Tổng quan nghiên cứu

Bệnh lao đa kháng thuốc (MDR-TB) là một trong những thách thức lớn về sức khỏe cộng đồng tại Việt Nam, đặc biệt tại thành phố Hồ Chí Minh với tỷ lệ mắc lao kháng thuốc lên đến 14%. Theo ước tính của Tổ chức Y tế Thế giới năm 2018, Việt Nam có khoảng 7.100 người mắc lao đa kháng thuốc, trong đó chỉ có 4.900 người được chẩn đoán và điều trị chính thức. Bệnh lao đa kháng thuốc không chỉ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe thể chất mà còn tác động tiêu cực đến chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe (HRQoL) của người bệnh. Việc điều trị kéo dài, phức tạp với nhiều loại thuốc có tác dụng phụ nặng nề làm gia tăng gánh nặng tâm lý và thể chất cho bệnh nhân.

Nghiên cứu nhằm mục tiêu đánh giá chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe của bệnh nhân lao đa kháng thuốc đang điều trị tại thành phố Hồ Chí Minh so với người nhiễm lao tiềm ẩn (LTBI). Đồng thời, nghiên cứu phân tích các yếu tố tác động đến HRQoL của bệnh nhân lao đa kháng thuốc để đề xuất các giải pháp cải thiện hiệu quả điều trị và nâng cao chất lượng cuộc sống. Nghiên cứu được thực hiện trên 248 đối tượng, gồm 124 bệnh nhân lao đa kháng thuốc và 124 người nhiễm lao tiềm ẩn, thu thập dữ liệu từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2019 tại 21 quận/huyện của thành phố. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách và cán bộ y tế nhằm nâng cao hiệu quả chương trình chống lao quốc gia.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên khung lý thuyết về chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe (HRQoL), được định nghĩa là nhận thức chủ quan của bệnh nhân về sức khỏe thể chất, tinh thần và xã hội bị ảnh hưởng bởi bệnh tật và quá trình điều trị. Bộ câu hỏi SF-36 phiên bản 2.0 được sử dụng để đo lường HRQoL, bao gồm 8 lĩnh vực chính: chức năng vật lý (PF), giới hạn chức năng do thể chất (RP), cảm nhận đau đớn (BP), sức khỏe chung (GH), cảm nhận sức sống (VT), giới hạn tâm lý (RE), sức khỏe tâm thần (MH) và hoạt động xã hội (SF). Hai nhóm thành phần sức khỏe thể chất (PCS) và tinh thần (MCS) được tổng hợp từ các lĩnh vực này.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình phân tích các yếu tố tác động đến HRQoL, bao gồm đặc điểm kinh tế xã hội (tuổi, giới tính, trình độ học vấn, nghề nghiệp, chi tiêu), tình trạng sức khỏe (BMI, bệnh kèm theo, hút thuốc lá), tình trạng bệnh lao (triệu chứng, tác dụng phụ thuốc, thể bệnh) và hỗ trợ xã hội (cảm nhận sự kỳ thị, sự tôn trọng của nhân viên y tế). Mô hình giả thuyết đề xuất mối quan hệ thuận chiều giữa các yếu tố này và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân lao đa kháng thuốc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang có nhóm so sánh, với cỡ mẫu 248 người gồm 124 bệnh nhân lao đa kháng thuốc và 124 người nhiễm lao tiềm ẩn. Phương pháp chọn mẫu liên tục được áp dụng tại 21 trung tâm y tế quận/huyện trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ tháng 5 đến tháng 8 năm 2019. Đối tượng tham gia từ 18 tuổi trở lên, có khả năng tự trả lời bộ câu hỏi SF-36.

