Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của khoa học và công nghệ, việc đổi mới phương pháp giáo dục phổ thông trở nên cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu xã hội và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Theo ước tính, việc tích hợp giáo dục hướng nghiệp (GDHN) vào các môn học phổ thông là một xu hướng toàn cầu nhằm giúp học sinh (HS) phát triển năng lực nghề nghiệp phù hợp với năng lực và nhu cầu xã hội. Tại Việt Nam, đặc biệt ở các trường Phổ thông Dân tộc Nội trú (PT DTNT) như tỉnh Cao Bằng, việc giáo dục hướng nghiệp còn nhiều hạn chế do điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn và đặc thù dân tộc thiểu số (DTTS).

Luận văn tập trung nghiên cứu việc dạy học chủ đề Tổ hợp - Xác suất lớp 11 góp phần giáo dục hướng nghiệp cho HS trường PT DTNT tỉnh Cao Bằng. Mục tiêu cụ thể là xây dựng quy trình và biện pháp tích hợp GDHN trong dạy học chủ đề này nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán và hiệu quả GDHN cho HS DTTS. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2020-2021, với đối tượng là HS lớp 11 và giáo viên (GV) môn Toán tại trường PT DTNT tỉnh Cao Bằng.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học tích hợp, giúp HS phát triển năng lực nhận thức nghề nghiệp, từ đó có định hướng nghề nghiệp phù hợp. Đồng thời, nghiên cứu hỗ trợ GV nâng cao kỹ năng tổ chức dạy học tích hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục vùng DTTS và miền núi.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dạy học tích hợp: Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), dạy học tích hợp là định hướng giúp HS huy động tổng hợp kiến thức, kỹ năng từ nhiều lĩnh vực để giải quyết vấn đề thực tiễn. Các mức độ tích hợp gồm: tích hợp trong nội bộ môn học, tích hợp đa môn, tích hợp liên môn và tích hợp xuyên môn.

  • Lý thuyết giáo dục hướng nghiệp: GDHN là hệ thống các biện pháp giúp HS nhận thức bản thân, hiểu về thế giới nghề nghiệp và xây dựng kế hoạch nghề nghiệp phù hợp với năng lực và nhu cầu xã hội. Ba giai đoạn chính gồm: định hướng nghề, tư vấn nghề và tuyển chọn nghề.

  • Khái niệm và nội dung chủ đề Tổ hợp - Xác suất: Đây là phần kiến thức toán học ứng dụng, giúp HS phát triển kỹ năng phân tích, tính toán và vận dụng toán học vào thực tiễn, đặc biệt trong các ngành nghề liên quan đến kinh tế, công nghệ, sinh học.

Ba khái niệm chính được tập trung là: tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học môn Toán, đặc biệt chủ đề Tổ hợp - Xác suất; năng lực nhận thức nghề nghiệp của HS; và đặc điểm tâm sinh lý, học tập của HS DTTS vùng miền núi.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu thu thập từ khảo sát thực trạng dạy học và GDHN tại trường PT DTNT tỉnh Cao Bằng, gồm 13 GV Toán và 259 HS lớp 11, 12; tài liệu lý luận, chương trình giáo dục phổ thông, các công trình nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp điều tra - khảo sát bằng phiếu hỏi, dự giờ, phỏng vấn; phương pháp thực nghiệm sư phạm để kiểm nghiệm biện pháp tích hợp; phân tích thống kê toán học để xử lý số liệu khảo sát và thực nghiệm.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành trong tháng 10-11 năm 2020; xây dựng biện pháp và quy trình tích hợp trong tháng 12/2020; thực nghiệm sư phạm từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2021; tổng hợp, phân tích và hoàn thiện luận văn trong tháng 5-10 năm 2021.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 13 GV và 259 HS được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học và GDHN tại trường PT DTNT tỉnh Cao Bằng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng dạy học tích hợp chủ đề Tổ hợp - Xác suất: 46,2% GV đã tổ chức dạy học tích hợp chủ đề này với các môn học khác nhưng chỉ thỉnh thoảng thực hiện. 92,3% GV gặp khó khăn trong tổ chức hoạt động cho HS, 84,6% gặp khó khăn trong lựa chọn ví dụ, 76,9% gặp khó khăn trong đánh giá HS. Mức độ hiểu bài của HS trong giờ học tích hợp cao hơn 25% so với giờ học truyền thống.

