Tổng quan nghiên cứu

Bảo hiểm y tế (BHYT) là một chính sách xã hội quan trọng nhằm bảo vệ sức khỏe nhân dân và giảm gánh nặng tài chính khi ốm đau, bệnh tật. Tại Việt Nam, BHYT bắt đầu triển khai từ năm 1992 và đã mở rộng phạm vi đối tượng tham gia, trong đó có người nghèo và các nhóm chính sách ưu đãi xã hội. Tuy nhiên, việc sử dụng dịch vụ khám chữa bệnh (KCB) BHYT tại tuyến y tế cơ sở, đặc biệt là các trạm y tế (TYT) xã, vẫn còn nhiều hạn chế. Tại huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, từ tháng 7/2001 đến cuối năm 2001, tỷ lệ người có BHYT đến KCB tại các TYT xã chỉ đạt khoảng 55,7%, thấp hơn nhiều so với các huyện khác trong tỉnh và mức bình quân toàn quốc (khoảng 270%/năm).

Nghiên cứu này nhằm mô tả thực trạng KCB BHYT tại 10 TYT xã huyện Yên Phong trong giai đoạn từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2002, đồng thời phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc sử dụng dịch vụ KCB BHYT của người dân có thẻ BHYT. Mục tiêu cụ thể bao gồm xác định tỷ lệ người ốm có BHYT đến KCB tại TYT xã, đánh giá kiến thức và thái độ của người có BHYT về KCB BHYT tại TYT xã, phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến việc đi KCB BHYT và đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện chính sách này.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe ban đầu, giảm tải cho các tuyến trên và đảm bảo công bằng trong tiếp cận dịch vụ y tế cho người dân, đặc biệt là nhóm đối tượng nghèo và chính sách ưu đãi xã hội tại khu vực nông thôn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về bảo hiểm y tế và chia sẻ rủi ro: BHYT hoạt động dựa trên nguyên lý đóng góp định kỳ của các thành viên trong cộng đồng để cùng chia sẻ chi phí khi có rủi ro về sức khỏe, giúp giảm gánh nặng tài chính cho cá nhân và gia đình.
  • Mô hình cung cấp dịch vụ y tế dựa trên nhu cầu cộng đồng: Việc cung cấp dịch vụ y tế tại tuyến cơ sở phải dựa trên nhu cầu thực tế của người dân, đảm bảo tính sẵn có, thuận tiện và chất lượng dịch vụ để thu hút người dân sử dụng.
  • Khái niệm công bằng trong chăm sóc sức khỏe: Công bằng được hiểu là mọi người dân, đặc biệt là nhóm yếu thế như người nghèo, đều có quyền tiếp cận các dịch vụ y tế phù hợp với nhu cầu và khả năng chi trả, không phân biệt giàu nghèo hay địa lý.
  • Khái niệm kiến thức và thái độ trong sử dụng dịch vụ y tế: Kiến thức về quyền lợi và quy trình KCB BHYT ảnh hưởng trực tiếp đến thái độ và hành vi sử dụng dịch vụ y tế của người dân.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu được thiết kế theo phương pháp mô tả cắt ngang kết hợp định lượng và định tính.

  • Đối tượng nghiên cứu: 402 người có BHYT bắt buộc tại 10 xã thuộc huyện Yên Phong, trong đó 366 người tham gia phỏng vấn thực tế. Ngoài ra, có phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm với cán bộ y tế, lãnh đạo trung tâm y tế huyện, cán bộ giám định BHYT và người dân có BHYT.
  • Chọn mẫu: Phương pháp ngẫu nhiên hệ thống với khung mẫu 5.963 người có BHYT, hệ số chọn mẫu k=14.
  • Công cụ thu thập: Bộ câu hỏi phỏng vấn được thiết kế và thử nghiệm kỹ lưỡng, bao gồm các câu hỏi về thông tin cá nhân, tình trạng bệnh tật, kiến thức, thái độ và thực hành KCB BHYT tại TYT xã.
  • Phân tích dữ liệu: Sử dụng phần mềm Epi-Info 6.04 để xử lý số liệu định lượng, kết hợp phân tích định tính từ phỏng vấn sâu và thảo luận nhóm.
  • Timeline nghiên cứu: Thực hiện từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2002 tại 10 xã có triển khai KCB BHYT tại TYT xã.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ người ốm có BHYT đến KCB tại TYT xã thấp: Trong số 366 người được khảo sát, có khoảng 38% người ốm trong tháng trước điều tra, nhưng chỉ 23% trong số đó đến KCB BHYT tại TYT xã. Phần lớn người ốm lựa chọn tự mua thuốc (36,7%) hoặc khám tại thầy thuốc tư nhân (20,8%).

