Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập toàn cầu và sự chuyển mình mạnh mẽ của xã hội Việt Nam, định hướng giá trị của thế hệ trẻ, đặc biệt là sinh viên, trở thành vấn đề cấp thiết cần được nghiên cứu sâu sắc. Theo ước tính, Học viện Cảnh sát Nhân dân (CSND) hiện có khoảng 20.000 sinh viên đang theo học các hệ đào tạo khác nhau, trong đó sinh viên năm thứ 2 hệ chính quy và vừa học vừa làm chiếm số lượng lớn. Sinh viên Học viện CSND không chỉ là lực lượng kế cận trong công tác bảo vệ an ninh quốc gia mà còn là nhân tố quan trọng trong việc duy trì trật tự xã hội. Tuy nhiên, sự giao thoa giữa các giá trị truyền thống và hiện đại, cùng với áp lực từ môi trường xã hội đa dạng, đã tạo ra những thách thức trong việc định hướng giá trị cho sinh viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng định hướng giá trị của sinh viên Học viện CSND, phân tích các yếu tố ảnh hưởng như thâm niên công tác, xuất thân gia đình, thành phần gia đình và mức sống, từ đó đề xuất các giải pháp giáo dục giá trị phù hợp. Nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ tháng 11/2014 đến tháng 10/2015 tại Học viện CSND, Hà Nội. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo, góp phần xây dựng đội ngũ chiến sĩ CAND vừa hồng vừa chuyên, đáp ứng yêu cầu phát triển của đất nước trong thời kỳ mới.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết giá trị thúc đẩy của Schwartz, trong đó 10 giá trị cơ bản được xác định gồm: quyền lực, thành đạt, chủ nghĩa khoái lạc, năng động, tự quyết định, tính phổ quát, lòng nhân từ, truyền thống, đúng mực và an ninh. Mô hình này cho phép đánh giá mối quan hệ tương hỗ và đối lập giữa các giá trị, giúp hiểu rõ cách sinh viên lựa chọn và ưu tiên các giá trị trong cuộc sống.

Bên cạnh đó, khái niệm định hướng giá trị được hiểu là quá trình lựa chọn và xác định những gì cá nhân cho là quan trọng, cần thiết hoặc có ý nghĩa đối với cuộc sống của bản thân. Các khái niệm liên quan như nhu cầu, hứng thú và động cơ cũng được xem xét để giải thích sự hình thành và phát triển định hướng giá trị của sinh viên.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Giá trị: những nguyên tắc dẫn đường trong cuộc sống, là mục tiêu tổng thể quy định hành động của con người.
  • Định hướng giá trị: quá trình lựa chọn và xác định các giá trị quan trọng đối với cá nhân.
  • Sinh viên Học viện CSND: những người đang theo học bậc đại học tại Học viện, có đủ năng lực và phẩm chất chính trị phục vụ trong CAND.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi với mẫu gồm 300 sinh viên nam năm thứ 2 tại Học viện CSND, trong đó 150 sinh viên hệ chính quy (CQ) và 150 sinh viên hệ vừa học vừa làm (VHVL). Mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho hai nhóm sinh viên có đặc điểm thâm niên công tác thực tế khác nhau.

Bảng hỏi được thiết kế dựa trên thang đo giá trị của Schwartz, bao gồm 10 nhóm giá trị chính như sức khỏe, giàu có, gia đình hạnh phúc, được khẳng định bản thân, đất nước vững mạnh, thành đạt, may mắn, mối quan hệ tốt với bạn bè, hòa bình công bằng và hạnh phúc cá nhân. Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phần mềm SPSS với các kỹ thuật thống kê mô tả, phân tích so sánh và tương quan nhằm đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến định hướng giá trị của sinh viên.

Quá trình nghiên cứu diễn ra từ tháng 11/2014 đến tháng 11/2015, bao gồm các giai đoạn: tổng quan tài liệu, xây dựng bảng hỏi, thu thập dữ liệu, xử lý và phân tích số liệu, hoàn thiện luận văn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng định hướng giá trị của sinh viên Học viện CSND
    Sinh viên ưu tiên các giá trị như gia đình hạnh phúc (chiếm khoảng 85%), đất nước vững mạnh (khoảng 80%), và sức khỏe (khoảng 75%). Thứ bậc ưu tiên các giá trị theo thang đo Schwartz cho thấy an ninh xã hội và an ninh cá nhân được đánh giá cao, đặc biệt ở nhóm sinh viên VHVL.

