Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, chương trình giáo dục phổ thông năm 2018 đã nhấn mạnh vai trò của hoạt động trải nghiệm trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Theo đó, hoạt động trải nghiệm được tổ chức xuyên suốt các cấp học, trong đó có môn Toán tiểu học. Hoạt động này giúp học sinh (HS) phát huy tính tích cực, sáng tạo, đồng thời vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn cuộc sống. Tuy nhiên, việc dạy học toán theo hướng trải nghiệm thực tế tại địa phương vẫn còn khá mới mẻ và chưa được áp dụng rộng rãi, đặc biệt tại các trường tiểu học ở thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm cung cấp một cách tiếp cận mới trong dạy học toán tiểu học qua trải nghiệm thực tế tại địa phương, giúp giáo viên nâng cao chất lượng giảng dạy và học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và phẩm chất. Nghiên cứu tập trung vào lớp 5, với phạm vi khảo sát và thực nghiệm tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Tuy Hòa trong giai đoạn từ năm 2018 đến 2020. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường sự gắn kết giữa kiến thức toán học và thực tiễn địa phương, đồng thời phát triển năng lực giải quyết vấn đề và kỹ năng sống cho học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết học tập trải nghiệm nổi bật của các nhà giáo dục và tâm lý học như Lev Vygotsky với khái niệm "vùng phát triển gần", John Dewey với quan điểm "học qua làm", Kurt Lewin với mô hình học tập trải nghiệm gồm bốn giai đoạn (Reflect, Plan, Act, Observe), Jean Piaget với chu trình phát triển nhận thức qua trải nghiệm, và David Kolb với mô hình học tập trải nghiệm xoắn ốc gồm bốn giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, quan sát phản ánh, khái quát hóa và thử nghiệm tích cực.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Trải nghiệm: quá trình chủ thể tiếp xúc trực tiếp, tương tác với sự vật hiện tượng để tiếp nhận và hình thành tri thức mới.
  • Dạy học trải nghiệm: phương pháp giáo dục khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động thực tế, phản ánh và tổng kết để phát triển kỹ năng, giá trị sống và năng lực cá nhân.
  • Năng lực toán học: khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng toán học để giải quyết các vấn đề thực tiễn.
  • Phẩm chất học sinh: các đặc điểm về đạo đức, thái độ như trung thực, trách nhiệm, sáng tạo.
  • Mô hình dạy học toán qua trải nghiệm thực tế tại địa phương: tổ chức các hoạt động trải nghiệm gắn với các cơ sở sản xuất, kinh doanh địa phương, tích hợp kiến thức toán học và các môn học khác.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp:

  • Nghiên cứu tài liệu: tổng hợp cơ sở lý luận về dạy học trải nghiệm, chương trình giáo dục phổ thông, các mô hình dạy học toán qua trải nghiệm trong và ngoài nước.
  • Khảo sát điều tra: thu thập dữ liệu thực trạng dạy học toán qua trải nghiệm tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên thông qua bảng hỏi và phỏng vấn giáo viên. Cỡ mẫu khảo sát gồm khoảng 10 trường tiểu học với hơn 100 giáo viên tham gia.
  • Thực nghiệm sư phạm: tiến hành dạy học toán theo hướng trải nghiệm thực tế tại một trường tiểu học trên địa bàn thành phố Tuy Hòa với đối tượng là học sinh lớp 5. Thời gian thực nghiệm kéo dài khoảng 6 tháng, đánh giá hiệu quả qua quan sát, ghi chép và phân tích kết quả học tập của học sinh.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung để đánh giá mức độ tích cực, khó khăn và hiệu quả của việc dạy học toán qua trải nghiệm thực tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học toán qua trải nghiệm tại địa phương còn hạn chế: Khoảng 65% giáo viên khảo sát cho biết họ chưa thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế gắn với kiến thức toán học. Chỉ khoảng 30% giáo viên có thể thiết kế bài giảng tích hợp trải nghiệm thực tế phù hợp với địa phương.

  2. Khó khăn trong tổ chức hoạt động trải nghiệm: 70% giáo viên phản ánh thiếu nguồn tài liệu hướng dẫn, 60% gặp khó khăn về thời gian và điều kiện cơ sở vật chất, 55% gặp khó khăn trong việc phối hợp với các đơn vị địa phương để tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  3. Hiệu quả tích cực của dạy học toán qua trải nghiệm thực tế: Qua thực nghiệm sư phạm, học sinh tham gia hoạt động trải nghiệm có mức độ tích cực trong học tập tăng lên 40% so với nhóm đối chứng. Kết quả kiểm tra kiến thức toán học của học sinh thực nghiệm cũng cao hơn 25% so với trước khi thực nghiệm.

  4. Phát triển năng lực và phẩm chất học sinh: Học sinh được rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề, giao tiếp và hợp tác, đồng thời phát triển các phẩm chất như trách nhiệm và sáng tạo thông qua các hoạt động trải nghiệm thực tế tại địa phương.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân hạn chế trong việc tổ chức dạy học toán qua trải nghiệm thực tế chủ yếu do giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp này và thiếu tài liệu tham khảo phù hợp. So với các nghiên cứu quốc tế, ví dụ như mô hình “Con đường toán học” tại Anh hay hoạt động trải nghiệm về cây ô liu tại Maroc, việc áp dụng ở Việt Nam còn nhiều khó khăn về mặt tổ chức và nguồn lực.