  2. Kiến thức về KCB BHYT tại TYT xã còn hạn chế: Chỉ có 48% người dân biết về việc KCB BHYT được thực hiện tại TYT xã, trong đó chỉ 24% có kiến thức đạt chuẩn về quyền lợi và quy trình KCB BHYT. Kiến thức này có mối liên hệ chặt chẽ với trình độ văn hóa (p < 0,001) và loại thẻ BHYT (p < 0,001).

  3. Thái độ ủng hộ KCB BHYT tại TYT xã cao hơn kiến thức: Mặc dù kiến thức còn thấp, nhưng có đến 33% người dân thể hiện thái độ ủng hộ việc KCB BHYT tại TYT xã, cho thấy tiềm năng phát triển dịch vụ nếu được tuyên truyền và cải thiện chất lượng.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc đi KCB BHYT tại TYT xã:

    • Điều kiện kinh tế trung bình có tỷ lệ đi KCB cao hơn so với nhóm nghèo và khá giả (p < 0,05).
    • Người có trình độ văn hóa từ cấp 2 đến cấp 3 có xu hướng đi KCB nhiều hơn, nhưng không có ý nghĩa thống kê.
    • Đối tượng BHYT nghèo có tỷ lệ đi KCB thấp hơn đáng kể so với các nhóm khác (p < 0,05).
    • Kiến thức tốt về KCB BHYT làm tăng khả năng đi KCB tại TYT xã (p < 0,001).
    • Giới tính và nhóm tuổi không ảnh hưởng đáng kể đến việc đi KCB BHYT.

Thảo luận kết quả

Tỷ lệ người ốm có BHYT đến KCB tại TYT xã huyện Yên Phong thấp hơn nhiều so với mức bình quân toàn quốc và các huyện khác trong tỉnh, phản ánh những hạn chế trong việc thu hút người dân sử dụng dịch vụ y tế cơ sở. Nguyên nhân chính bao gồm nhận thức hạn chế về quyền lợi BHYT, chất lượng dịch vụ tại TYT xã chưa đáp ứng kỳ vọng, và các rào cản về kinh tế, khoảng cách địa lý.

Kiến thức và thái độ của người dân có mối liên hệ mật thiết với việc sử dụng dịch vụ KCB BHYT. Người có trình độ văn hóa cao và kiến thức tốt về BHYT có xu hướng sử dụng dịch vụ nhiều hơn, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế. Việc tuyên truyền chưa sâu rộng và hiệu quả thấp là một trong những nguyên nhân khiến tỷ lệ người dân biết và hiểu về KCB BHYT tại TYT xã còn hạn chế.

Ngoài ra, điều kiện kinh tế cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc đi KCB BHYT. Người nghèo mặc dù có thẻ BHYT nhưng tỷ lệ sử dụng dịch vụ thấp hơn, có thể do các chi phí phát sinh ngoài BHYT, tâm lý e ngại hoặc chất lượng dịch vụ chưa đáp ứng nhu cầu. Điều này cho thấy cần có chính sách hỗ trợ và cải thiện dịch vụ để đảm bảo công bằng trong chăm sóc sức khỏe.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ phân bố tỷ lệ người ốm, tỷ lệ đi KCB BHYT theo nhóm đối tượng, biểu đồ kiến thức và thái độ, cũng như bảng phân tích mối liên hệ giữa các yếu tố ảnh hưởng với việc đi KCB BHYT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục về BHYT và quyền lợi KCB tại TYT xã: Sử dụng đa dạng các kênh truyền thông như loa truyền thanh xã, tư vấn trực tiếp tại cộng đồng, phát tờ rơi, tổ chức hội nghị dân, chính, Đảng. Mục tiêu nâng tỷ lệ người dân biết và hiểu về KCB BHYT lên trên 70% trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Trung tâm y tế huyện phối hợp với các TYT xã.

  2. Nâng cao chất lượng dịch vụ KCB tại TYT xã: Đầu tư trang thiết bị y tế, tăng cường đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn cho cán bộ y tế cơ sở, cải thiện thái độ phục vụ. Mục tiêu tăng tỷ lệ hài lòng của người bệnh lên trên 80% trong 18 tháng. Chủ thể thực hiện: Sở Y tế tỉnh, Trung tâm y tế huyện.