  2. So sánh định hướng giá trị giữa sinh viên hệ chính quy và vừa học vừa làm
    Sinh viên hệ VHVL ưu tiên giá trị an ninh xã hội và tự quyết định cao hơn so với sinh viên hệ CQ, với tỷ lệ lần lượt là 78% và 70% so với 62% và 55%. Ngược lại, sinh viên hệ CQ có xu hướng đặt giá trị kích thích và chủ nghĩa khoái lạc cao hơn, phản ánh sự ảnh hưởng của môi trường học tập lý thuyết.

  3. Ảnh hưởng của xuất thân gia đình và thành phần gia đình
    Sinh viên xuất thân từ thành thị có xu hướng ưu tiên các giá trị như thành đạt và quyền lực cao hơn (khoảng 65%) so với sinh viên nông thôn (khoảng 50%). Thành phần gia đình cũng ảnh hưởng đến định hướng giá trị, khi sinh viên có cha mẹ làm công chức hoặc công an thường đặt nặng giá trị truyền thống và an ninh hơn.

  4. Tác động của mức sống gia đình
    Sinh viên đến từ gia đình có mức sống cao ưu tiên giá trị giàu có và thành đạt nhiều hơn (khoảng 70%) so với nhóm có mức sống thấp (khoảng 45%). Ngược lại, nhóm sinh viên có mức sống thấp lại chú trọng hơn đến các giá trị an ninh và gia đình hạnh phúc.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy sự khác biệt rõ rệt trong định hướng giá trị giữa hai nhóm sinh viên hệ CQ và VHVL, phản ánh ảnh hưởng của thâm niên công tác thực tế và môi trường học tập. Sinh viên VHVL với kinh nghiệm thực tiễn phong phú có xu hướng ưu tiên các giá trị ổn định, an ninh và tự quyết định, phù hợp với yêu cầu công tác trong lực lượng CAND. Trong khi đó, sinh viên hệ CQ, chủ yếu tiếp nhận kiến thức lý thuyết, có xu hướng tìm kiếm sự mới mẻ và kích thích.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với mô hình biến đổi giá trị theo giai đoạn phát triển cá nhân và môi trường xã hội. Việc sinh viên thành thị ưu tiên giá trị thành đạt và quyền lực hơn sinh viên nông thôn phản ánh sự tác động của đô thị hóa và phát triển kinh tế. Mức sống gia đình cũng là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến sự lựa chọn giá trị, tương tự như các nghiên cứu về định hướng giá trị trong các nhóm xã hội khác.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ ưu tiên các giá trị chính giữa hai nhóm sinh viên, bảng so sánh điểm trung bình các giá trị theo các yếu tố xuất thân và mức sống, giúp minh họa rõ nét sự khác biệt và tương quan giữa các biến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường giáo dục giá trị an ninh và tự quyết định cho sinh viên hệ chính quy
    Ban Giám đốc Học viện cần xây dựng các chương trình đào tạo thực tiễn, kết hợp lý thuyết và thực hành nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng xử trong công tác an ninh, đặc biệt dành cho sinh viên hệ CQ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm.

  2. Phát triển các hoạt động trải nghiệm thực tế cho sinh viên hệ vừa học vừa làm
    Tổ chức các chuyên đề, hội thảo và thực tế công tác nhằm củng cố và phát huy giá trị an ninh xã hội, tự quyết định, giúp sinh viên VHVL nâng cao năng lực chuyên môn và phẩm chất chính trị. Chủ thể thực hiện: các phòng chức năng phối hợp với đơn vị công tác. Thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Xây dựng chương trình hỗ trợ sinh viên xuất thân từ gia đình có mức sống thấp
    Cung cấp các chính sách học bổng, tư vấn tâm lý và định hướng nghề nghiệp nhằm giúp sinh viên vượt qua khó khăn, phát triển toàn diện về nhân cách và giá trị sống. Thời gian: 3 năm.

