Tổng quan nghiên cứu

Bệnh tâm thần phân liệt (TTPL) là một rối loạn tâm thần mãn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến người bệnh và gia đình, đặc biệt là người chăm sóc (NCS). Tại Việt Nam, số liệu về chất lượng cuộc sống (CLCS) của NCS bệnh nhân TTPL còn hạn chế, trong khi vai trò của họ trong chăm sóc và hỗ trợ người bệnh là rất quan trọng. Nghiên cứu được thực hiện tại Phòng khám đa khoa (PKĐK) Hòa Thạch, Trung tâm Y tế (TTYT) huyện Quốc Oai, Hà Nội năm 2021 nhằm mô tả CLCS của NCS bệnh nhân TTPL đang điều trị ngoại trú và xác định các yếu tố ảnh hưởng đến CLCS của nhóm đối tượng này. Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng và định tính, với 161 NCS tham gia phỏng vấn định lượng và 13 người tham gia phỏng vấn sâu. Kết quả cho thấy điểm trung bình CLCS của NCS là 52,72±10,91 trên thang điểm 100, thuộc mức trung bình, với các miền thể chất, tâm lý, xã hội và môi trường lần lượt đạt 55,56; 50,78; 55,31 và 47,38 điểm. Nghiên cứu cũng chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng chính gồm gánh nặng chăm sóc, gánh nặng tâm lý, gánh nặng tài chính, sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng. Kết quả này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp bằng chứng khoa học để xây dựng chính sách hỗ trợ và can thiệp nhằm nâng cao CLCS cho NCS, góp phần cải thiện hiệu quả chăm sóc bệnh nhân TTPL tại cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết tổng hợp từ các nghiên cứu về CLCS của NCS bệnh nhân TTPL và các bệnh mãn tính khác, tập trung vào bốn miền CLCS: thể chất, tâm lý, xã hội và môi trường. Ba nhóm yếu tố ảnh hưởng được xác định gồm:

  • Yếu tố cá nhân: tuổi, giới tính, trình độ học vấn, tình trạng sức khỏe, thời gian chăm sóc, gánh nặng chăm sóc và tâm lý.
  • Yếu tố gia đình: thu nhập hộ gia đình, sự hỗ trợ chăm sóc từ người thân, mối quan hệ giữa NCS và người bệnh.
  • Yếu tố xã hội và cộng đồng: sự hỗ trợ xã hội, chất lượng dịch vụ y tế, chính sách hỗ trợ, sự kỳ thị và phân biệt đối xử.

Bộ công cụ WHOQOL-BREF được sử dụng để đánh giá CLCS, gồm 26 câu hỏi đánh giá 4 lĩnh vực chính, đã được chuẩn hóa và sử dụng rộng rãi tại Việt Nam.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu thiết kế cắt ngang kết hợp định lượng và định tính, tiến hành từ tháng 4 đến tháng 11 năm 2021 tại PKĐK Hòa Thạch, TTYT huyện Quốc Oai. Cỡ mẫu định lượng là 161 NCS chính của bệnh nhân TTPL đang điều trị ngoại trú, được chọn bằng phương pháp lấy mẫu toàn bộ từ danh sách quản lý bệnh nhân. Nghiên cứu định tính thực hiện phỏng vấn sâu với 7 NCS, 4 cán bộ y tế và 2 cán bộ ban thương binh xã hội xã/thị trấn, chọn mẫu có chủ đích.

Dữ liệu định lượng được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp sử dụng bộ câu hỏi bao gồm các biến số nhân khẩu học, đặc điểm chăm sóc, kiến thức, kỹ năng và CLCS theo WHOQOL-BREF. Dữ liệu được nhập và xử lý bằng phần mềm EpiData 3.1 và SPSS 26, sử dụng các kiểm định thống kê phù hợp như kiểm định t, Kruskal-Wallis và phân tích tương quan với mức ý nghĩa p<0,05. Dữ liệu định tính được ghi âm, gỡ băng và phân tích theo phương pháp phân tích chủ đề không sử dụng phần mềm.