  3. Xây dựng chính sách hỗ trợ tài chính cho người nghèo khi đi KCB BHYT: Giảm hoặc miễn chi phí phát sinh ngoài BHYT, hỗ trợ chi phí đi lại, ăn ở khi cần thiết. Mục tiêu tăng tỷ lệ người nghèo sử dụng dịch vụ KCB BHYT tại TYT xã lên 40% trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: BHYT tỉnh, chính quyền địa phương.

  4. Cải cách thủ tục hành chính và quy trình KCB BHYT tại TYT xã: Rút ngắn thời gian chờ đợi, đơn giản hóa thủ tục, tăng cường giám sát và đánh giá hiệu quả thực hiện. Mục tiêu giảm thời gian chờ đợi trung bình xuống dưới 30 phút trong 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Trung tâm y tế huyện, TYT xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý y tế và BHYT: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn và phân tích sâu sắc về thực trạng KCB BHYT tại tuyến cơ sở, giúp hoạch định chính sách và cải thiện quản lý.

  2. Nhân viên y tế tuyến xã: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc người dân sử dụng dịch vụ, từ đó nâng cao chất lượng phục vụ và tăng cường tuyên truyền.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và đề xuất giải pháp trong lĩnh vực BHYT và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

  4. Các tổ chức phi chính phủ và cơ quan phát triển: Cơ sở để xây dựng các chương trình hỗ trợ, can thiệp nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện BHYT và tiếp cận dịch vụ y tế cho nhóm đối tượng yếu thế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ người có BHYT đến KCB tại TYT xã lại thấp?
    Nguyên nhân chính là do nhận thức hạn chế về quyền lợi BHYT, chất lượng dịch vụ tại TYT xã chưa đáp ứng kỳ vọng, chi phí phát sinh ngoài BHYT và các rào cản về khoảng cách, thủ tục hành chính.

  2. Kiến thức và thái độ của người dân ảnh hưởng thế nào đến việc sử dụng dịch vụ KCB BHYT?
    Người có kiến thức tốt về BHYT và thái độ ủng hộ việc KCB tại TYT xã có tỷ lệ sử dụng dịch vụ cao hơn đáng kể, cho thấy vai trò quan trọng của giáo dục và truyền thông trong nâng cao hiệu quả chính sách.

  3. Các yếu tố kinh tế có ảnh hưởng như thế nào đến việc đi KCB BHYT?
    Người có điều kiện kinh tế trung bình có tỷ lệ đi KCB cao hơn nhóm nghèo và khá giả, trong đó người nghèo thường gặp khó khăn về chi phí phát sinh và tâm lý e ngại, dẫn đến tỷ lệ sử dụng dịch vụ thấp hơn.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng dịch vụ KCB tại TYT xã?
    Cần đầu tư trang thiết bị, nâng cao trình độ chuyên môn và thái độ phục vụ của cán bộ y tế, cải cách thủ tục hành chính và tăng cường giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động.

  5. Chính sách hỗ trợ nào cần thiết để tăng cường sử dụng dịch vụ KCB BHYT cho người nghèo?
    Cần có chính sách giảm hoặc miễn chi phí ngoài BHYT, hỗ trợ chi phí đi lại và ăn ở, đồng thời tăng cường tuyên truyền, giáo dục để người nghèo hiểu và yên tâm sử dụng dịch vụ.

Kết luận

  • Tỷ lệ người ốm có BHYT đến KCB tại TYT xã huyện Yên Phong còn thấp, chỉ khoảng 23% trong tháng trước điều tra.
  • Kiến thức về KCB BHYT tại TYT xã của người dân đạt khoảng 24%, trong khi thái độ ủng hộ đạt 33%, cho thấy tiềm năng phát triển dịch vụ.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính bao gồm trình độ văn hóa, loại thẻ BHYT, điều kiện kinh tế và kiến thức về BHYT.
  • Cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao chất lượng dịch vụ, cải cách thủ tục và hỗ trợ tài chính cho người nghèo để nâng cao hiệu quả KCB BHYT tại tuyến xã.
  • Nghiên cứu đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện tình trạng hiện tại trong vòng 1-2 năm tới, góp phần thực hiện công bằng và nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý y tế và BHYT cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả để điều chỉnh chính sách phù hợp.