I. Tổng Quan Về Dạy Đọc Hiểu Văn Bản Truyện Lớp 4 5
Giao tiếp là yếu tố then chốt trong cuộc sống. Nó giúp cá nhân hòa nhập xã hội, tiếp thu văn hóa và khẳng định bản thân. Từ thời cổ đại, các nhà triết học như Xocrate và Platon đã xem đối thoại là hình thức giao tiếp trí tuệ. Đến thời Phục hưng, Leonardo da Vinci khắc họa giao tiếp mẹ con qua tranh vẽ. Triết gia Phơ-bách nhấn mạnh bản chất người chỉ thể hiện trong giao tiếp. C.Mác chỉ ra rằng con người cần giao tiếp trực tiếp trong sản xuất vật chất. Ăngghen coi giao tiếp là quá trình hợp tác, tác động qua lại. Các nhà tâm lý học hiện đại xem giao tiếp là phạm trù cơ bản trong nghiên cứu. Giao tiếp đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển kỹ năng đọc hiểu cho học sinh tiểu học.
1.1. Lịch Sử Nghiên Cứu Về Giao Tiếp Trong Giáo Dục
Ở Việt Nam, nghiên cứu về giao tiếp bắt đầu từ cuối những năm 70. Các tác giả như Hoàng Anh, Ngô Công Hoàn, Nguyễn Quang Uẩn, Trần Trọng Thủy, Đặng Thành Hưng, Trần Thị Tố Oanh đã đưa ra quan niệm chi tiết về giao tiếp, bản chất, vai trò, phân loại, kỹ năng và đặc điểm hành vi giao tiếp. Các tác giả đề cập đến cơ sở khoa học, mô hình, chức năng, loại hình giao tiếp, quy tắc giao tiếp xã hội, sư phạm, cộng đồng và gia đình. Những nghiên cứu này đặt nền móng cho việc ứng dụng quan điểm giao tiếp trong dạy học.
1.2. Định Nghĩa Giao Tiếp Theo Quan Điểm Giáo Dục Hiện Đại
Đặng Thành Hưng định nghĩa giao tiếp là quá trình tương tác giữa các bên thông qua hành vi tiếp xúc, truyền đạt thông điệp, tiếp nhận, xử lý thông tin, trao đổi, chia sẻ, ứng xử và gây ảnh hưởng lẫn nhau. Điều kiện cần là sự hiểu biết và chấp nhận phương tiện giao tiếp chung. Thiếu điều này, chỉ có gặp gỡ chứ không có giao tiếp thực sự. Giao tiếp là tương tác dựa trên thông tin có ý đồ, tự giác và có nghĩa, thông qua ngôn ngữ, cử chỉ, thái độ, công cụ mà hai bên cùng hiểu và chia sẻ. Mục tiêu dạy đọc hiểu là giúp học sinh giao tiếp hiệu quả với văn bản.
II. Thách Thức Dạy Đọc Hiểu Văn Bản Truyện Lớp 4 5 Hiện Nay
BGDĐT chỉ đạo xây dựng chương trình, biên soạn sách giáo khoa và đổi mới dạy học môn Tiếng Việt ở tiểu học dựa trên quan điểm giao tiếp, tích hợp và tích cực hóa hoạt động của học sinh. Dạy học Tiếng Việt theo quan điểm giao tiếp là tổ chức cho học sinh học trong giao tiếp, bằng giao tiếp, vì mục đích giao tiếp, để hình thành và phát triển kỹ năng sử dụng tiếng Việt. Chương trình và SGK đã chú ý tổ chức các hoạt động học để học sinh vừa học tốt tiếng Việt vừa nâng cao năng lực giao tiếp. Tuy nhiên, việc triển khai quan điểm giao tiếp trong dạy học Tiếng Việt, đặc biệt là dạy học đọc hiểu văn bản truyện, vẫn còn nhiều hạn chế.
2.1. Thiếu Cụ Thể Hóa Quan Điểm Giao Tiếp Trong Dạy Đọc Hiểu
Cần bổ sung và làm rõ nhiều vấn đề để đáp ứng nhu cầu thực tiễn dạy học Tiếng Việt ở trường phổ thông. Đọc hiểu có bản chất giao tiếp và đối tượng của đọc hiểu là văn bản, sản phẩm giao tiếp đa dạng. Giao tiếp trong Tiếng Việt có hai quá trình: tạo lập lời nói (ký mã) và tiếp nhận lời nói (giải mã). Quan hệ giao tiếp trong quá trình tổ chức cho học sinh đọc hiểu gồm giao tiếp sư phạm và giao tiếp văn học. Cần cụ thể hóa quan điểm giao tiếp trong dạy học đọc hiểu để phù hợp với lứa tuổi tiểu học.
