầu rồng uốn lượn. Hệ thống móng nền và móng trụ được xây dựng kiên cố theo kỹ thuật thời Lý, kết hợp cột âm và cột dương, sử dụng ngói âm dương và ngói mũi sen đặc trưng. So sánh với kiến trúc đền chùa Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc, ngói lợp mái tại đây mang tính độc đáo riêng biệt, thể hiện sự sáng tạo và bản sắc văn hóa Việt Nam.

  2. Không gian cảnh quan thuận lợi: Đền nằm trên bãi bồi phù sa màu mỡ bên bờ Nam sông Cầu, gần ngã ba Xà – nơi hợp lưu của sông Cà Lồ và sông Nguyệt Đức, thuận tiện cho giao thông thủy và phát triển nông nghiệp. Cảnh quan hài hòa với hồ nước, cây xanh và hệ thống công trình phụ trợ như cổng tam quan, cầu đá, nhà bia đá, tạo nên tổng thể không gian tôn nghiêm và sinh động.

  3. Giá trị văn hóa và tín ngưỡng sâu sắc: Khu di tích không chỉ là nơi thờ Thái úy Lý Thường Kiệt mà còn thờ nhị vị Đại Vương Tôn Thần họ Trương – Đức Thánh Tam Giang, gắn liền với truyền thuyết và bài thơ “Nam quốc sơn hà” nổi tiếng. Lễ hội chiến thắng Như Nguyệt được tổ chức 5 năm một lần, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia với các nghi lễ trang nghiêm, trò chơi dân gian đặc sắc như thi bơi chải, đánh đu, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

  4. Thực trạng quản lý và khai thác còn hạn chế: Hoạt động du lịch tại khu di tích diễn ra tự phát, thiếu quy hoạch đồng bộ và quản lý chặt chẽ, dẫn đến lãng phí nguồn tài nguyên. Lợi ích kinh tế từ du lịch chưa tương xứng với tiềm năng, đóng góp vào phát triển kinh tế địa phương còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Giá trị kiến trúc và cảnh quan của khu di tích phản ánh sự phát triển kỹ thuật xây dựng và mỹ thuật thời Lý, đồng thời thể hiện bản sắc văn hóa độc đáo của Việt Nam so với các nước láng giềng. Việc bảo tồn các yếu tố này không chỉ giữ gìn di sản vật chất mà còn góp phần giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ.

Giá trị văn hóa và tín ngưỡng được thể hiện qua lễ hội chiến thắng Như Nguyệt và các truyền thuyết gắn liền với Lý Thường Kiệt tạo nên sức sống lâu bền cho di tích, đồng thời là nguồn lực quan trọng để phát triển du lịch tâm linh. Tuy nhiên, việc tổ chức lễ hội và khai thác du lịch còn mang tính tự phát, thiếu sự phối hợp và quy hoạch bài bản, dẫn đến hiệu quả kinh tế chưa cao.

So với các nghiên cứu về quản lý di tích lịch sử khác, kết quả này cho thấy sự cần thiết của việc áp dụng mô hình quản lý bền vững, kết hợp bảo tồn và phát huy giá trị di tích thông qua các hoạt động du lịch, giáo dục và cộng đồng. Việc xây dựng kế hoạch phát triển đồng bộ, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường quảng bá sẽ giúp khu di tích phát huy tối đa tiềm năng, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân tích tỷ lệ khách du lịch tham gia lễ hội theo năm, bảng so sánh các loại ngói kiến trúc và sơ đồ quy hoạch tổng thể khu di tích để minh họa các giá trị và thực trạng hiện tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng quy hoạch phát triển du lịch đồng bộ: Thiết kế kế hoạch tổng thể khai thác khu di tích Lý Thường Kiệt theo hướng bền vững, kết hợp bảo tồn kiến trúc, cảnh quan và phát triển các dịch vụ du lịch tâm linh, văn hóa. Mục tiêu tăng lượng khách du lịch lên khoảng 20% trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện Yên Phong phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh.

  2. Nâng cao năng lực quản lý di tích: Tổ chức đào tạo, tập huấn cho cán bộ quản lý di tích về kỹ năng bảo tồn, quản lý du lịch và truyền thông. Thời gian thực hiện trong 12 tháng, nhằm cải thiện hiệu quả quản lý và bảo vệ di tích. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý di tích, Sở Văn hóa.

  3. Phát triển các sản phẩm du lịch văn hóa đặc trưng: Xây dựng các tour du lịch kết hợp tham quan di tích, trải nghiệm lễ hội chiến thắng Như Nguyệt, các trò chơi dân gian và ẩm thực địa phương. Mục tiêu tăng doanh thu du lịch lên khoảng 15% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Các doanh nghiệp lữ hành, chính quyền địa phương.