  2. Mức độ quan tâm của GV đến tích hợp GDHN: 30,8% GV rất quan tâm, 61,5% quan tâm hoặc ít quan tâm, 7,7% không quan tâm. 100% GV mong muốn được tập huấn và cung cấp tài liệu hỗ trợ tích hợp GDHN.

  3. Thái độ và nhận thức của HS: 83% HS chưa thực sự yêu thích chủ đề Tổ hợp - Xác suất; 72,6% chưa tìm hiểu bài toán liên môn; 79,2% HS hứng thú với bài học liên môn; 82,7% hứng thú với bài học tích hợp GDHN; 79,9% thấy cần thiết tích hợp GDHN vào chủ đề này.

  4. Nguồn thông tin nghề nghiệp của HS: Chủ yếu đến từ hoạt động GDHN (9 tiết/năm), tuyên truyền của đoàn thể, bạn bè và HS khóa trước; gia đình và các môn học khác cung cấp ít thông tin. 87,6% HS đã chọn tổ hợp môn thi tốt nghiệp, 93% xác định hướng đi sau tốt nghiệp, nhưng chỉ 27,9% xác định được khối thi và trường đại học, cao đẳng đăng ký.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy việc tích hợp GDHN trong dạy học chủ đề Tổ hợp - Xác suất tại trường PT DTNT tỉnh Cao Bằng còn hạn chế do nhiều nguyên nhân: GV thiếu kinh nghiệm và tài liệu hỗ trợ, HS chưa có hứng thú và nhận thức đầy đủ về mối liên hệ giữa kiến thức toán học và nghề nghiệp tương lai. Việc tổ chức dạy học tích hợp còn gặp khó khăn trong lựa chọn ví dụ, thiết kế hoạt động và đánh giá.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc tích hợp GDHN vào môn Toán, đặc biệt chủ đề Tổ hợp - Xác suất, là cần thiết để phát triển năng lực nghề nghiệp cho HS, nhất là HS vùng DTTS. Việc tích hợp giúp HS nhận thức rõ hơn về ứng dụng của toán học trong các ngành nghề, từ đó có định hướng nghề nghiệp phù hợp hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ hiểu bài của HS giữa giờ học tích hợp và truyền thống, biểu đồ phân bố mức độ quan tâm của GV, cũng như bảng thống kê thái độ và nhận thức của HS về chủ đề Tổ hợp - Xác suất và GDHN.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tổ chức tập huấn chuyên sâu cho GV về dạy học tích hợp GDHN: Cung cấp kiến thức, kỹ năng thiết kế bài giảng tích hợp, lựa chọn ví dụ và đánh giá HS. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Sở GD&ĐT phối hợp với trường Đại học Sư phạm tổ chức.

  2. Xây dựng tài liệu hướng dẫn tích hợp GDHN trong chủ đề Tổ hợp - Xác suất: Soạn thảo bộ tài liệu tham khảo, bài tập tích hợp, ví dụ thực tiễn liên quan đến nghề nghiệp phù hợp với đặc điểm HS DTTS. Hoàn thành trong quý 3 năm học, do tổ Toán trường PT DTNT chủ trì.

  3. Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, trải nghiệm thực tế: Tăng cường hoạt động nhóm, thảo luận, trò chơi giáo dục hướng nghiệp, tham quan các cơ sở sản xuất, doanh nghiệp địa phương để HS hiểu rõ hơn về nghề nghiệp. Triển khai liên tục trong năm học, GV chủ nhiệm và GV bộ môn phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học tích hợp: Sử dụng phần mềm mô phỏng, video nghề nghiệp, website thông tin tuyển sinh để HS tiếp cận thông tin nghề nghiệp đa dạng, sinh động. Thực hiện từ đầu năm học, phòng Công nghệ thông tin và GV Toán phối hợp hỗ trợ.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá tích hợp GDHN trong môn Toán: Kết hợp đánh giá quá trình và định kỳ, sử dụng phiếu tự đánh giá, bài kiểm tra trắc nghiệm và tự luận có nội dung liên quan đến GDHN. Thực hiện từ học kỳ II năm học, GV Toán và tổ chuyên môn phối hợp xây dựng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên Toán và giáo viên các môn khoa học tự nhiên: Nghiên cứu phương pháp tích hợp GDHN vào dạy học chủ đề Tổ hợp - Xác suất, nâng cao hiệu quả giảng dạy và hỗ trợ HS định hướng nghề nghiệp.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục tại các trường PT DTNT và vùng DTTS: Áp dụng các biện pháp đổi mới phương pháp dạy học tích hợp, xây dựng kế hoạch đào tạo GV và phát triển chương trình GDHN phù hợp với đặc điểm HS.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục và sinh viên cao học ngành Lý luận và phương pháp dạy học Toán: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm sư phạm về tích hợp GDHN trong dạy học môn Toán.