Nghiên cứu tuân thủ các quy định đạo đức, được Hội đồng Đạo đức Trường Đại học Y tế công cộng phê duyệt, đảm bảo sự đồng thuận và bảo mật thông tin người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm người bệnh và người chăm sóc: Người bệnh TTPL chủ yếu là nam (75,2%), độ tuổi trung bình dưới 50 chiếm 58,3%, thời gian mắc bệnh trung bình 19,42 năm. Người chăm sóc chủ yếu là nữ (69,6%), độ tuổi trên 50 chiếm 63,4%, phần lớn là mẹ hoặc vợ của người bệnh, với thời gian chăm sóc trung bình 3,75 giờ/ngày và trên 97% chăm sóc từ 5 năm trở lên.

  2. Chất lượng cuộc sống của người chăm sóc: Điểm trung bình CLCS chung là 52,72±10,91, thuộc mức trung bình. Các miền thể chất, tâm lý, xã hội và môi trường lần lượt đạt 55,56; 50,78; 55,31 và 47,38 điểm. Mức độ hài lòng về giấc ngủ, tài chính, điều kiện sống và giải trí được đánh giá thấp nhất. Khoảng 84,5% NCS có CLCS ở mức trung bình, 1,9% ở mức thấp.

  3. Các yếu tố ảnh hưởng đến CLCS: Phân tích cho thấy các yếu tố cá nhân như tuổi, giới tính, trình độ học vấn, tình trạng sức khỏe của NCS có ảnh hưởng đáng kể đến CLCS. Yếu tố gia đình như thu nhập hộ gia đình, sự hỗ trợ chăm sóc từ người thân cũng tác động rõ rệt. Yếu tố xã hội như sự hỗ trợ từ cộng đồng, chất lượng dịch vụ y tế và sự kỳ thị ảnh hưởng đến mức độ CLCS. Gánh nặng chăm sóc, tâm lý và tài chính là những yếu tố chính làm giảm CLCS của NCS.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, cho thấy CLCS của NCS bệnh nhân TTPL thường ở mức trung bình đến thấp, chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố đa chiều. Điểm CLCS thấp ở miền môi trường phản ánh sự thiếu hụt về điều kiện sống, tài chính và hỗ trợ xã hội, tương tự như nghiên cứu tại Quy Nhơn và các quốc gia châu Á khác. Gánh nặng chăm sóc và tâm lý cao làm giảm khả năng duy trì chất lượng cuộc sống, đồng thời ảnh hưởng đến hiệu quả chăm sóc người bệnh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm CLCS theo các miền và bảng phân tích mối liên quan giữa các yếu tố nhân khẩu học, kinh tế, hỗ trợ xã hội với điểm CLCS, giúp minh họa rõ ràng các mối quan hệ và mức độ ảnh hưởng.

Kết quả nhấn mạnh vai trò quan trọng của việc hỗ trợ toàn diện cho NCS, không chỉ về mặt y tế mà còn về tâm lý, tài chính và xã hội, nhằm giảm bớt gánh nặng và nâng cao chất lượng cuộc sống, từ đó cải thiện hiệu quả điều trị và phục hồi của người bệnh TTPL.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cơ quan quản lý nhà nước cần xem xét bổ sung chính sách hỗ trợ toàn diện cho NCS, bao gồm hỗ trợ việc làm, tài chính và can thiệp y tế, nhằm nâng cao CLCS trong vòng 1-2 năm tới. Việc này giúp giảm gánh nặng kinh tế và tạo điều kiện thuận lợi cho NCS hoàn thành vai trò chăm sóc.

  2. Gia đình người bệnh cần tăng cường hỗ trợ về mặt tinh thần và vật chất cho NCS, chia sẻ gánh nặng chăm sóc, đặc biệt chú trọng đến NCS là mẹ, vợ của người bệnh, nhằm cải thiện sức khỏe tâm lý và thể chất của họ.

  3. Cơ quan y tế tuyến cơ sở cần triển khai các chương trình hỗ trợ tâm lý cho NCS, tổ chức các lớp tập huấn nâng cao kiến thức, kỹ năng chăm sóc và cung cấp dịch vụ tư vấn tâm lý định kỳ, giúp NCS đối phó với áp lực chăm sóc.

