Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của thương mại điện tử tại Việt Nam, đặc biệt là trong lĩnh vực sản phẩm thời trang, hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến ngày càng trở nên phổ biến và có ảnh hưởng lớn đến doanh thu của các nhà bán lẻ. Theo báo cáo của ngành, doanh thu thương mại điện tử Việt Nam năm 2015 dự kiến vượt 4 tỷ USD, tăng mạnh so với dự báo ban đầu 1,3 tỷ USD, với hơn 30 triệu người dùng Internet. Trong số các nhóm sản phẩm được mua trực tuyến phổ biến, thời trang chiếm tới 62%, dẫn đầu các danh mục như công nghệ (35%) và hàng gia dụng (32%). Tuy nhiên, hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến trong lĩnh vực này vẫn chưa được nghiên cứu sâu tại thị trường Việt Nam.
Luận văn này nhằm mục tiêu làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến đối với sản phẩm thời trang tại Việt Nam, từ đó đề xuất các giải pháp giúp các nhà bán lẻ trực tuyến nâng cao hiệu quả kinh doanh. Nghiên cứu tập trung khảo sát người tiêu dùng tại TP. Hồ Chí Minh, thu thập dữ liệu từ 352 khách hàng mua sắm trực tuyến qua bảng hỏi web-based. Thời gian nghiên cứu chủ yếu diễn ra trong năm 2015, phản ánh bối cảnh phát triển thương mại điện tử giai đoạn đầu bùng nổ tại Việt Nam.
Việc nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cái nhìn toàn diện về hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến, giúp các doanh nghiệp thương mại điện tử tối ưu hóa chiến lược tiếp thị, thiết kế website và chương trình khuyến mãi nhằm kích thích nhu cầu mua sắm bốc đồng, từ đó tăng doanh thu và nâng cao trải nghiệm khách hàng.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về hành vi mua sắm bốc đồng, đặc biệt trong môi trường trực tuyến. Hai mô hình tiêu biểu được áp dụng gồm:
Mô hình của Churchill và Peter (1998): Mô tả quá trình mua sắm bốc đồng bắt đầu từ nhận thức sản phẩm, tiếp xúc với các kích thích bên ngoài, dẫn đến quyết định mua ngay lập tức mà không cần tìm kiếm thông tin hay đánh giá lựa chọn khác. Mô hình nhấn mạnh vai trò của các yếu tố nội tại (nhu cầu, cảm xúc, động cơ) và ngoại cảnh (trưng bày, khuyến mãi, thiết kế website) trong việc kích thích hành vi mua bốc đồng.
Mô hình phân loại mua sắm bốc đồng của Stern (1962): Phân loại hành vi mua bốc đồng thành bốn loại gồm mua bốc đồng thuần túy, mua bốc đồng nhắc nhở, mua bốc đồng gợi ý và mua bốc đồng có kế hoạch, giúp phân tích đa dạng các tình huống mua sắm không dự kiến.
Các khái niệm chính được nghiên cứu bao gồm: impulsiveness (tính bốc đồng), electronic word of mouth (eWOM - truyền miệng điện tử), hedonic shopping motivation (động cơ mua sắm hưởng thụ), convenience orientation (định hướng tiện lợi), sales promotion (khuyến mãi), website quality (chất lượng website) với hai khía cạnh task-relevant cues (yếu tố hỗ trợ nhiệm vụ) và mood-relevant cues (yếu tố tạo cảm xúc).
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu định tính và định lượng:
Nghiên cứu định tính: Phỏng vấn sâu 10 người gồm nhân viên công ty và sinh viên tại TP. Hồ Chí Minh nhằm hiệu chỉnh thang đo, đảm bảo phù hợp với bối cảnh Việt Nam.
Nghiên cứu định lượng: Thu thập dữ liệu qua bảng hỏi trực tuyến và bản cứng với 400 khách hàng mua sắm trực tuyến sản phẩm thời trang, trong đó 352 mẫu hợp lệ được phân tích.
Phân tích dữ liệu sử dụng phần mềm SPSS 20 với các kỹ thuật:
- Kiểm định độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (tất cả các thang đo đều đạt trên 0.7, đảm bảo độ tin cậy cao).
- Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các biến độc lập và biến phụ thuộc, với KMO = 0.883 và tổng phương sai giải thích trên 71%.
- Phân tích hồi quy đa biến để kiểm định các giả thuyết về ảnh hưởng của các yếu tố đến hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến.