  4. Tăng cường quảng bá, truyền thông và hợp tác liên ngành: Sử dụng các kênh truyền thông đa phương tiện để giới thiệu giá trị lịch sử, văn hóa của khu di tích, thu hút khách du lịch trong và ngoài nước. Thời gian triển khai liên tục, ưu tiên các dịp lễ hội. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Ban quản lý di tích, các cơ quan truyền thông.

  5. Bảo tồn và tu bổ di tích theo tiêu chuẩn khoa học: Thực hiện các biện pháp bảo quản, tu bổ công trình kiến trúc và cảnh quan theo hướng giữ nguyên bản sắc lịch sử, sử dụng vật liệu truyền thống kết hợp công nghệ hiện đại. Chủ thể thực hiện: Ban quản lý di tích, các chuyên gia bảo tồn. Thời gian thực hiện theo kế hoạch 5 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý di tích và văn hóa địa phương: Nghiên cứu giúp nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý, bảo tồn di tích lịch sử, đồng thời phát triển các hoạt động du lịch văn hóa hiệu quả.

  2. Sinh viên và giảng viên ngành Quản lý văn hóa, Du lịch: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc học tập, nghiên cứu về quản lý di tích, phát triển du lịch tâm linh và bảo tồn văn hóa truyền thống.

  3. Doanh nghiệp lữ hành và phát triển du lịch: Cung cấp thông tin về tiềm năng du lịch văn hóa tại Bắc Ninh, giúp xây dựng sản phẩm du lịch đặc trưng, thu hút khách tham quan.

  4. Nhà nghiên cứu lịch sử và văn hóa dân gian: Tài liệu tham khảo về giá trị lịch sử, kiến trúc nghệ thuật và tín ngưỡng dân gian gắn liền với khu di tích Lý Thường Kiệt, phục vụ cho các công trình nghiên cứu chuyên sâu.

Câu hỏi thường gặp

  1. Khu di tích Lý Thường Kiệt có những giá trị gì nổi bật?
    Khu di tích nổi bật với kiến trúc đền thờ kiểu chữ Công, kỹ thuật xây dựng móng nền thời Lý, ngói lợp mái độc đáo và giá trị văn hóa gắn liền với chiến thắng lịch sử chống quân Tống năm 1077. Lễ hội chiến thắng Như Nguyệt cũng là điểm nhấn văn hóa quan trọng.

  2. Hoạt động du lịch tại khu di tích hiện nay ra sao?
    Du lịch tại khu di tích còn mang tính tự phát, thiếu quy hoạch và quản lý chặt chẽ, dẫn đến hiệu quả kinh tế chưa cao và chưa khai thác hết tiềm năng văn hóa, lịch sử của di tích.

  3. Phương pháp nghiên cứu được sử dụng trong luận văn là gì?
    Nghiên cứu kết hợp khảo sát thực địa, phỏng vấn các cán bộ quản lý, người dân và khách du lịch, phân tích tài liệu lịch sử và báo cáo ngành, sử dụng phương pháp mô tả, so sánh và phân tích SWOT.

  4. Lễ hội chiến thắng Như Nguyệt có ý nghĩa như thế nào?
    Lễ hội là dịp kỷ niệm chiến thắng lịch sử, thể hiện lòng biết ơn và tôn vinh công lao của Thái úy Lý Thường Kiệt, đồng thời bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống qua các nghi lễ, trò chơi dân gian và sinh hoạt cộng đồng.

  5. Đề xuất chính của luận văn nhằm phát triển khu di tích là gì?
    Luận văn đề xuất xây dựng quy hoạch phát triển du lịch đồng bộ, nâng cao năng lực quản lý, phát triển sản phẩm du lịch đặc trưng, tăng cường quảng bá truyền thông và bảo tồn tu bổ di tích theo tiêu chuẩn khoa học nhằm phát huy giá trị lịch sử và văn hóa.

Kết luận

  • Khu di tích Lý Thường Kiệt tại xã Tam Giang là di sản văn hóa lịch sử có giá trị kiến trúc độc đáo và ý nghĩa văn hóa sâu sắc, gắn liền với chiến thắng lịch sử chống quân Tống năm 1077.
  • Hoạt động du lịch tại khu di tích còn nhiều hạn chế do thiếu quy hoạch và quản lý hiệu quả, chưa phát huy hết tiềm năng kinh tế và văn hóa.
  • Nghiên cứu đã đề xuất các giải pháp bảo tồn, phát huy giá trị di tích và phát triển du lịch tâm linh văn hóa bền vững, phù hợp với thực tiễn địa phương.
  • Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao nhận thức quản lý di tích, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các nhà nghiên cứu, sinh viên và doanh nghiệp du lịch.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung vào triển khai quy hoạch, đào tạo cán bộ quản lý, phát triển sản phẩm du lịch và tăng cường quảng bá nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Hãy cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị khu di tích Lý Thường Kiệt để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và phát triển bền vững du lịch tâm linh tại Bắc Ninh!