  4. Cộng đồng và các tổ chức xã hội cần tăng cường công tác truyền thông, giảm kỳ thị và phân biệt đối xử với người bệnh và NCS, đồng thời phát triển các mô hình hỗ trợ xã hội, tạo môi trường sống thân thiện, hỗ trợ NCS hòa nhập xã hội.

Các giải pháp trên cần được phối hợp thực hiện đồng bộ, có sự giám sát và đánh giá hiệu quả định kỳ để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý y tế và chính sách: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng, điều chỉnh chính sách hỗ trợ NCS bệnh nhân TTPL, nâng cao hiệu quả chăm sóc tại cộng đồng.

  2. Cán bộ y tế tuyến cơ sở: Áp dụng kiến thức về các yếu tố ảnh hưởng đến CLCS để thiết kế các chương trình hỗ trợ tâm lý, kỹ năng chăm sóc cho NCS, cải thiện chất lượng dịch vụ.

  3. Gia đình và người chăm sóc bệnh nhân TTPL: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến CLCS, từ đó chủ động tìm kiếm sự hỗ trợ, nâng cao kỹ năng chăm sóc và bảo vệ sức khỏe bản thân.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế công cộng, tâm thần học: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả và khung lý thuyết để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về chăm sóc sức khỏe tâm thần và CLCS của NCS.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chất lượng cuộc sống của người chăm sóc bệnh nhân TTPL được đánh giá như thế nào?
    CLCS của NCS bệnh nhân TTPL tại huyện Quốc Oai được đánh giá ở mức trung bình với điểm trung bình 52,72 trên thang 100, trong đó các miền thể chất và xã hội có điểm cao hơn so với tâm lý và môi trường.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng nhiều nhất đến chất lượng cuộc sống của người chăm sóc?
    Gánh nặng chăm sóc, gánh nặng tâm lý, gánh nặng tài chính, sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng là những yếu tố chính ảnh hưởng tiêu cực đến CLCS của NCS.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn này?
    Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp phương pháp định lượng (phỏng vấn 161 NCS) và định tính (phỏng vấn sâu 13 người liên quan), phân tích dữ liệu bằng phần mềm SPSS và phương pháp phân tích chủ đề.

  4. Tại sao cần quan tâm đến chất lượng cuộc sống của người chăm sóc?
    CLCS của NCS ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng chăm sóc người bệnh, đồng thời tác động gián tiếp đến hiệu quả điều trị và phục hồi của bệnh nhân TTPL.

  5. Các khuyến nghị chính của nghiên cứu là gì?
    Nghiên cứu đề xuất bổ sung chính sách hỗ trợ tài chính, việc làm, can thiệp y tế cho NCS; tăng cường hỗ trợ gia đình và cộng đồng; phát triển các chương trình hỗ trợ tâm lý và kỹ năng chăm sóc tại tuyến y tế cơ sở.

Kết luận

  • Nghiên cứu đánh giá CLCS của người chăm sóc bệnh nhân TTPL tại huyện Quốc Oai năm 2021, điểm trung bình CLCS là 52,72±10,91, thuộc mức trung bình.
  • Các yếu tố ảnh hưởng chính gồm gánh nặng chăm sóc, tâm lý, tài chính, sự hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng.
  • Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang kết hợp định lượng và định tính, với cỡ mẫu 161 người chăm sóc và 13 phỏng vấn sâu.
  • Kết quả cung cấp bằng chứng khoa học quan trọng để xây dựng chính sách và can thiệp hỗ trợ NCS, góp phần nâng cao hiệu quả chăm sóc bệnh nhân TTPL tại cộng đồng.
  • Đề xuất các giải pháp hỗ trợ toàn diện cho NCS trong vòng 1-2 năm tới, kêu gọi sự phối hợp của các cơ quan quản lý, gia đình, y tế và cộng đồng nhằm cải thiện CLCS và giảm gánh nặng cho người chăm sóc.

Hành động tiếp theo là triển khai các chương trình hỗ trợ dựa trên kết quả nghiên cứu, đồng thời mở rộng nghiên cứu để đánh giá hiệu quả các can thiệp trong thực tiễn.