Mẫu nghiên cứu được chọn theo phương pháp thuận tiện, tập trung tại TP. Hồ Chí Minh, với độ tuổi chủ yếu từ 18 đến 35, thu nhập phổ biến từ 5 đến dưới 15 triệu đồng/tháng.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Tác động tích cực của tính bốc đồng (impulsiveness): Người tiêu dùng có xu hướng bốc đồng cao có mức độ mua sắm bốc đồng trực tuyến cao hơn rõ rệt. Hệ số hồi quy cho thấy tính bốc đồng là yếu tố quan trọng nhất trong việc kích thích hành vi mua bốc đồng, phù hợp với kết quả nghiên cứu quốc tế.
Ảnh hưởng của truyền miệng điện tử (eWOM): Thông tin đánh giá, nhận xét từ người dùng khác trên mạng có tác động tích cực và đáng kể đến quyết định mua bốc đồng. Khoảng 60% người tham gia cho biết họ thường đọc eWOM trước khi quyết định mua hàng.
Động cơ mua sắm hưởng thụ (hedonic shopping motivation): Yếu tố này cũng có ảnh hưởng tích cực, thể hiện qua việc người tiêu dùng mua sắm không chỉ để thỏa mãn nhu cầu thiết yếu mà còn để tìm kiếm niềm vui, sự mới mẻ và cảm xúc tích cực khi mua sắm.
Định hướng tiện lợi (convenience orientation): Người tiêu dùng đánh giá cao sự tiện lợi của mua sắm trực tuyến như tiết kiệm thời gian, dễ dàng truy cập thông tin, đặt hàng nhanh chóng, từ đó thúc đẩy hành vi mua bốc đồng.
Khuyến mãi (sales promotion): Đây là yếu tố có ảnh hưởng mạnh mẽ nhất đến hành vi mua bốc đồng trực tuyến, với các chương trình giảm giá, quà tặng, miễn phí vận chuyển kích thích khách hàng mua ngay lập tức.
Chất lượng website (website quality): Cả hai khía cạnh task-relevant cues và mood-relevant cues đều có tác động tích cực, trong đó thiết kế website hấp dẫn, dễ sử dụng và cung cấp đầy đủ thông tin giúp tăng khả năng mua bốc đồng.
Ảnh hưởng của đặc điểm nhân khẩu học: Nghiên cứu cho thấy nhóm tuổi 26-35 có xu hướng mua bốc đồng trực tuyến cao nhất (34.4%), nữ giới chiếm tỷ lệ mua bốc đồng nhiều hơn nam giới (60.2% so với 39.5%). Thu nhập từ 5 đến dưới 15 triệu đồng/tháng là nhóm có mức độ mua bốc đồng cao nhất.
Thảo luận kết quả
Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến, đồng thời làm rõ thêm bối cảnh đặc thù của thị trường Việt Nam. Việc khẳng định vai trò quan trọng của khuyến mãi và truyền miệng điện tử cho thấy các nhà bán lẻ cần tập trung xây dựng các chương trình khuyến mãi hấp dẫn và quản lý tốt các kênh đánh giá, nhận xét trực tuyến để kích thích mua sắm bốc đồng.
Sự ảnh hưởng của động cơ hưởng thụ và định hướng tiện lợi phản ánh xu hướng người tiêu dùng hiện đại không chỉ mua sắm để đáp ứng nhu cầu mà còn để tận hưởng trải nghiệm mua sắm. Chất lượng website đóng vai trò then chốt trong việc giữ chân khách hàng và tạo điều kiện thuận lợi cho quyết định mua bốc đồng.
Biểu đồ phân phối tần suất mua bốc đồng theo nhóm tuổi và giới tính, cùng bảng hồi quy đa biến thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố, sẽ minh họa rõ nét các phát hiện trên.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường các chương trình khuyến mãi hấp dẫn và đa dạng: Nhà bán lẻ cần thiết kế các chương trình giảm giá, quà tặng, miễn phí vận chuyển theo mùa vụ hoặc sự kiện đặc biệt nhằm kích thích hành vi mua bốc đồng. Thời gian thực hiện ưu tiên trong 6-12 tháng tới.
Phát triển và quản lý hiệu quả kênh truyền miệng điện tử (eWOM): Khuyến khích khách hàng đánh giá sản phẩm, chia sẻ trải nghiệm tích cực trên website và mạng xã hội. Đồng thời, kiểm soát và xử lý các phản hồi tiêu cực để duy trì uy tín thương hiệu. Chủ thể thực hiện là bộ phận marketing và chăm sóc khách hàng.
Nâng cao chất lượng website: Cải thiện giao diện thân thiện, tốc độ tải trang nhanh, cung cấp đầy đủ thông tin sản phẩm và hỗ trợ khách hàng trực tuyến 24/7. Đầu tư vào thiết kế trải nghiệm người dùng (UX/UI) trong vòng 6 tháng tới.
Tập trung vào nhóm khách hàng trẻ và nữ giới: Xây dựng các chiến dịch quảng cáo, nội dung truyền thông phù hợp với sở thích và thói quen mua sắm của nhóm tuổi 18-35 và khách hàng nữ, nhằm tăng tỷ lệ chuyển đổi mua bốc đồng.