Dữ liệu được thu thập qua phỏng vấn trực tiếp và tự điền bộ câu hỏi SF-36, cùng các thông tin về đặc điểm kinh tế xã hội, tình trạng sức khỏe, triệu chứng bệnh và hỗ trợ xã hội. Phần mềm Stata phiên bản 13 được sử dụng để phân tích dữ liệu. Các phương pháp thống kê mô tả, kiểm định Mann-Whitney, Kruskal-Wallis và hồi quy tuyến tính đa biến được áp dụng để so sánh điểm HRQoL giữa hai nhóm và xác định các yếu tố liên quan với mức ý nghĩa p < 0,05. Quá trình thu thập và xử lý dữ liệu tuân thủ nghiêm ngặt các nguyên tắc đạo đức nghiên cứu, đảm bảo tính bảo mật và tự nguyện của người tham gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chất lượng cuộc sống của bệnh nhân lao đa kháng thuốc thấp hơn người nhiễm lao tiềm ẩn ở tất cả các lĩnh vực sức khỏe: Điểm trung bình chức năng vật lý (65,0 so với 90,6), giới hạn chức năng (25,3 so với 91,7), cảm nhận đau (53,3 so với 84,2), sức khỏe chung (44,2 so với 68,7), cảm nhận sức sống (53,9 so với 73,3), giới hạn tâm lý (54,5 so với 79,5), sức khỏe tâm thần (36,9 so với 91,5) và hoạt động xã hội (55,0 so với 68,2), tất cả với giá trị p=0,000.

  2. Giới hạn chức năng và sức khỏe tâm thần là hai lĩnh vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất trong nhóm bệnh nhân lao đa kháng thuốc, cho thấy sự suy giảm nghiêm trọng về khả năng thực hiện công việc và trạng thái tâm lý.

  3. Bệnh nhân có nhiều hơn 2 triệu chứng lao (ho, khạc đờm, sốt, ăn uống kém, mệt mỏi, khó thở) có điểm số thể chất (37,8 so với 54,8) và tinh thần (44,3 so với 55,8) thấp hơn đáng kể so với bệnh nhân có ≤ 2 triệu chứng, với p=0,000 và p=0,003 tương ứng.

  4. Tác dụng không mong muốn của thuốc điều trị lao ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống: Bệnh nhân có biến cố bất lợi mức độ nặng cần can thiệp y tế có điểm thể chất thấp nhất (38,6), so với mức nhẹ không cần can thiệp (50,0) và không có biến cố (59,5), p=0,039.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu khẳng định rằng bệnh lao đa kháng thuốc không chỉ gây tổn thương về thể chất mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến sức khỏe tâm thần và khả năng xã hội của người bệnh. Sự suy giảm điểm số HRQoL ở các lĩnh vực giới hạn chức năng và sức khỏe tâm thần phản ánh gánh nặng bệnh tật và tác dụng phụ của thuốc điều trị kéo dài, phức tạp. So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả tương đồng với các nghiên cứu tại Trung Quốc, Ấn Độ và Yemen, cho thấy HRQoL của bệnh nhân lao đa kháng thuốc luôn thấp hơn nhóm đối chứng và cải thiện hạn chế sau điều trị.

Việc bệnh nhân có nhiều triệu chứng lao và biến cố bất lợi do thuốc làm giảm điểm số thể chất và tinh thần cho thấy cần có sự can thiệp y tế kịp thời và chăm sóc toàn diện hơn. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh điểm trung bình SF-36 giữa hai nhóm và bảng phân tích hồi quy đa biến để minh họa các yếu tố tác động chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng chương trình chăm sóc sức khỏe chuyên biệt cho bệnh nhân lao đa kháng thuốc nhằm giảm thiểu tác dụng phụ thuốc và hỗ trợ tâm lý, tập trung cải thiện hai lĩnh vực giới hạn chức năng và sức khỏe tâm thần trong vòng 12 tháng tới, do các trung tâm y tế quận/huyện phối hợp thực hiện.

  2. Tăng cường đào tạo và nâng cao năng lực cho cán bộ y tế về quản lý biến cố bất lợi thuốc để phát hiện sớm và xử lý kịp thời, giảm thiểu ảnh hưởng tiêu cực đến chất lượng cuộc sống, triển khai ngay trong năm 2024.

  3. Phát triển các chương trình hỗ trợ xã hội và tư vấn tâm lý cho bệnh nhân và gia đình, nhằm giảm cảm giác kỳ thị và tăng cường sự tôn trọng, giúp bệnh nhân duy trì tuân thủ điều trị, thực hiện trong 6 tháng đầu năm 2024 với sự phối hợp của các tổ chức cộng đồng.