2.2. Vấn Đề Đọc Hiểu Văn Bản Truyện Cho Tuổi Tiểu Học
Văn bản truyện được chọn dạy trong chương trình phân môn Tập đọc lớp 4,5 khá phong phú về hình thức và nội dung, phù hợp với nhu cầu nhận thức và học tập của học sinh. Lứa tuổi tiểu học thích đọc truyện. Truyện là trường học dạy dỗ các em về cách sống, cách nghĩ, cách hành động. Đọc truyện, trẻ làm giàu vốn ngôn ngữ, vốn sống, trí khôn và khả năng tưởng tượng. Tuy nhiên, cách đọc và hiểu văn bản của học sinh có những khác biệt so với người lớn. Cần có một cách đọc hiểu văn bản truyện phù hợp cho riêng tuổi tiểu học.
III. Phương Pháp Dạy Đọc Hiểu Văn Bản Truyện Theo Giao Tiếp
Dạy đọc hiểu văn bản đang là một trong những nội dung được nhiều nhà nghiên cứu giáo dục quan tâm. Dạy đọc hiểu ở nhà trường cần hướng đến việc dạy cho học sinh phương pháp tự đọc để các em có khả năng đọc – hiểu được các văn bản ngoài nhà trường. Các công trình nghiên cứu về dạy học đọc hiểu khá phong phú và có giá trị, giúp cho dạy học đọc hiểu ở nhà trường tiểu học đạt hiệu quả. Dạy Tập đọc cho học sinh tiểu học đã có quy trình cụ thể rõ ràng và sau mỗi bài tập đọc, SGK đã cung cấp các câu hỏi giúp giáo viên tổ chức cho học sinh đọc hiểu văn bản.
3.1. Hướng Dẫn Tự Đọc Hiểu Văn Bản Ngoài Nhà Trường
Dạy đọc hiểu ở nhà trường cần hướng đến việc dạy cho học sinh phương pháp tự đọc để các em có khả năng đọc – hiểu được các văn bản ngoài nhà trường. Các công trình nghiên cứu về dạy học đọc hiểu khá phong phú và có giá trị, giúp cho dạy học đọc hiểu ở nhà trường tiểu học đạt hiệu quả. Dạy Tập đọc cho học sinh tiểu học đã có quy trình cụ thể rõ ràng và sau mỗi bài tập đọc, SGK đã cung cấp các câu hỏi giúp giáo viên tổ chức cho học sinh đọc hiểu văn bản.
3.2. Tạo Cơ Hội Thực Hành Giao Tiếp Trong Giờ Tập Đọc
Quy trình dạy học và bài tập hiện hành chủ yếu hướng vào mục tiêu cung cấp kiến thức, rèn kỹ năng tiếng Việt, chưa tạo nhiều cơ hội cho học sinh thực hành giao tiếp và liên hệ vận dụng các kiến thức, kĩ năng đã học vào thực tiễn cuộc sống. Dạy Tập đọc, dạy đọc hiểu trong giờ Tập đọc theo quan điểm giao tiếp sẽ phải dạy như thế nào? Làm thế nào để học sinh tiểu học sau quá trình học cách đọc hiểu theo chương trình, SGK sẽ có khả năng tự đọc hiểu các văn bản ngoài chương trình học?
IV. Biện Pháp Nâng Cao Kỹ Năng Đọc Hiểu Truyện Lớp 4 5
Đề tài nghiên cứu đề xuất các biện pháp dạy học đọc hiểu văn bản truyện trong giờ Tập đọc theo quan điểm giao tiếp cho học sinh lớp 4, 5 nhằm góp phần nâng cao năng lực đọc hiểu và kết quả học tập môn Tiếng Việt của học sinh. Khách thể nghiên cứu là dạy học đọc hiểu ở lớp 4,5 gắn với mục tiêu phát triển năng lực giao tiếp của người học. Đối tượng nghiên cứu là quá trình dạy học đọc hiểu cho học sinh lớp 4,5 theo chương trình, sách giáo khoa hiện hành làm phát triển năng lực giao tiếp của học sinh.
4.1. Tập Trung Vào Hoạt Động Học Của Học Sinh
Giả thuyết khoa học đặt ra là nếu các biện pháp dạy học đọc hiểu văn bản truyện cho học sinh lớp 4,5 tập trung vào thiết kế những hoạt động học của học sinh nhằm hiểu ý nghĩa của những chi tiết và chủ đề, hiểu phương thức biểu đạt của văn bản, phản hồi và vận dụng văn bản thì sẽ góp phần nâng cao chất lượng đọc hiểu, phát triển kĩ năng đọc hiểu và năng lực giao tiếp của học sinh.