  4. Chuyên viên xây dựng chương trình giáo dục và tài liệu học tập: Sử dụng kết quả nghiên cứu để phát triển chương trình, tài liệu hướng nghiệp tích hợp trong các môn học phổ thông, đặc biệt cho HS vùng DTTS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học chủ đề Tổ hợp - Xác suất?
    Tích hợp giúp HS nhận thức rõ hơn về ứng dụng của kiến thức toán học trong các ngành nghề, từ đó phát triển năng lực nghề nghiệp và định hướng nghề nghiệp phù hợp. Ví dụ, kiến thức xác suất được ứng dụng trong lĩnh vực kinh tế, công nghệ thông tin, giúp HS hiểu rõ hơn về nghề nghiệp tương lai.

  2. Các khó khăn chính của GV khi thực hiện dạy học tích hợp GDHN là gì?
    GV gặp khó khăn trong việc lựa chọn ví dụ phù hợp, tổ chức hoạt động học tập tích cực, đánh giá HS và thiếu tài liệu hướng dẫn. Theo khảo sát, 92,3% GV gặp khó khăn trong tổ chức hoạt động, 84,6% khó khăn trong lựa chọn ví dụ.

  3. Làm thế nào để nâng cao hứng thú học tập của HS với chủ đề Tổ hợp - Xác suất?
    Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, kết hợp hoạt động trải nghiệm, liên hệ thực tế và tích hợp GDHN giúp HS thấy được ý nghĩa thực tiễn của kiến thức, từ đó tăng hứng thú và chủ động học tập.

  4. Phương pháp đánh giá nào phù hợp cho dạy học tích hợp GDHN?
    Kết hợp đánh giá quá trình (qua hoạt động nhóm, thảo luận, bài tập về nhà) và đánh giá định kỳ (bài kiểm tra trắc nghiệm, tự luận). Sử dụng phiếu tự đánh giá và quan sát để đánh giá năng lực nhận thức nghề nghiệp của HS.

  5. Làm thế nào để triển khai hiệu quả việc tích hợp GDHN trong các trường PT DTNT?
    Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa GV bộ môn, GV GDHN, cán bộ quản lý và gia đình HS; tổ chức tập huấn chuyên môn, xây dựng tài liệu phù hợp; tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và tổ chức các hoạt động trải nghiệm nghề nghiệp thực tế.

Kết luận

  • Việc tích hợp giáo dục hướng nghiệp trong dạy học chủ đề Tổ hợp - Xác suất lớp 11 tại trường PT DTNT tỉnh Cao Bằng là cần thiết và phù hợp với đặc điểm HS DTTS vùng miền núi.
  • Thực trạng dạy học tích hợp GDHN còn hạn chế do GV thiếu kinh nghiệm, tài liệu và HS chưa có hứng thú đầy đủ với chủ đề.
  • Nghiên cứu đã đề xuất quy trình và biện pháp tích hợp GDHN gồm tập huấn GV, xây dựng tài liệu, áp dụng phương pháp dạy học tích cực, ứng dụng công nghệ thông tin và hệ thống đánh giá phù hợp.
  • Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy biện pháp tích hợp góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán và năng lực nghề nghiệp của HS.
  • Đề nghị các cơ sở giáo dục, GV và nhà quản lý áp dụng các biện pháp đề xuất để nâng cao chất lượng giáo dục hướng nghiệp cho HS vùng DTTS.

Hành động tiếp theo: Triển khai tập huấn GV, xây dựng tài liệu hướng dẫn, tổ chức thực nghiệm mở rộng và đánh giá liên tục hiệu quả tích hợp GDHN trong các trường PT DTNT.

Kêu gọi: Các nhà giáo dục và quản lý giáo dục hãy quan tâm đầu tư phát triển dạy học tích hợp GDHN để góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nguồn nhân lực bền vững cho vùng DTTS và miền núi.