  4. Thực hiện các chiến dịch nâng cao nhận thức cộng đồng về lao đa kháng thuốc và lao tiềm ẩn, nhằm giảm kỳ thị và tăng cường sự hỗ trợ xã hội, dự kiến triển khai trong năm 2024 tại các quận nội thành.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ y tế và nhân viên chương trình chống lao quốc gia: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn về HRQoL và các yếu tố ảnh hưởng, giúp cải thiện quy trình chăm sóc và điều trị bệnh nhân lao đa kháng thuốc.

  2. Nhà hoạch định chính sách y tế: Thông tin về tác động của bệnh lao đa kháng thuốc đến chất lượng cuộc sống hỗ trợ xây dựng chính sách chăm sóc sức khỏe toàn diện và hiệu quả hơn.

  3. Nhà nghiên cứu và học viên ngành y tế công cộng, kinh tế phát triển: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp đánh giá HRQoL và phân tích các yếu tố kinh tế xã hội tác động đến sức khỏe bệnh nhân.

  4. Tổ chức phi chính phủ và cộng đồng hỗ trợ bệnh nhân lao: Nghiên cứu giúp hiểu rõ nhu cầu và khó khăn của bệnh nhân, từ đó thiết kế các chương trình hỗ trợ phù hợp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Bệnh lao đa kháng thuốc ảnh hưởng như thế nào đến chất lượng cuộc sống?
    Bệnh lao đa kháng thuốc làm giảm đáng kể chất lượng cuộc sống ở cả thể chất và tinh thần, đặc biệt là khả năng thực hiện công việc và sức khỏe tâm thần, do triệu chứng bệnh và tác dụng phụ thuốc.

  2. Tại sao so sánh với người nhiễm lao tiềm ẩn lại quan trọng?
    Người nhiễm lao tiềm ẩn không có triệu chứng bệnh hoạt động, do đó nhóm này là đối chứng phù hợp để đánh giá mức độ ảnh hưởng của lao đa kháng thuốc đến HRQoL.

  3. Các yếu tố nào tác động tiêu cực nhất đến HRQoL của bệnh nhân lao đa kháng thuốc?
    Số lượng triệu chứng lao nhiều hơn 2 và biến cố bất lợi do thuốc điều trị là hai yếu tố chính làm giảm điểm số thể chất và tinh thần của bệnh nhân.

  4. Bộ câu hỏi SF-36 có phù hợp để đánh giá chất lượng cuộc sống của bệnh nhân lao không?
    SF-36 là công cụ được thẩm định rộng rãi, có độ tin cậy cao và được sử dụng phổ biến trong các nghiên cứu về HRQoL của bệnh nhân lao trên thế giới và tại Việt Nam.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân lao đa kháng thuốc?
    Cần kết hợp chăm sóc y tế chuyên biệt, quản lý tác dụng phụ thuốc, hỗ trợ tâm lý và xã hội, cùng với nâng cao nhận thức cộng đồng để giảm kỳ thị và tăng cường tuân thủ điều trị.

Kết luận

  • Chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe của bệnh nhân lao đa kháng thuốc tại thành phố Hồ Chí Minh thấp hơn đáng kể so với người nhiễm lao tiềm ẩn ở tất cả các lĩnh vực sức khỏe.
  • Giới hạn chức năng thể chất và sức khỏe tâm thần là hai lĩnh vực bị ảnh hưởng nặng nề nhất, làm giảm khả năng hoạt động và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân.
  • Số lượng triệu chứng lao và mức độ nghiêm trọng của biến cố bất lợi do thuốc điều trị là các yếu tố tác động tiêu cực chính đến HRQoL.
  • Cần thiết lập các giải pháp chăm sóc toàn diện, bao gồm quản lý tác dụng phụ, hỗ trợ tâm lý và xã hội để cải thiện chất lượng cuộc sống và hiệu quả điều trị.
  • Nghiên cứu đề xuất các bước tiếp theo trong 12-18 tháng tới nhằm triển khai các chương trình can thiệp và đánh giá hiệu quả, đồng thời kêu gọi sự phối hợp của các bên liên quan trong lĩnh vực y tế và cộng đồng.