  4. Tăng cường công tác tuyên truyền, giáo dục giá trị truyền thống và hiện đại
    Đẩy mạnh các hoạt động văn hóa, giáo dục chính trị nhằm giúp sinh viên nhận thức rõ vai trò của giá trị truyền thống trong bối cảnh hội nhập, đồng thời tiếp nhận các giá trị hiện đại một cách có chọn lọc. Chủ thể thực hiện: Ban Giám đốc, các khoa chuyên môn. Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Ban Giám đốc và các phòng chức năng của Học viện CSND
    Giúp xây dựng chính sách đào tạo, giáo dục giá trị phù hợp với đặc thù sinh viên và yêu cầu công tác trong lực lượng CAND.

  2. Giảng viên và cán bộ đào tạo chuyên ngành tâm lý học, giáo dục
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để phát triển chương trình giảng dạy, nghiên cứu về định hướng giá trị và nhân cách sinh viên.

  3. Sinh viên và học viên Học viện CSND
    Hiểu rõ hơn về các giá trị sống, từ đó tự điều chỉnh hành vi, thái độ phù hợp với chuẩn mực xã hội và yêu cầu nghề nghiệp.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực tâm lý học, xã hội học và giáo dục
    Tham khảo dữ liệu và phương pháp nghiên cứu để phát triển các đề tài liên quan đến định hướng giá trị trong các nhóm xã hội đặc thù.

Câu hỏi thường gặp

  1. Định hướng giá trị là gì và tại sao nó quan trọng với sinh viên Học viện CSND?
    Định hướng giá trị là quá trình lựa chọn những giá trị mà cá nhân cho là quan trọng trong cuộc sống. Với sinh viên Học viện CSND, nó giúp hình thành nhân cách, định hướng hành vi phù hợp với yêu cầu công tác bảo vệ an ninh quốc gia.

  2. Lý thuyết giá trị của Schwartz được áp dụng như thế nào trong nghiên cứu này?
    Lý thuyết cung cấp 10 nhóm giá trị cơ bản để đánh giá mức độ ưu tiên và sự lựa chọn giá trị của sinh viên, giúp phân tích sự khác biệt giữa các nhóm sinh viên dựa trên đặc điểm cá nhân và môi trường.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến định hướng giá trị của sinh viên?
    Thâm niên công tác thực tế được xác định là yếu tố ảnh hưởng lớn nhất, khi sinh viên có kinh nghiệm thực tiễn thường ưu tiên các giá trị an ninh và tự quyết định hơn so với sinh viên chỉ học lý thuyết.

  4. Có sự khác biệt nào giữa sinh viên hệ chính quy và vừa học vừa làm về định hướng giá trị không?
    Có, sinh viên hệ VHVL ưu tiên các giá trị ổn định, an ninh xã hội và tự quyết định cao hơn, trong khi sinh viên hệ CQ có xu hướng tìm kiếm sự mới mẻ và kích thích.

  5. Làm thế nào để Học viện CSND có thể cải thiện giáo dục định hướng giá trị cho sinh viên?
    Học viện nên kết hợp đào tạo lý thuyết với thực tiễn, tổ chức các hoạt động trải nghiệm, hỗ trợ sinh viên khó khăn và tăng cường tuyên truyền giá trị truyền thống cùng hiện đại nhằm phát triển toàn diện nhân cách sinh viên.

Kết luận

  • Định hướng giá trị của sinh viên Học viện CSND chủ yếu tập trung vào các giá trị gia đình hạnh phúc, đất nước vững mạnh và sức khỏe, phản ánh sự gắn bó với truyền thống và trách nhiệm xã hội.
  • Sự khác biệt rõ rệt trong định hướng giá trị giữa sinh viên hệ chính quy và vừa học vừa làm cho thấy ảnh hưởng của thâm niên công tác thực tế và môi trường học tập.
  • Các yếu tố xuất thân gia đình, thành phần gia đình và mức sống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành định hướng giá trị của sinh viên.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để đề xuất các giải pháp giáo dục giá trị phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo và phát triển nhân cách sinh viên.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các chương trình đào tạo thực tiễn, hỗ trợ sinh viên khó khăn và tăng cường công tác tuyên truyền giá trị truyền thống và hiện đại nhằm xây dựng đội ngũ chiến sĩ CAND vừa hồng vừa chuyên.

Học viện CSND và các đơn vị liên quan được khuyến nghị áp dụng kết quả nghiên cứu để nâng cao hiệu quả giáo dục định hướng giá trị, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho lực lượng công an nhân dân.