4.2. Xây Dựng Biện Pháp Dạy Học Đọc Hiểu Hiệu Quả
Nhiệm vụ nghiên cứu bao gồm xác định cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của việc dạy học đọc hiểu văn bản truyện theo quan điểm giao tiếp cho học sinh lớp 4,5. Xây dựng các biện pháp dạy học đọc hiểu văn bản truyện ở lớp 4, 5 theo quan điểm giao tiếp trong phân môn Tập đọc. Thực nghiệm khoa học để kiểm tra tính khả thi và tác động của các biện pháp dạy học đọc hiểu văn bản truyện ở lớp 4, 5 theo quan điểm giao tiếp trong phân môn Tập đọc.
V. Ứng Dụng Thực Tiễn Dạy Đọc Hiểu Văn Bản Truyện Lớp 4 5
Các phương pháp nghiên cứu bao gồm nghiên cứu lí luận (tổng quan, so sánh, khái quát hóa) và nghiên cứu thực tiễn (điều tra, thực nghiệm, tổng kết kinh nghiệm, nghiên cứu trường hợp). Luận điểm bảo vệ là đọc hiểu là một mặt của hoạt động giao tiếp. Dạy học đọc hiểu là tổ chức cho học sinh hiểu văn bản về nội dung và phương thức biểu đạt, từ đó phản hồi và vận dụng. Dạy học đọc hiểu theo quan điểm giao tiếp phải chú ý đến đặc điểm tâm lý, đặc điểm cảm thụ của học sinh thì việc học tập mới có thể đạt kết quả tốt.
5.1. Phát Triển Cơ Sở Lí Luận Về Đọc Hiểu Theo Giao Tiếp
Đóng góp mới của luận án là góp phần phát triển cơ sở lí luận của việc đọc hiểu và dạy học đọc hiểu theo quan điểm giao tiếp trong môn Tiếng Việt ở tiểu học. Phát hiện một số kinh nghiệm tốt trong dạy học đọc hiểu văn bản truyện ở tiểu học theo quan điểm giao tiếp, cũng như một số hạn chế trong quá trình dạy học đọc hiểu văn bản truyện.
5.2. Đề Xuất Biện Pháp Dạy Học Đọc Hiểu Mới
Đề xuất các biện pháp mới để dạy học đọc hiểu văn bản truyện ở lớp 4, 5 dựa vào kĩ thuật thiết kế dạy học và hệ thống bài tập được thực hiện theo trình tự hợp lí, thích hợp với nhiệm vụ dạy học đọc hiểu cho học sinh. Cấu trúc luận án gồm 4 chương: Cơ sở lí luận, Cơ sở thực tiễn, Biện pháp dạy học, Thực nghiệm sư phạm.
VI. Cơ Sở Lý Luận Dạy Đọc Hiểu Văn Bản Truyện Lớp 4 5
Giao tiếp là nhu cầu và là điều kiện tất yếu của cuộc sống con người. Thông qua giao tiếp, cá nhân tham gia vào các quan hệ xã hội với toàn cộng đồng, nhờ có giao tiếp con người tiếp thu nền văn hóa xã hội và biến thành của riêng mình. Cũng qua giao tiếp con người biết và khẳng định giá trị của bản thân, trên cơ sở điều chỉnh bản thân theo chuẩn mực của xã hội. Vì thế, giao tiếp được nhắc đến từ khá sớm.
6.1. Nghiên Cứu Về Giao Tiếp Và Quan Điểm Giao Tiếp Ở Tiểu Học
Từ thời kì cổ đại Xocrate (470- 399 trước công nguyên) và Platon (428 - 347 trước công nguyên) đã coi đối thoại như là sự giao tiếp trí tuệ, phản ánh các mối quan hệ giữa con người với con người. Đến thời kì Phục hưng (1452 – 1512) họa sĩ Lêôna Đơ Vanh xi đã mô tả sự giao tiếp giữa mẹ và con trong những bức vẽ của mình; Nhà triết học Đức Phơ - bách (1804 - 1872) đã khẳng định “ Bản chất người chỉ biểu hiện trong giao tiếp, trong sự thống nhất của con người, trong sự thống nhất dựa trên tính hiện thực của sự khác biệt giữa tôi và bạn” [6].
6.2. Nghiên Cứu Về Đọc Hiểu Và Dạy Học Đọc Hiểu Ở Tiểu Học
Giữa thế kỉ XIX, C.Mác (1818 - 1883)[6] trong Bản thảo kinh tế triết học (1884) đã bàn về nhu cầu cơ bản giữa con người với con người. Mác đã chỉ ra rằng trong sản xuất vật chất và tái sản xuất vật chất, con người buộc phải có giao tiếp trực tiếp với nhau. Con người chỉ trở thành con người khi có mối quan hệ hiện thực với người khác, có giao tiếp trực tiếp với người khác.Ăngghen [57] hiểu giao tiếp như là một quá trình thống nhất, hợp tác, tác động qua lại giữa người với người.