Tuy nhiên, kết quả thực nghiệm cho thấy việc tích hợp trải nghiệm thực tế vào dạy học toán giúp học sinh hiểu sâu hơn về kiến thức, tăng hứng thú học tập và phát triển toàn diện năng lực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ tích cực học tập và điểm số kiểm tra giữa nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng, cũng như bảng tổng hợp các khó khăn giáo viên gặp phải.

Những phát hiện này khẳng định tầm quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học toán theo hướng trải nghiệm thực tế tại địa phương, phù hợp với xu hướng giáo dục hiện đại và yêu cầu phát triển năng lực học sinh.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho giáo viên về dạy học trải nghiệm thực tế: Cần xây dựng các khóa đào tạo nâng cao năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm gắn với kiến thức toán học, ưu tiên trong vòng 1 năm tới, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm thực hiện.

  2. Phát triển và cung cấp tài liệu hướng dẫn dạy học toán qua trải nghiệm thực tế tại địa phương: Biên soạn bộ tài liệu tham khảo, bài giảng mẫu và các kịch bản hoạt động trải nghiệm phù hợp với đặc điểm từng vùng miền, hoàn thành trong 18 tháng, do Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì.

  3. Tăng cường hợp tác giữa nhà trường và các đơn vị địa phương: Khuyến khích các trường tiểu học liên kết với các cơ sở sản xuất, kinh doanh, di tích lịch sử để tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế, nhằm tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận thực tiễn, thực hiện ngay trong năm học tới.

  4. Đổi mới phương pháp đánh giá học sinh theo hướng phát triển năng lực và phẩm chất: Xây dựng các tiêu chí đánh giá dựa trên kết quả tham gia hoạt động trải nghiệm, kỹ năng giải quyết vấn đề và thái độ học tập, áp dụng thí điểm trong 2 năm tới tại các trường thực nghiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu cung cấp phương pháp và mô hình tổ chức dạy học toán qua trải nghiệm thực tế, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Các cán bộ quản lý tại Sở Giáo dục và Đào tạo, phòng giáo dục quận/huyện có thể sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu là nguồn tham khảo quý giá cho các đề tài nghiên cứu về đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực học sinh và ứng dụng trải nghiệm thực tế trong giáo dục.

  4. Các tổ chức, đơn vị phát triển giáo dục: Các tổ chức phi chính phủ, trung tâm đào tạo giáo viên có thể áp dụng mô hình và giải pháp nghiên cứu để triển khai các chương trình nâng cao chất lượng dạy học toán tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học toán qua trải nghiệm thực tế là gì?
    Dạy học toán qua trải nghiệm thực tế là phương pháp giáo dục trong đó học sinh tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tế tại địa phương, từ đó vận dụng kiến thức toán học để giải quyết các vấn đề cụ thể, giúp tăng cường hiểu biết và kỹ năng thực hành.

  2. Lợi ích của phương pháp này đối với học sinh là gì?
    Phương pháp giúp học sinh phát triển năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, kỹ năng giao tiếp và hợp tác, đồng thời hình thành các phẩm chất như trách nhiệm, sáng tạo và tự chủ trong học tập và cuộc sống.

  3. Những khó khăn phổ biến khi áp dụng dạy học trải nghiệm thực tế?
    Khó khăn gồm thiếu tài liệu hướng dẫn, hạn chế về thời gian và cơ sở vật chất, cũng như khó khăn trong việc phối hợp với các đơn vị địa phương để tổ chức hoạt động trải nghiệm.

  4. Làm thế nào để giáo viên có thể thiết kế bài giảng theo hướng trải nghiệm thực tế?
    Giáo viên cần xác định nội dung toán học phù hợp, liên kết với các hoạt động thực tế tại địa phương, xây dựng kế hoạch chi tiết, chuẩn bị dụng cụ và phối hợp với các bên liên quan để tổ chức hoạt động hiệu quả.

  5. Phương pháp đánh giá học sinh trong dạy học trải nghiệm thực tế như thế nào?
    Đánh giá dựa trên sự tham gia tích cực của học sinh, khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, kỹ năng giải quyết vấn đề và thái độ học tập. Có thể sử dụng quan sát, sản phẩm học tập và phản hồi từ học sinh để đánh giá toàn diện.

Kết luận

  • Dạy học toán theo hướng trải nghiệm thực tế tại địa phương là phương pháp hiệu quả giúp phát triển năng lực và phẩm chất học sinh tiểu học.
  • Thực trạng áp dụng phương pháp này tại thành phố Tuy Hòa còn nhiều hạn chế do thiếu tài liệu, đào tạo và điều kiện tổ chức.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy học sinh tham gia trải nghiệm có sự tiến bộ rõ rệt về kiến thức và kỹ năng.
  • Cần có các giải pháp đồng bộ như tập huấn giáo viên, phát triển tài liệu, tăng cường hợp tác địa phương và đổi mới đánh giá học sinh.
  • Đề xuất triển khai các bước tiếp theo trong vòng 1-2 năm nhằm phổ biến và nâng cao chất lượng dạy học toán qua trải nghiệm thực tế, góp phần đổi mới giáo dục tiểu học Việt Nam.

Hãy cùng chung tay đổi mới phương pháp dạy học để tạo nên môi trường học tập sáng tạo, thực tiễn và hiệu quả cho thế hệ học sinh tương lai!