Tăng cường tiện ích mua sắm trực tuyến: Cung cấp các tính năng như đặt hàng nhanh, thanh toán đa dạng, giao hàng linh hoạt để nâng cao sự tiện lợi, từ đó thúc đẩy hành vi mua bốc đồng. Thực hiện trong vòng 12 tháng.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các nhà quản lý và marketer trong lĩnh vực thương mại điện tử: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chiến lược tiếp thị, thiết kế chương trình khuyến mãi và cải thiện trải nghiệm khách hàng nhằm tăng doanh số bán hàng trực tuyến.
Các nhà nghiên cứu hành vi người tiêu dùng và marketing: Luận văn mở rộng hiểu biết về hành vi mua sắm bốc đồng trong môi trường trực tuyến tại thị trường Việt Nam, góp phần vào kho tàng lý thuyết và thực tiễn nghiên cứu.
Các doanh nghiệp kinh doanh sản phẩm thời trang trực tuyến: Thông tin về các yếu tố ảnh hưởng giúp doanh nghiệp tối ưu hóa kênh bán hàng, nâng cao hiệu quả quảng bá và tăng cường sự hài lòng của khách hàng.
Sinh viên và học viên cao học chuyên ngành marketing, quản trị kinh doanh: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc nghiên cứu, làm luận văn và phát triển các đề tài liên quan đến hành vi tiêu dùng trực tuyến và thương mại điện tử.
Câu hỏi thường gặp
Hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến là gì?
Hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến là việc người tiêu dùng quyết định mua sản phẩm ngay lập tức khi tiếp xúc với các kích thích trên website mà không có kế hoạch trước. Ví dụ, một khách hàng thấy chương trình giảm giá hấp dẫn và quyết định mua ngay sản phẩm thời trang dù không có ý định ban đầu.Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến hành vi mua bốc đồng trực tuyến?
Khuyến mãi được xác định là yếu tố có ảnh hưởng mạnh nhất, tiếp theo là tính bốc đồng của người tiêu dùng và truyền miệng điện tử. Các chương trình giảm giá, quà tặng kích thích khách hàng mua ngay lập tức.Tại sao chất lượng website lại quan trọng trong mua sắm bốc đồng?
Website có giao diện hấp dẫn, dễ sử dụng và cung cấp đầy đủ thông tin giúp khách hàng cảm thấy tin tưởng và thuận tiện khi mua sắm, từ đó tăng khả năng mua bốc đồng. Ví dụ, một website có hình ảnh sản phẩm rõ nét, tốc độ tải nhanh sẽ giữ chân khách hàng lâu hơn.Đặc điểm nhân khẩu học ảnh hưởng thế nào đến hành vi mua bốc đồng?
Nhóm tuổi trẻ (18-35) và nữ giới có xu hướng mua bốc đồng trực tuyến cao hơn. Điều này do nhóm này thường có nhu cầu cập nhật xu hướng thời trang và thích trải nghiệm mua sắm tiện lợi, nhanh chóng.Làm thế nào để doanh nghiệp tận dụng kết quả nghiên cứu này?
Doanh nghiệp nên tập trung phát triển các chương trình khuyến mãi hấp dẫn, cải thiện chất lượng website và quản lý tốt kênh truyền miệng điện tử để kích thích hành vi mua bốc đồng, từ đó tăng doanh thu và giữ chân khách hàng.
Kết luận
- Luận văn đã xác định và kiểm định thành công 6 yếu tố chính ảnh hưởng tích cực đến hành vi mua sắm bốc đồng trực tuyến sản phẩm thời trang tại Việt Nam: tính bốc đồng, truyền miệng điện tử, động cơ mua sắm hưởng thụ, định hướng tiện lợi, khuyến mãi và chất lượng website.
- Khuyến mãi được đánh giá là yếu tố quan trọng nhất trong việc kích thích mua bốc đồng.
- Đặc điểm nhân khẩu học như tuổi, giới tính và thu nhập cũng có ảnh hưởng đáng kể đến hành vi này.
- Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng với mẫu 352 khách hàng tại TP. Hồ Chí Minh, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.
- Các bước tiếp theo nên tập trung vào việc áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn kinh doanh, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các nhóm sản phẩm và khu vực địa lý khác để tăng tính tổng quát.
Hành động ngay hôm nay: Các nhà bán lẻ trực tuyến nên rà soát và tối ưu hóa các yếu tố khuyến mãi, website và kênh truyền miệng điện tử để tận dụng tối đa tiềm năng của hành vi mua sắm bốc đồng, góp phần nâng cao doanh thu và sự hài lòng của khách hàng.